KġtabxanaġÜnasliq

IV.  Müasir  idarəetmə  və  ya  kəmiyyət  məktəbi  (1950-ci  illərdən 
indiyə kimi)  
  Riyaziyyat,  statistika,  kibernetika,  informatika  elmləri  və  onlarla  bağlı 
olan  digər  bilik  sahələri  menecment  nəzəriyyəsinin  inkişafında  böyük  rol  oy-

---

168 
 
namışlar.  Riyazi  üsulların  və  modellərin  tətbiqi,  sözün  əsl  mənasında, 
təşkilatın əməliyyat problemlərinə elmin tətbiqidir.  
Müasir  idarəetmə  və  ya  kəmiyyət  məktəbi  modellərin  qurulması, 
kompüterlərin  tətbiqi,  yüksək  rabitə  texnologiyası,  iqtisadi-riyazi  üsulların 
tətbiqini menecmentə gətirdi və çox böyük dəqiqliklə həyata keçirdi. 
Bu məktəb: 
-  kibernetikanı; 
-  informatikanı; 
-  iqtisadi-riyazi üsulları və modelləri; 
-  kompüter texnologiyasını; 
-  mürəkkəb rabitə texnologiyasını və s. elmi-texniki yenilikləri bərqərar 
etdi.  
Müasir  dövrdə  «menecment»  termini  altında  daha  çox  rəhbərlik  və 
təşkilati  sistemlərdə  təsərrüfat  fəaliyyətinin  idarə  olunması  prosesləri, 
perspektiv  və  cari  planlaşdırma,  istehsalın    təşkili  və  məhsulun  realizə 
olunmasının  proqram-məqsədli  idaretmə  sistemi  xarakterizə  olunur.  Onun 
təşkili və idarəolunması aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəldilmişdir: 
-istehsalın və məhsulların rəqabətqabiliyyətinin təşkili; 
- istehsal prosesinnin təkmilləşdirilməsi; 
-yeni elmi əsaslandırılmış texnologiyaların tətbiqi; 
-məhsulun keyfiyyətinin artırılması; 
-istehsal xərclərinin azaldılması. 
Menecmentin məqsədi gəlir əldə etmə  və ya onu artırılması, təsərrüfat 
fəaliyyətinin  səmərəliliyinin  yuksəldilməsi,  bazar  tələbatının  ödənilməsi, 
sosial məsələlərin həlli vasitəsi kimi bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan  bir neçə 
fəaliyyəti əks etdirir:  Bunlar aşağıdakılardır:  
- istehsalın (kollektivin) təşkili  və idarəolunması; 
-vəzifələrin qoyuluşu və təshih edilməsi; 
- iş mərhələlərinin hazırlanması; 
- qərarların qəbulu; 
-kommunikasiyaların  (informasiyanın  metodları  və  ötürülmə  formaları)  
qaydaya salınması;  
-proseslərin tənzimlənməsi; 
-informasiyanın toplanılması və işlənilməsi;  
-işin nəticələrinə yekun vurulması. 
Menecmenti    həmçinin,  fənlərarası  sahə  (idaretmə  təfəkkürü), idaretmə 
bacarığı və təcrübəsi kimi də tərif etmək olar. 
Son  illər  kimi  bütün  sferalarda  olduğu  kimi,  kitabxana  fəaliyyətində  də 
menecmentdən  geniş  istifadə  olunur.    Bu  gün  kitabxana  menecmenti  yeni  
elmi  fənn  kimi  kitabxanaların  idaretmə  fəaliyyətininin  müxtəlif  aspektlərini 
açır və çoxspektrlı konsepsiyalar şəklində təqdim olunur (4). 

