"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"
Keywords: Banks, loan, emission, commerce, consume
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 109
- Azərbaycanda bank fəaliyyətinin həyata keçirilməsi və bank kreditlərinin tətbiqi
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 110
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 111
- Məmmədxanov Ramin Ramiz oğlu Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti ramin.mammadkhanov@yahoo.com XÜLASƏ
- Açar sözlər
- Key words
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 112
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 113
|
Keywords: Banks, loan, emission, commerce, consume.
Giriş Ölkənin iqtisadi inkişafında banklar böyük rol oynayır. Bununla bərabər banklar ölkədə pul dövrünü sürətləndirir və pulların dövriyyəyə buraxılmasında əsas rol oynayır. Bankların ən əsas vəzifələrindən biridə kreditlərin verilməsidir. Bu məqalədə sizə banklar və kreditlərlə bağlı ətraflı məlumatlar veriləcək.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 109 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Azərbaycanda banklar və bank kreditləri Bildiyimiz kimi bank fiziki və hüquqi şəxslərdən depozitlərin və ya digər qaytarılan vəsaitlərin cəlb edilməsi, öz adından və öz hesabına kreditlərin verilməsi, müştərilərin tapşırığı ilə köçürmə və hesablaşma-kassa əməliyyatlarını məcmu halda həyata keçirən maliyyə-kredit təşkilatı. Hüquqi status baxımından hüquqi şəxsdir. Ümumiyyətlə bizə məlum olduğu kimi banklar ölkə iqtisadiyyatında mühüm rol oynayan fiqurlardan biridir. Bankların gördüyü ən əsas işlərdən biri kreditorlarla borcalanların arasında vasitəçilik etməkdir. Banklar əsasən iki növ əməliyyatlar həyata keçirirlər. Bunlardan biri emissiya digəri isə kommersiya tipli əməliyyatlardır. Emissiya dedikdə qiymətli kağızların və pul nişanlarının çapı nəzərdə tutulur. Pul nişanlarının çapı isə Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilir. Qiymətli kağızların emissiyası isə həm dövlət, həm də qeyri-dövlət orqanları tərəfindən yerinə yetirilə bilir. Kommersiya dedikdə isə ticarət fəaliyyəti nəzərdə tutulur.
Bankın gördüyü ən əsas və ən gəlirli işlərdən biri də kreditlərdir.Bank kreditləri dedik də müqaviləyə uyğun olaraq müddətin sonunda qaytarılmaq şərti ilə, təminatlı və ya təminatsız müəyyən məbləğdə faizlə verilmiş borc nəzərdə tutulur. Kredit sistemi və onun tətbiqi üsulları Kredit sistemi dedikdə kredit-hesablaşma münasibətləri, kreditləmənin forma və metodlarının toplusu nəzərdə tutulur. Kredit sisteminin 2 forması var: 1. Funksional forma 2. İnstitusional forma Funksional forma dedikdə kredit münasibətlərinin toplusu, kreditləşmənin forması və metodları başa düşülür. İnstitusional forma isə maliyyə-kredit təşkilatlarının toplusu, sərbəst pul vəsaitlərini bir yerdə cəmləşdirən və onları borc verən kredit sistemi başa düşülür. Funksional formaya baxdıqda kredit sistemi bank, istehlak, kommersiya, dövlət, beynəlxalq kreditlər ortaya çıxır. Kredit sisteminin institusional strukturunun aparıcı istiqaməti banklardır. Kredit sisteminin əsasını banklar təşkil edir. Müasir kredit sistemi 2 əsas anlayışı özündə birləşdirir: 1. Hesablaşma kredit və ödəniş münasibətləri məcmusu 2. Maliyə-kredit instituları məcmusu Dünyada istənilən bank sisteminə malik olan ölkələrin pul-kredit sisteminin əsaslarını Mərkəzi Banklar təşkil edir. Ümumiyyətlə Mərkəzi Bank dövlətlə iqtisadiyyat arasında vasitəçidir və qanunvericiliyə uyğun olan qanunlarla dövlət iqtisadiyyatını və pul-kredit sistemini tənzimləyir. Mərkəzi Banklar kredit sistemində birinci pillədə durur. İkinci pillədə isə kommersiya bankları durur. Kommersiya bankları qanunvericiliyin imkan verdiyi bütün əməliyyatları yerinə yetirir. Ən əsaslarından isə kreditlərdir. Kredit verən digər qurumlardan biri isə holdinqlərdir .
