"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnvestisiyanın cəlb edilməsində innovasiya siyasətinin önəmi
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 100
- Azərbaycanda investisiyanın cəlbində innovasiya siyasətinin təkmilləşdirməsi
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 101
- MƏMMƏDOVA S.F. UNEC sabina_live@inbox.ru XÜLASƏ
- Açar sözlər
- Key words
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 102
- Şəkil 2.
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 103
|
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 99 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Texnologiyaların Otürülməsi (KBTÖ-STRR) adlı dövlət proqramları fəaliyyət göstərir. Hər iki proqram ABŞ-ın Kiçik Biznes üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən idarə olunur. Agentlik 11 federal orqanın yeni məhsulların alınmasına və ETSKİ-nin maliyyələşdirilməsinə yönələn vəsaitləri idarə edir. Bu proqramın qrantlar şəklində bölüşdürülən ümumi həcmi 2 mlrd. dollara yaxındır. [7.] İnkişaf etmiş ölkələrin innovasiya siyasətinin effektivliyi həmin ölkədəki fiskal siyasətin təzimləmədəki oynadığı rolla bağlı olur. Xüsusilə innovasiya sahəsində lider ölkə sayılan Yaponiyanın nümunəsində bizim bundan çıxarmalı olduğumuz dərslər vardır. Dünyanın ən güclü iqtisadiyyatlarından 7 ölkəsinin (G7) Araşdırma və İnkişaf (A&İ) fəaliyyətlərinə ayırdığı vəsaitin həcminə diqqət etdiyimiz zaman görürük ki, A&İ fəaliyyətlərinə xərclənən pulların ÜDM-də də faiz ifadəsinə görə ön sırada Yaponiya gəlir. Məhz buna görə, Yaponiyanın bu sahədəki effektivliyə nail olmaq üçün bir neçə istiqamətdə tədbirləri əhatə edən vergi tənzimləmə alətlərindən istifadə etmişdir: • innovasiya sahəsində çəkilən xərclərə vergi güzəştlərinin tətbiqi; • xaricdən əldə olunan texnologiyaların alınmasının iqtisadi cəhətdən stimullaşdırılması; • elmi tədqiqat məqsədləri üçün alınan avadanlıqlara sürətləndirilmiş amortizasiya ayırmalarının tətbiqi: • elmi-texniki tədqiqatlar üçün vergi güzəştlərinin tətbiqi. Güzəşt rejimlərinin tətbiq edilməsində dövlətlərin fiskal qurumları ilkin mərhələdə vəsaitlər qazanmasalar da, sonrakı mərhələdə davamlı yığımlar əldə etməklə eyni zamanda biznes mühitini də cəlbedici etmiş olurlar. Bu mənada vergi sahəsində güzəştlərin olması sahibkarlıq subyektləri üçün böyük bir fürsətlər pəncərəsi açır. Sonrakı aralıq mərhələdə isə dövlət və biznes arasında sinergetik bir bağlılıq formalaşır. Qarşılıqlı maraqların təmin olunma mexanizmləri vasitəsilə hər iki subyekt sürətlə irəli getmiş olur. İnvestisiyanın cəlb edilməsində innovasiya siyasətinin önəmi İnvestorlar sərfəli bazarlar axtaran zaman yalnız mənfəətlərinin nisbətini qiymətləndirmirlər. Buraya çoxsaylı risk amilləri daxil olur. Bu risklərin düzgün ölçülə bilməməsi sonda həmin şirkətlərin bir hissəsinin iflas etməsi, digərlərinin isə yenidən yaranması ilə müşahidə olunur. Yuxarıda ABŞ-da innovasiya siyasətinin təşviqi ilə bağlı dəstəkçi dövlət strukturları haqqında məlumat vermişdik. Aşağıda ABŞ-ın innovasiya prosesləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan investisiya siyasəti ilə bağlı faydalı bir tədqiqatı diqqətinizə çatdıracağıq. İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı lauratı Vernon Smit özünün “Qloballaşma yolu ilə insanın təkmilləşdirilməsi“ əsərində yazır: “Əbədi heç nə yoxdur. Könhə şirkətlər iflas edir, onların resursları yenilərinə çevrilir. Milli İqtisadi Tədqiqatlar Bürosu yaxınlarda ABŞ çoxmillətli korporasiyaları tərəfindən daxili və xarici sərmayənin yeni tədqiqatı haqqında məlumat vermişdir. Tədqiqat nümayiş etdirdi ki, xarici ölkədə sərmayə qoyulan hər dollar üçün onlar ABŞ-da 3,5 dollar sərmayə qoyurlar. Bu sübut edir ki, xarici və daxili sərmayə arasında qarşılıqlı əlaqə var: onlardan biri artan zaman o biri də artır. “McKinsey və Şirkəti” hesablayır ki, ABŞ şirkətlərinin Hindistana kənar resursların cəlb