---

169 
 
Professor 
A.Xələfovun 
qeyd  etdiyi  kimi,  "Müasir  şəraitdə 
cəmiyyətimizdə  bazar  iqtisadiyyatının  tətbiqi  bütün  sahələrdə  olduğu  kimi 
kitabxana  işinin  idarə  edilməsi  sahəsində  də  menecmentin  tətbiqinə  böyük 
ehtiyac  meydana  çıxarmışdır.  Çünki  kitabxana  işinin  idarə  edilməsində  elə 
sahələr var ki, bunlar menecmenti öyrənmədən, onun müddəalarından istifadə 
etmədən keçinə bilməz» (3.284).  
Kitabxana  sferasında  menecment-bir  yüksək  intellektli  şəxsin  və  ya 
təşkilati  strukturun  kompleks  məqsədyönlü  intellektual  və  təsərrüfat 
fəaliyyətidir. O, kitabxananın idarəetmə prosesini, onun fəaliyyətinin səmərəli 
təşkilini, 
kitabxanaçılar 
arasında 
funksiyaların 
və 
məsuliyyətin 
bölüşdürülməsini,  kitabxana  resurslarının  (maddi-texniki,  texnoloji,  maliyyə, 
informasiya,  kadr  resursları)  səmərəli  seçimini  və  istifadəsini,  çoxvariantlı 
kitabxanadaxili qərarların qəbul edilməsini, iş üslubunun müəyyən edilməsini 
və s. nəzərdə tutur. Qeyd etmək lazımdır ki,  kitabxanaşünaslıqda  «kitabxana 
menecmenti»  termini  «kitabxanaların  idarəolunması»nın  sinonimi  deyil, 
inzibatçılıq, nəzarət anlayışlarını əvəz eləyən yeni bir anlayış kimi qəbul edilir.  
Kitabxana  işində  «idarəetmə»  və  «menecment»  terminləri  yalnız 
ümumişlək  mənada  bir-birinin  sinonimi  hesab  olunur.  Kitabxanaşünaslıq  
sahəsinin  terminlər  sistemində  bu  anlayışların  mənası    bir-birindən  fərqlənir. 
Kitabxana  işinin  idarəolunması  özündə  texniki,  texnoloji  obyektləri, 
iqtisadiyyatı və təsərrüfatlaşmanı əks etdirməklə daha böyuk məna kəsb edir. 
Kitabxananın qarşıya qoyulmuş məqsədlərin həllinə yönəldilən və  menecment 
prinsiplərindən  istifadə  edən  idarəetmə  metodologiyasının  istifadəsi  üçün  isə 
«kitabxana menecmenti» termini daha məqsədəuyğun hesab olunur.  
Bu    fikir  ilk  dəfə  öz    əksini  1987-ci  ildə  Deli  Universitetinin 
Kitabxanaçılıq və informatika fakultəsinin professoru K. Kumarın «Kitabxana 
inzibatçılığı və menecment adlı kitabında tapmışdır (7. 38-39). 
1997-ci  ildə  isə  D.Ueynqand  «Müasir  kütləvi  kitabxanaların 
idarəolunması. İnkişaf strateqiyası» adlı  kitabında  sərt tabeçilik prinsipləri ilə 
daxili ierarxik struktura malik  ənənəvi idaretmə sistemi ilə yeni istehlakıçıya  
istiqamətlənmiş  idaretmə  metodunu    müqayisə  etmişdir.  O  qeyd  edirdi  ki, 
«menecerlər idaretmə prosesini az irəliləyəbilən perspektivdən azad edib,  yeni  
dəyişən  mühitin  tələbatını  ödəmək    və    innovasiya  fəaliyyətinin 
çiçəklənməsinə xidmət etmək imkanı əldə etmişlər» (9). 
1990-cı  illərin  birinci  yarısından  başlayaraq,    Rusiya  kitabxanaşınas 
alimləri  V.K.Klüyev,  E.M.Yastrebova,  İ.K.Djereliyevskaya,  S.P.Petrikina,  N. 
İ.Tülina,  İ.M.Suslova  E.V.Klepper,  Y.F.  Çernyakova    və  b.  kitabxana 
menecmenti  konsepsiyasını  işləməyə  başladılar.  Bu  konsepsiyalar  içərisində 
İ.M.Suslovanın elmi baxışları xüsusi yer tuturdu. 
 Professor  Y.M.Suslova  kitabxana  menecmentinin  mahiyyətini 
kitabxanaların  idarə  olunması  sahəsində  dünya  nəzəriyyəsi  və  təcrübəsində 