Müasir dövrümüzdə kreditlərin bir neçə növü vardır. Bunlar aşadıkılardır: 1. Dövlət kreditləri: Burada borc verən rolunda dövlət özü çıxış edir. 2. Kommersiya kreditləri: Hər hansısa sahibkar tərəfindən digər sahibkara verilən əmtəə şəklində olan kreditlər 3.
Veksel kreditləri: Banklar tərəfindən veksel sahiblərinəverilən kreditlər 4.
İstehlak kreditləri: Fiziki şəxslərə istehlak mallarının alınması və istehlak xərclərinin qarşılanması üçün üçün verilən kreditlər 5. İpoteka kreditləri: Əmlakın girova qoyulması şərti ilə verilən kreditlər 6. Kənd təsərrüfatı kreditləri: Kənd təsərrüfatınln inkişafı ilə bağlı ayrılmış kreditlər 7. Beynəlxalq kreditlər: Ölkələr arası borcların qarşılanması üçün ayrılmış kreditlər və. Azərbaycanda bank fəaliyyətinin həyata keçirilməsi və bank kreditlərinin tətbiqi Azərbaycanda bankların fəaliyyəti Azərbaycan Respublikası Bankların haqqında qanun ilə tənzimlənir. Bu qanuna əsasən Azərbaycan Respublikasının ərazisində banklar və bank olmayan kredit təşkilatları bank fəaliyyətini maliyyə bazarlarına nəzarət orqanının verdiyi xüsusi razılıq (lisenziya) əsasında həyata keçirə bilər.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 110 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Maliyyə bazarlarına nəzarət orqanı banklara lisenziyaların verilməsini və ləğv edilməsini, filiallar, şöbələr və nümayəndəliklər açmaq üçün banklara icazə verilməsini və verilmiş icazələrin ləğv edilməsini həyata keçirir. Bank lisenziyası dedikdə fiziki və hüquqi şəxslərdən depozitlər və ya digər qaytanlan vəsaitlər cəlb etmək, öz adından və öz hesabına kreditlər vermək ilə bağlı fəaliyyəti, habelə müştərilərin tapşırığı ilə köçürmə və hesablaşma-kassa əməliyyatlarını məcmu halda həyata keçirməyə müstəsna hüquq verən xüsusi başa düşülür. Qısacası desək bank fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün icazə sənədidir. Bank lisenziyaları yazılı formada və müddətsiz olaraq verilir. Bank kreditləri haqqında qanun Bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq qaytarılmaq, müəyyən müddətə (müddətin uzadılması hüququ ilə) və faizlər (komisyon haqqlar) ödənilmək şərti ilə, təminatla və ya təminatsız müəyyən məbləğdə borc verilən pul vəsaitidir. Həmin şərtlərlə pul vəsaitinin verilməsi haqqında götürülmüş hər hansı öhdəlik, qarantiya, zəmanət, borc qiymətli kağızlarının diskontla və ya faizlər alınmaqla satın alınması və müqaviləyə əsasən hər hansı formada verilmiş vəsaitin qaytarılmasını tələb etməklə bağlı digər hüquq da kredit anlayışına aiddir. Azərbaycan kreditlər banklar və bank olmayan kredit təşkilatları tərəfindən verilir. Azərbaycanda bank kreditləri strategyaları Kredit strategyası kreditin növünə (ipoteka,kommersiya,istehlak və.s) və ümumi baxışına görə müəyyənləşdirilir. Strategyada kreditin diversifikasiyası (İqtisadi sektorları, kreditin gəlirliliyi, valyuta növləri və.s) qeyri-qanuni fəaliyyətləmə.öul olan sahibkarılıqla əməkdaşlığa yol verilməməsi və digər kreditləşmə siyasətlərindən bəhs edir.
Banklar kreditləri qiymətləndirərkən əsasən diqqət yetirdiyi məsələrə var ki hansılar ki aşağıdakılardır; 1.
Kreditin həcmi 2.
Kreditin müddəti 3.
Kreditin risklilik səviyyəsi 4.
Borcalanın fəaliyyət növü və gəlirlərinin kredit ödənişinə nisbəti 5.