olunması üçün sərf etdiyi hər dollar Birləşmiş Ştatların xeyrinə 1,14 dollar fayda gətirir. Bu mənfəətin təxminən yarısı sərmayədarlara və sifarişçilərə qaytarılır, yerdə qalan çox hissəsi isə yaradılmış yeni işlərə xərclənir. Əksinə, Almaniyada xaricə sərmayə qoyulan hər avro yerli iqtisadiyyata 80% fayda gətirir. əsasən buna görə, köçürülən alman işçilərinin işə bərpa olunma norması hökumət qaydalarının böyüks ayına görə, olduqca aşağıdır. Mən güman edirəm, hələ ki, Birləşmiş Ştatlar dünya innovasiya indeksinə görə birinci olaraq qalır. Bizim kənar resursların cəlb olunmasında qorxacağımız heç nə yoxdur. Ən böyük qorxu bizim siyasətçilərin ona qarşı çıxmaq yolunu davam etdirməsi olardı. [3] Biznes fəaliyyətinə, bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatında dövlətin mühüm təsir vasitələrindən biri investisiya siyasətidir. İnvestisiya qoyuluşu ilə dövlət istehsalı tempinə, elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsinə, iqtisadiyyatda struktur dəyişikliklərinə və sosial problemlərin həllinə bilavasitə təsir edir. Ölkəmizə cəlb edilən investisiyanın ümumi həcmində mütərəqqi, elmtutumlu texnika və texnologiyaların xüsusi çəkisinin artırılması təmin edilməli, istehsala cəlb olunan investisiya daha çox stimullaşdırılmalıdır. Bunun üçün heç şübhəsiz ki, investorların maraqlarının hansı səviyyədə təmin olunması haqqında ciddi düşünülməlidir. “Uğurlu şirkətlər zaman, insan və maliyyə ehtiyatlarına hədsiz dərəcədə düşüncə və tələbkarlıqla yanaşırlar. Ağıllı investor şirkətin resurslarını maliyyə və ya əmək-pis işçilərə və ya geridə qalan bölmələrə sərf etməyən yaxşı lider kimi öz vəsaitini heç vaxt şüurlu sürətdə şübhəli biznesə qoymaz. Bu zaman heç vaxt real artım potensialı olan sahələri köməksiz saxlamaq olmaz. Fəaliyyət istiqamətlərinə, mallara,
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 100 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan ticarət markalarına və böyük potensiala malik olan əməkdaşlara maksimum kapitalın qoyulması diqqətə layiqdir.” [5. səh.160]
Azərbaycanda innovasiya proseslərinin nəticəvi fəaliyyətini dəyərləndirsək, biri-birindən fərqli nəticələr qeydə alına bilər. Yalnız 2015-ci il üzrə rəqəmlərə diqqət edək. Son illərin əsas göstəriciləri kimi əsasən tədqiqat və işlətmələri yerinə yetirən təşkilatların sayı 2015-ci ildə 141 olmuşdur. Azərbaycandakı tədqiqatçıların yarıya yaxını (47%) yaşı 50-dən yüksək olan, 25%-i isə yaşı 60-dan yuxarı olan şəxslərdir. Tədqiqat və işləmələri yerinə yetirən təşkilatların sektorlar üzrə bölgüsündə 64.1% dövlət, 28.3% ali təhsil sektoru (toplam 92.4%-i dövlət təşkilatları) və 7,6% isə sahibkarlıq sektorunun payına düşür. Maraqlıdır ki, Azərbaycanda innovasiyalara ayrılan sərmayələr arasında xarici mənbələr simvolik həddə olub. Əgər həmin həmin ildə tədqiqat və işləmələrə çəkilən ümumi xərclər isə 123.2 milyon manat (98%-i daxili xərclər) təşkil etmişdir. [2] Hər hansı bir ölkədə klasterlərin inkişaf etdirilməsi ilə innovasiyalar arasında qarşılıqlı bir əlaqə mövcuddur. O ölkələrdə ki, innovasiyalar inkişaf etmirsə, həmin ölkədə klasterlər formalaşmır. Sahibkarlıq təşəbbüslərinin artırılması üçün innovativ siyasətin effektiv olmasına ehtiyac var. Azərbaycanda innovasiyalarla bağlı xərclərin artırılması bu baxımdan çox faydalı olardı. Hazırda Azərbaycanda innovasiya xərclərinin həcmi ÜDM-un 0,2% səviyyəsindədir. 2016-cı ildə biznes elmi- texniki araşdırmalara cəmi 6 milyon manat vəsait xərcləyib. Texnoloji baxımından İEÖ-də innovasiya xərcləri ÜDM-də payı 2-4% arasında dəyişir. Bunun isə 3\4-ü isə biznesin payına düşür. Çünki, biznesin innovasiyada payı mütləq mənada olmalıdır. Yalnız dövlətin payı innovasiya proseslərinin yaxşı olması haqqında birmənalı fikir formalaşdırmır. İnnovasiya sahələrinə investisiyaları stimullaşdıran vergitutmanı əsasən 2 istiqamətdə və bir neçə alt istiqamətdə həyata keçirilməsi təklif olunur.