---

170 
 
formalaşmış  prinsiplər,  funksiyalar  və  metodların  tətbiq  edilməsinin  müasir 
konsepsiyası kimi xarakterizə edirdi (8.16-20). 
Kitabxanalar  mürəkkəb  sosial-iqtisadi  sistem  kimi  kitabxana 
menecmentinin  obyekti  hesab  olunur.    «Kitabxana  menecmenti»  termini  ilə  
kitabxananın  sosial-praktiki  fəaliyyətinin  xüsusi  forması,  bu  sferanının 
öyrənilməsi və onun  həyata keçirilməsi üçün praktiki tövsiyələrin işlənilməsi 
vəzifəsini  həyata  keçirən  elmi  fənn  ifadə  edilir.  Kitabxana  menecmentinin 
nəzəri  fənn  kimi  spesifikasını  hər  şeydən  öncə  onun  praktiki  məsələlərə 
istiqamətlənməsi  müəyyənləşdirir.  Bundan  əlavə,  kitabxana  menecmentinin 
əsas  özəlliyi  ondadır  ki,  o  menecmentin  müxtəlif  elm  sahələri  üçün    işlənib 
hazırlanmış  elmi  bilik  və  konsepsiyaların  milli  və  xarici  kitabxanaşünaslıqda  
geniş şəkildə istifadəsinə icazə verməklə,  həm də fənlərarası  xarakter daşıyır. 
Başqa  sözlə,    kitabxana  menecmenti  konsepsiyasında  ideoloji  və  ya  dar 
professional  çərçivəli  məhdudiyyətlər    yoxdur.  Bu  mənada  da    müasir 
kitabxanaların idarəetmə fəaliyyətində kitabxana menecmentinin təməlini  bir 
çox elmlərin nailiyyətlərinin tətbiqinin  nəzəri əsasları təşkil edir. 
Kitabxana  fəaliyyətinin  idarəolunmasında  menecmenin  nəzəri  və 
metodoloji mövqelərinin tətbiqi kitabxana sferasında baş verən mürəkkəb  və 
birmənalı  olmayan  proseslərin    obyektiv  xarakteri  ilə  şərtləndirilən  yeni 
idaretmə  qərarlarının yaratdığı axtarışdır.  
Kitabxana  menecmenti    ilk  növbədə,    yalnız  kitabxana  işinə  aid  olan 
spesifik  qanun  və  qanunauyğunluqları,  bu  qanunauyğunluqların  hərəkət 
mexanizmini  və  aşkara  çıxma  formalarını  öyrənir.  Onun  başlıca  məqsəd  və 
vəzifəsi  kitabxanalarda  mühafizə  edilən  informasiya  daşıyıcılarından, 
kitabxanaların 
imkanlarına 
əsaslanmaqla 
bəşəriyyətin 
informasiya 
potensialından səmərəli istifadə olunmasını təmin etməkdən ibarətdir (3. 5). 
Başqa sözlə, menecment kitabxananın daha az maddi, əmək və maliyyə 
ehtiyatlarından  istifadə  edərək  səmərəliliyi  yüksəltmək  və  mənfəəti  artırmaq 
məqsədi  ilə  həyata  keçirdiyi  idarəetmə  fəaliyyəti,  bu  idarəetmə  fəaliyyəti  ilə 
bağlı  bütün  funksiyaların,  metodların,  prinsiplərin,  strategiyaların  və 
formaların məcmusu kimi başa düşülür.  
Menecment  kitabxana  sferasının  öyrənilməsində  və    idarəetməyə    dair  
praktiki  tövsiyələrin  hazırlanmasında  mühüm  rol  oynayır.
 
Menecment 
nəzəriyyəsinin  aktiv  şəkildə  tədqiq  olunması    müasir  kitabxanaşünaslığın  
bütün  tərəfləri  üçün  stimul  verici  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bir  tərəfdən  
kitabxanaşünaslığın  ənənəvi  elm  sahələrində    işlənilmiş  əsas  metodoloji 
mövqelərinin  əhəmiyyətinin  qiymətlənldiriliməsi  üçün  imkanlar  açılır.  Digər 
tərəfdən  isə,      yeni  xüsusi    metodoloji  araşdırma  tələb  edən    yeni  problemlər 
meydana  çıxır.  Belə  problemlərə  əsasən    strateqiyasının  işlənilməsi, 
innovasiya  proseslərinin  idarəolunması,  adaptasiya  oluna  bilən  təşkilati 

---

171 
 
strukturların yaradılması, kitabxana fəaliyyətinin sosial-psixoloji aspektlərinin 
idarəolunması  və s.  şamil edilir. (6. 36-40) 
Müasir  idaretmənin  dünya  menecmentinin  nailiyyətləri  əsasında  
kökündən  dəişliməsi  o  qədər  tələb  olunan  olmuşdur  ki,    ötən  illər  ərzində  
kitabxanalarda  menecment  konsepsiyasının  inkişafı  əhəmiyyətli  nəticələr 
verməyə başlamışdır: 
1.  Kitabxana  fəaliyyətinin  idarəolunmasının  problem  məqamlarının  həllinə  
yeni yanaşmalar aşkarlanmışdır. 
2.  İdaretmə  mexanizmlərinin  yenidən  təşkilinin  konstruktiv    yolları 
müəyyənləşdirilmişdir.  
3.  Elmi  məktəb  formalaşmışdır.  Bu  məktəb  çərçivəsində  bir  sıra  nəşrlər 
hazırlanmış və dissertasiyalar müdafiə olunmuşdur.  
4.  idaretmənin  tədrisi  ilə  bağlı      ali  məktəb  proqramı  yenilənmiş,  kurslar 
yaradılmışdır.  Bu  kurslara  əsas  fənlərlə  yanaşı,  kitabxana-informasiya 
marketinqi,  kitabxananın  strateji  menecmenti,  idaretmə  sistemlərinin  təşkilati 
inkişafı, kitabxanaların idaretmə psixologiyası və s daxil edilmişdir.  
İdaretmə  fəaliyyətinin  ən uğurlu  nümunələrini  əks etdirən menecment 
nəzəriyyəsi  daim  inkişafda  və  axtarışdadır.  O,    kitabxanalarda  biliklərin 
idarəolunmasının  müasir  streqiyası  kimi  böyük  əhəmiyyətə    malikdir.    Buna 
görə  də    kitabxana  menecmenti  kitabxana-informasiya  infrastrukturunun 
ayrılmaz  sahəsi  kimi    daim  təkmiləşdirlməli  və  prioritet  idaretmə 
strategiyasına çevrilməlidir.