Kreditin müqabilində təklif olan təminatın bazar dəyəri və iqtisadi proseslərə həssaslığı Borcalanın kredit tarixçəsi və.s kimi meyarlar nəzərə alınaraq kredit qiymətləndirilməli və ehtiyyac olduqda kredit verilməlidir
Kredit strategyasına əsasən banklar müxtəlif kredit növlərinin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq hər bir kredit növü üzrə fərqli qaydalar tətbiq etməli və monitorinqi fərqli etməlidir. Qeyri-rezidentlərə və ya respublikadan kənarda fəaliyyət göstərən şəxslərə kredit verilə bilər. Amma bu halda ilk öncə bank tərəfindən kreditorun mənşə və ya fəaliyyət göstərdiyi ölkə ilə bağlı bütün riskləri nəzərə almalıdır. Kreditin ödəniş müddətləri və şərtləri Kreditin ödəniş müddətin kreditin məqsədindən, növündən, ödəmə mənbəyindən, borcalanın fəaliyyət növündən (mövsümi/dövri) asılı olaraq xarakterizə edilməlidir.
Bank daxili qaydalarda ayrı-ayrı kreditlər və onların müxtəlif növləri üzrə faiz dərəcələrini müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilən iqtisadi və bazar şərtləri, habelə müxtəlif amillər nəzərdə tutulmalıdır. Banklar kreditlərə tətbiq ediləcək faiz dərəcələrini müəyyənləşdirərkən resursların dəyərini, kreditlərə xidmət xərclərini, ümumi inzibati xərcləri, mümkün zərərlərin ödənilməsi üçün xüsusi ehtiyatı və yetərli miqdarda mənfəəti, portfel üzrə itkiləri, eləcə də əlavə komisyon haqlarının tutulub tutulmamasını nəzərə almalıdırlar. Kreditin növündən asılı olaraq bank faiz dərəcələrinin minimum və maksimum həddini istifadə etdikdə bu zaman onların istifadəsi meyarlarını müəyyən etməlidir.
Hər bir bankın daxili qaydalarına görə qiymətləndirmə üsulları vardır. Amma ümumiyyətlə götürsək kerdit qarşılığında götürülən təminat kredit üzrə dəyə biləcək zərəri qarşılayacaq dəyərdən az olmamalıdır. Banklar daxili qaydaları ilə təminatı və ya girovun dəyərinikredit dəyərinə nisbətdə daha da artıra biləcək hüquqa malikdir. Beləliklə də əldə edilən girov və ya təminat kreditin qaytarılması üçün yeganə və əsas mənbə olmamalıdır. THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 111 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Bank kreditlərinin iqtisadiyyata təsiri Azərbaycanın tarixi çox keçmişə getsə də, müstəqillik baxımından çox gənc ölkə sayılan Azərbaycan qısa müddət ərzində güclü iqtisadi inkişafa nail olmuş və günümüzdə inkişafı davam etdirməkdədir. Bu inkişafda şübhəsiz ki bank sektorununda rolu böyükdür. Dünyada hər bir ölkədə olduğu kimi Azərbaycanda da bank sektorunun inkişafı bank kreditlərinin inkişafı Azərbaycanın iqtisadi inkişafına bir başa təsir göstərir. Bankların iqtisadiyyatın inkişafına səbəb olmasını açıqlayacaq olsaq bu günümüzdə ölkə iqtisadiyyatının dinamikasında iri və orta sahibkarlıqların rolu böyükdür. Banklar hal-hazırda verdiyi kreditlərlə ölkədə iri və orta sahibkarların iqtisadiyyatda rolunun artırmasına və daha da mğhkəmlənməsinə kömək olur. Məsələn bankların kənd təsərrüfatına verdiyi güzəştli kreditlərin hesabına Azərbaycanda Aqrar sahənin inkişafı və məşğulluğun artması qaçınılmaz haldır. Bir başqa misalla deyəcək olsaq bankların verdiyi kreditlərlə yeni binalar, məktəblər, ofislər və.s tikilir və buda iqtisadiyyatda başlıca artımın səbəbi olaraq göstərilir. Və bu səbəbdən ayrı-ayrı sahələrin inkişafı ÜDM də artımla nəticələnir. Nəticə
Ölkəmizdə davam edən iqtisadi inkişafın nəticəsində biz bankların və banklarda aparılan kredit əməliyyatlarının mühüm rolunu görə bilərik. Bu nöqteyi nəzərdən düşünürəm ki bankların inkişafı iqtisadiyyatımızda önəmli müsbət rol oynayır. Bunun üçün banklarımızın inkişafına dəstək verməli yeri gələrsə dövlətimiz tərəfindən güzəştlər edilməlidir.