malların təqdim edilməsindən əldə edilən mənfəətin vergidən azad edilməsi, vergi tətillərinin verilməsi və vergi dərəcələrinin azaldılması; (ıı)yenilikçi müəssisələrinin nizamnamə fondunda iştirakdan əldə edilən gəlirlərinin vergilərdən azad edilməsi; (ııı) yeni texnologiyanın yaradılmasında iştirak edən əsas vəsaitlərin alınması və qurulması, digər aktivlərin alınması ilə bağlı xərclərin ƏDV-dən azad edilməsi; (ıv) yeniliklər üçünistifadə olunan əsas vəsaitlərin sürətləndirilmiş amortizasiyası; (v) yeniliklər üçün istifadə olunan əmlakın (laboratoriya avadanlıqları, sınaq qurğuları, tədqiqat bölmələrinin yerləşdiyi binalar və s.) azad edilməsi; 2. Yeniliklərə tələbatı dəstəkləmək üçün: (ı) yeniliklərin (texnologiyaların, məhsulların) satışı üzrə dövriyyələrin ƏDV-dən azad edilməsi; (ıı) yeniliklərin alıcılarına mənfəət, əmlak və digər vergilər üzrə güzəştlərin tətbiqi və s. [6. səh.326] İnnovasiya proseslərinin təkmilləşdirilməsi və investisiyanın təşviqi aspektindən yanaşanda fiskal alətdən də səmərəli istiqfadə oluna bilər. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 164.2 maddəsinə əsasən müasir texnologiyanı təmin edən avadanlıqların idxalı ƏDV-dən azad edilə bilər. Bir çox ölkələrdə innovasiya məhsullarının maya dəyərinin aşağı salınması üçün bu məhsulları istehsal edən şirkətlərin əmlak vergisindən azad edilməsi də tətbiq edilir. Bilirik ki, ölkədə innovasiyanın inkişaf etdirilməsi məqsədilə Azərbaycan İnnovasiya Fondunun yaradılmasının mühüm əhəmiyyəti vardır. Fond ölkənin iqtisadi inkişafı üçün əhəmiyyət kəsb edən real innovasiya layihələrinin maliyyələşdirilməsi haqqında qərarla qəbul etmə prosesində fəal iştirak edə bilər. Belə bir Fond sənaye müəssisələri ilə innovasiya məhsulları istehsal edən təşkilatlar arasında vasitəçilik funksiyasını həyata keçirə və bu qurumlar arasında səmərəli əlaqələrin formalaşmasında mühüm rol oynaya bilər. Ölkədə elmi-texnoloji istehsalın genişlənməsini, elmi-texniki işləmələr və yüksək texnologiya ilə bağlı layihələrin investisiyalaşdırılmasını dəstəkləmək üçün Vençur fondların yaranması təşviq ediləcək. Sahibkarların innovativ təşəbbüslərini dəstəkləmək, istehsalın texnoloji səviyyəsini yüksəltmək üçün İnnovasiya Fondunun yaradılması bu baxımdan vacibdir.
1.
Brayan Treysi, “Uğurun 100 qanunu”, Bakı – 2014 2.
Kənan Aslanlı, “Azərbaycanda innovasiya siyasətinin effektivliyinin artırılması yolları”, Bakı - 2017 3.
Vernon Smit, “Qloballaşma yolu ilə insanın təkmilləşdirilməsi“, Bakı –2011 4.
Muhammad Yunus, “Kasıbların bankiri”, Bakı - 2016 5.
Ceffri Foks, “Necə güclü rəqib olmaq olar”, Bakı-2013 6.
Ə.Məmmədov və İ. Seyfullayev: “Vergi və investisiya mühiti”, Bakı - 2013 7.
ABŞ-ın Kiçik Biznes İnnovasiya Tədqiqatları Dövlət Agentliyi-www.sbir.gov\about\index.htm THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 101 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan AZƏRBAYCANDA İNTELLEKTUAL MÜLKİYYƏT BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİNİN TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ MƏMMƏDOVA S.F. UNEC sabina_live@inbox.ru XÜLASƏ Müasir şəraitdə qloballaşma tendensiyaları iqtisadiyyatda rəqabətə dözümlü məhsullar istehsal etmək üçün ETT-nin ən son texnologiyalarını müxtəlif sahələrə tətbiq etməyi zəruri edir. Bu anlamda intellektual mülkiyyət bazarının hazırkı tərəqqi səviyyəsi, “İnsan kapitalı”ndan və əhalinin intellektual potensialından səmərəli istifadə edilməsi mövzunun aktuallığını özündə əks etdirir. Post-neft dövründə Azərbaycanda innovasiya və ixracyönümlü milli iqtisadiyyatın formalaşdırılması, iqtisadiyyatın neftdən asılılığının minimuma endirilməsi üçün məhz tükənməyən resurs, yəni “İnsan kapitalı”na dövlət qayğısının artması, eləcə də intellektual mülkiyyət bazarındakı proseslərin tənzimləmə mexanizminin təkmilləşdirilərək müasir tələblərə uyğunlaşdırılması olduqca vacib faktorlardandır.
In modern conditions, globalization trends make it necessary to apply the latest technology of ETT to different industries in order to produce competitive products in the economy. In this sense, the intellectual property market's current level of progress, the effective use of "human capital" and the intellectual potential of the popu- lation, is topical. It is crucial to formulate a national economy in the post-oil era, a resource that is an inexhaustible resource to minimize oil dependence on the economy, ie increasing government care for the "human capital", as well as improving the regulation of processes in the intellectual property market to meet modern requirements.
Qloballaşma iqtisadi, siyasi və sosial mədəni münasibətlərin beynəlxalq müstəvidə əhatə dairəsinin böyüməsi və bir-birinə nüfuz etməsi prosesi kimi xarakterizə edilir. Bu beynəlmiləl proses iqtisadi, mədəni və başqa sahələrdə köklü dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya və ölkələr arasında olan münasibətlərin dərinləşməsi, transmilli korporasiyaların formalaş- ması, İnformasiya Cəmiyyəti və Atom əsrinin başlanğıcının qoyulması, ticarət münasibətlərinin inten- siv inkişafı, bəzi dövlətlərdə postsənaye standartlarının qurulması məhz qloballaşma tendensiyalarının təzahürü olaraq qiymətləndirilməlidir. Bu proses ümumilikdə inkişafa müsbət təsir göstərməsinə baxmayaraq, bir çox mənfi xüsusiyyətləri də vardır. Beynəlxalq miqyasda əmtəə və xidmətlərin qeyri- bərabər paylanması, ölkələr arasında olan iqtisadi-sosial inkişaf fərqinin daha da çoxalması, siyasi və hərbi olayların, habelə terror aktlarının və cinayətkarlığın kəskin surətdə artması buna misal ola bilər. Qloballaşma şəraitində dünya iqtisadiyyatında məhsul və xidmətlərin miqdarı, eləcə də qiymətinin artım tempi aşağıdakı şəkildə verilmişdir:
Şəkil 1. Dünya iqtisadiyyatında məhsul və xidmətlərin miqdarı və qiymətinin artma tempi. Mənbə: Dünya Bankı(www.worldbank.org). 1980
1985 1990
1995 2000
2005 2010
2015 2017
Miqdar Qiymət
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 102 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Qloballaşma tendesiyaları, dünyanın siyasi və iqtisadi arenasında baş verən dəyişikliklər, sözsüz ki, qlobal intellektual mülkiyyət bazarına, ordakı proseslərə və inkişaf istiqamətlərinə təsirsiz ötüşmədi. Son illər bu bazarda bəzi müsbət halların baş verməsinə baxmayaraq, bir sıra mənfi meyllər hələ də mövcuddur. Bu mənfi meyllərdən biri də piratçılığın səviyyəsinin azaldıla bilməməsidir. Mübarizə tədbirləri nəinki bu halın azalmasına, hətta bəzən çoxalmasına gətirib çıxarır. Son illər intellektual mülkiyyətdən əldə olunacaq gəlirlərin müəyyən qismi bu qanunsuz fəaliyyət nəticəsində başqaları tərəfindən mənimsənilir. Statistik məlumatlara görə 2010-cu ildə piratçılığın həcmi 240 milyard dollar, 2012-ci ildə 810 milyard dollar, 2015-ci ildə 1 trilyon dollara yaxın olmuşdursa, 2017- ci ildə bu rəqəm hətta 1 trilyonu ötüb keçmişdir. Aşağıdakı şəkildə intellektual mülkiyyət bazarında piratçılığın səviyyəsi(%-lə) əks etdirilmişdir.