https://www.cbar.az/assets/150/Banklarda_kredit_verilmesi_qaydalari.pdf 3. https://www.fimsa.az/
İNFLYASİYASIZ İQTİSADİ ARTIMIN TƏMİN OLUNMASI Məmmədxanov Ramin Ramiz oğlu Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti ramin.mammadkhanov@yahoo.com XÜLASƏ Hər bir dövlətin makroiqtisadi siyasətinin əsas hədəflərindən biri davamlı iqtisadi artıma nail olmaqdır. Bu hədəfin reallaşdırılması makroiqtisadi siyasətin digər hədəfi olan inflyasiyanın aşağı, sabit səviyyəsinin qorunub saxlanması arasında ziddiyyətlərin yaranmasına səbəb olur ki, bu da dövlətin antiinflyasiya siyasətinin təkmilləşdirilməsini, onun effektivliyinin artırılmasını tələb edir. Məqalədə iqtisadi artımla inflyasiya arasında asılılıq nəzəri və praktiki cəhətdən ümumiləşdirilərək təhlil edilmiş, Azərbaycan iqtisadiyyatında inflyasiyasız iqtisadi artımın təmin olunması yolları göstərilmişdir.
One of the main goals of macroeconomic policy of the state is to obtain sufficient economic growth. But, there appears a dilemma between achieving solid growth objective and attaining and maintaining low, stable inflation. And this necessitates the improvement, increase in effectiveness of the anti-inflationary policy. In this article relationship between economic growth and inflation is analyzed through generalizing theoretically and empirically. Ways of achieving economic growth without inflation in Azerbaijan economy are shown. Key words: economic growth, inflation, inflation targeting
Giriş İqtisadi nəzəriyyədən məlum olduğu kimi dövlətin makroiqtisadi siyasətinin əsas hədəfləri iqtisadi artımın, məşğulluğun yüksək səviyyəsinin təmin olunması, aşağı və sabit inflyasiyaya nail olmaqdır. Hər bir hədəfə nail olunması özünəməxsus iqtisadi siyasət alətlərinin istifadəsini labüd edir ki, bu da bəzi hallarda iqtisadi siyasətin reallaşdırılması prosesi zamanı ziddiyyətlərə səbəb olur. Bu tip ziddiyyətlər içərisində ən aktualı eyni zaman ərzində həm iqtisadi artıma nail olmaq, həm də THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 112 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan inflyasiyanın aşağı və sabit səviyyəsini qoruyub saxlaya bilməkdir. Əsasını Fillips əyrisindən alan və sonradan ABŞ iqtisadiyyatı timsalında empirik şəkildə yoxlanan iqtisadi artımla inflyasiya arasında asılılıq uzun müddət tətbiq olunan iqtisadi siyasətin əsas nəzəri bazası rolunu oynamışdır. Bu da iqtisadi tənəzzül dövründə genişləndirici fiskal siyasətlə iqtisadi aktivliyi bərpa etmək, məşğulluğu artırmaq, iqtisadi yüksəliş dövründə isə əksinə daraldıcı fiskal siyasətlə məcmu tələbi məhdudlaşdır- maqla özünü göstərmişdir. Nəzəri cəhətdən birinci halda inflyasiya artmalı, ikinci halda isə onun səviyyəsi aşağı düşməlidir. Lakin çoxamilli bir proses olan inflyasiya tək məcmu tələbin, büdcə xərclərinin səviyyəsindən yox, eyni zamanda bir çox xərc, struktur, xarici, psixoloji amillərdən asılıdır ki, bu da onun səviyyəsini əvvəlcədən proqnozlaşdırılmasını, tənzimlənməsini çətinləşdirir. Buna görə də iqtisadi artıma nail olmaq üçün yol verilən mülayim inflyasiya sonradan daha da artaraq iqtisadi artıma və bütövlükdə aparılan iqtisadi siyasətin nəticələrinə mənfi yönlü təsir göstərə bilir. Çoxamilli proses olan inflyasiya özü bir çox mənfi sosial-iqtisadi nəticələrə səbəb olur. İnflyasiyanın milli iqtisadiyyata təsirləri haqqında müxtəlif fikirlər söylənsə də, onlar arasında daha çox onun mənfi yönlü olması irəli sürülür. Xüsusilə də, onun səviyyəsinin yüksəlməsi ilə bu mənfi təsirlərin miqyası və də- rinliyi artır. Yüksək inflyasiyanın təsir etdiyi ən mühüm makroiqtisadi göstəricilərdən biri də iqtisadi artımdır. Empirik olaraq müəyyən olunmuşdur ki, inflyasiya ilə iqtisadi artım arasında asılılıq qeyri- xətti xarakterə malikdir. Belə ki, onun aşağı səviyyəsində onlar arasında əlaqə olmur və ya müsbət olursa, inflyasiyanın yüksək səviyyəsində iqtisadi artımla inflyasiya arasında mənfi əlaqə mövcuddur. Buna görə də əsas problemlərdən biri də, inflyasiyanın elə kritik həddini tapmaqdır ki, bundan sonra o, iqtisadi artıma mənfi təsir etməyə başlayır. XX əsrin sonlarından başlayaraq bir çox tədqiqatçılar tərəfindən bu məsələ ilə bağlı dünya ölkələri üzrə tədqiqatlar aparılmışdır. Aşağıdakı cədvəldə müəyyən dövrlərdə bu istiqamətlərdə aparılmış tədqiqatların nəticələri göstərilmişdir.
Tədqiqatın müəllifi Tədqiqat bazası Alınan nəticələr, % Sarel 1970-1990-cı illər əhatə etməklə 87 ölkənin verilənlər paneli 8 Qoş və Fillips 1960-1997-ci illəri əhatə etməklə 145 ölkə üzrə verilənlər paneli 2.5 Kristofersen və Doyle 1990-1997-ci illəri əhatə etməklə 22 keçid iqtisadiyyatlı ölkələr üzrə verilənlər paneli 13 Bruno və Esterli 1961-1992-ci illər üzrə 127 ölkə üzrə verilənlər paneli 40 Xan və Senhacı 1960-1998-ci illər üzrə 140 ölkəni əhatə edən verilənlər paneli
1-3
inkişaf etməkdə olan ölkələr 11-12 A.İllarionov 1951-1996-cı illəri əhatə edən 180 ölkə üzrə verilənlər paneli 25-49 İ.E.Qrekov və V.Q.Sadkov 1971-2003-cü illəri əhatə edən 127 ölkə üzrə verilənlər paneli keçid tipli ölkələr inkişaf etmiş ölkələr
8 Mənbə: [1]
Cədvəl məlumatlarından görmək olar ki, alınan nəticələr xeyli fərqlənmişdir. Ən maraqlı cəhətlərdən biri də, inkişaf etmiş ölkələrdə bu həddin digər ölkələrə nisbətən az olmasıdır. Təbii olaraq hər bir ölkənin mövcud sosial-iqtisadi inkişaf göstəriciləri nəzərə alınaraq hesablansa bu kritik hədlər müxtəlif olacaq. Azərbaycan iqtisadiyyatında da bu asılılıq böyük önəm daşımaqdadır. Bu mövzu ilə bağlı azsaylı araşdırma vardır ki, onlardan biri də 2000-2009-cu illəri əhatə edən dövr üzrə aparılmışdır [2]. Müəllifin gəldiyi nəticəyə görə, Azərbaycan iqtisadiyyatında da inflyasiyanın iqtisadi artıma təsiri qeyri-xətti olmuş və inflyasiyanın kritik həddi 13 faiz müəyyən edilmişdir. Bu həddən aşağı olduqda inflyasiya ilə iqtisadi artım arasında müsbət əlaqə var, bu həddən yüksək olduqda isə inflyasiya iqtisadi artıma mane olan, onu azaldan problemə çevrilir. Azərbaycan da daxil olmaqla Qazaxıstan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Özbəkistan üzrə 1992-2013-cü illəri əhatə edən digər tədqiqatda inflyasiyanın kritik həddi kimi 7.97 faiz əldə edilmişdir [3]. THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 113 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan İqtisadi ədəbiyyatda 5-10 faizlik mülayim inflyasiyanın iqtisadi artıma müsbət təsir etməsi həm nəzəri cəhətdən, həm də ayrı-ayrı ölkələrin təcrübəsi baxımından təsdiqlənir. Lakin, mülayim inflyasiyanın özünün iqtisadi proseslərə mənfi təsirləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: - qiymətlərin artması ilə onların dəyişmə tezliyi artır; - inflyasiyanın artması ilə iqtisadi artım göstəricilərinin dəyişkənliyi artır. - nisbi qiymətlərin dəyişmə tezliyinin artması; - bu tip inflyasiya zamanı bütün qiymətlər eyni templə artmadığı üçün iqtisadi prosesin ayrı-ayrı iştirakçılarına fərqli təsir etməsi; - inflyasiya hesabına əldə edilən iqtisadi artımın nə dərəcədə milli iqtisadiyyatın uzunmüddətli dövrdə rəqabətqabiliyyətliyini təmin edə bilməsinin müəyyən edilməsinin çətinliyi; - müasir qloballaşma dövründə ölkələr arasında rəqabətin kəskin xarakter aldığı bir şəraitdə ölkədaxili qiymətlərin tərəfdaş ölkələrə nisbətən çox olmasının milli valyutanın real məzənnəsini artırmaqla milli istehsalçıları əlverişsiz vəziyyətə qoyması. İnflyasiyanın dinamikasının qeyri müəyyənliyi iqtisadiyyat üçün xərclərə səbəb olur. Gələcək inflyasiyanın onun dəyişkənliyi üzündən dəqiq nəzərə alına bilinməməsi faiz dərəcələrinin artmasına səbəb olur ki, bu da həm gözlənilən inflyasiya, həm də mümkün risk ehtimalına əsasən baş verir. Faiz dərəcələrinin artımı əhalinin iqtisadi fəallığına və həyat səviyyəsinə təsir edir. İnflyasiyanın ən aşağı səviyyəsində isə iqtisadiyyat daha səmərəli fəaliyyət göstərir. Aparılan empirik tədqiqatlar bu əlaqənin mövcud olduğunu üzə çıxarmışdır. 47 ən aşağı səviyyəli və mülayim inflyasiyaya malik ölkə üzrə inflyasiya dinamikasının təhlili nəticəsində aydın olmuşdur ki, inflyasiyanın 1% artımı onun dəyişkənliyinin 0.93% artmasına səbəb olur [4]. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində nisbi qiymətlər istehsal və istehlakı tənzimləyən əsas göstərici- lərdir. Qiymət sisteminin lazımi formada fəaliyyət göstərdiyi zaman qiymət əsasən tələb və təklif əsasında formalaşarsa iqtisadiyyatda optimal miqdarda mal və xidmətlər istehsal olunur. Əgər qiymət dəyişkənliyi artırsa və qiymətlərə əlavə təsirlər çoxalırsa, bu zaman bazarda dəqiq olmayan qərarlar verilir. Yuxarıda göstərilənləri nəzərə almaqla hər bir dövlət çalışmalıdır ki, istənilən iqtisadi inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq ölkədə inflyasiyanın səviyyəsini mümkün olduğu qədər aşağı səviyyədə saxlasın. Bir çox keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da ilk illərdə yüksək inflyasi- ya və iqtisadi artımın kəskin azalması müşahidə olunmuşdur. Lakin bu keçici xarakterə malik olmaqla keçid dövrünün qanunauyğunluqlarından biri olaraq qısa müddətdə aradan qaldırılmışdır. Yalnız 1995-ci ildən inflyasiyanın artımı azalmış və illik inflyasiya dördrəqəmli səviyyədən üç rəqəmli səviyyəyə enmiş, daha sonra isə 1996-cı ildə ikirəqəmli səviyyəyə enmişdir. Artıq bu dövrdə həyata keçirilən iqtisadi tədbirlər, siyasət nəticəsində yüksək inflyasiyanın qarşısı alınmış və 1997-ci ildən etibarən bir çox İEÖ-dəki səviyyə ilə müqayisə oluna biləcək səviyyəyə nail olunmuşdur. 2003-cü ildən başlayaraq neft gəlirlərinin artması ilə iqtisadiyyatda fiskal xərclərin və əhalinin istehlakının artması ilə iqtisadi artım templəri sürətlənmiş, əhalinin gəlirləri artmaqla sosial vəziyyətin yaxşılaşması müşahidə olunmağa başlamışdır. Bununla belə iqtisadi artımın sürətlənməsi, əhalinin gəlirlərinin artması inflyasiya proseslərinə təsir edərək qiymətlərin əvvəlki dövrə nisbətən bir qədər artmasına səbəb olmuşdur.
Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|