Şəkil 2. Qlobal intellektual mülkiyyət bazarında piratçılığın səviyyəsi. Mənbə: Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı(www.wipo.int/ipstats/en).
Bu göstəricilər kifayət qədər qənaətbəxş olsalar da, 2013-2017-ci illər ərzində istehsal olunan məhsullardan orta hesabla patentlərin 87%-i, faydalı modellərin 85%-i, ticarət markalarının 88%-i, sənaye nümunələrinin isə 91%-i 10 ölkənin payına düşür. Əlbəttə ki, belə bir məqam olduqca mənfi haldır və iqtisadi məhsullar kimi, intellektual məhsul və xidmətlərin ölkələr üzrə pay bölgüsündə kəskin ziddiyyətlər mövcuddur. Qlobal intellektual mülkiyyət bazarındakı proseslərin tənzimlənməsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi barədə danışarkən son illər bu bazarda həm ayrı-ayrı dövlətlərdə qüvvəyə minmiş qanunların sayının artması, həm daha çox dövlətin Konvensiyalar, habelə Beynəlxalq müvaqilələrə qoşulması və bu bazarda həmin qanunverici sənədlərin prinsiplərinə riayət olunması olduqca vacib məsələdir. ÜƏMT-in verdiyi məlumatlara əsasən, 2011-2017-ci illərdə intellektual mülkiyyət sahəsi üzrə qüvvəyə minmiş qanunların sayı müəlliflik hüququ bölməsində 7,5%, faydalı modellər üzrə 13,3%, patentlər üzrə 7,2%, sənaye nümunləri üzrə 6,0%, ticarət markaları üzrə isə 8,7% artmışdır və hal-hazırda ümumilikdə təqribən 59 milyona yaxın qanun qüvvədədir. Bütün bunlara rəğmən, bu sahə üzrə qlobal bazarın tənzimləmə sistemini və idarəetmə mexanizmini təkmilləşdirməyə böyük ölçüdə ehtiyac duyulur. Hal-hazırda intellektual mülkiyyət bazarı üzrə nəzarətedici funksiya yerinə yetirən bir sıra əhəmiyyətli Beynəlxalq müqavilələr və Konvensiyalar mövcuddur. “Paris Konvensiyası” 1883-cü ildə qəbul edilməsinə baxmayaraq, bir neçə dəfə dəyişiklik olunmuş və lazımi düzəlişlər edilmişdir ki, bu proses sonuncu dəfə 1984-cü ildə həyata keçirilmişdir. Bu Konvensiyanın qəbul olunmasında məqsəd sənaye mülkiyyəti növlərinin, yəni faydalı modellər, ixtiralar, xidmət və əmtəə nişanları, habelə haqsız rəqabət hallarında intellektual məhsul sahiblərinin hüquqi mühafizəsini təmin etməkdən ibarətdir və bu hüquqlar Konvensiyaya qoşulmuş ölkələrdə keçərlidir. Qanunverici müqavilə yalnız sənaye mülkiyyəti növlərini deyil, eləcə də bu mənşəli bəzi kənd təsərrüfatı məhsullarını və yer altından çıxan mineral suları və s.-ni mühafizə edir, eyni zamanda ixtiraçılara öz dövlətinin qanunvericiliyinə uyğun şəkildə təkmilləşmə, əlavə və başqa növ patentlər verir[«Sənaye mülkiyyətinin mühafizəsi haqqında» Paris Konvensiyası. 20 mart 1883].
Konvensiyaya əsasən, ittifaq ölkələrindən hər hansı birinin intellektual mülkiyyəti üzrə hüquqları başqa ölkələrin ərazisində də mühafizə edilir və bu zaman yerli sakinlərin hüquqları Elmi əsərlər Kompüter proqramları Kitab nəşri CD və DVD 2010
2016 THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 103 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan pozulmalı deyil. Eyni zamanda, ittifaqdan kənarda olan dövlətlərin vətəndaşları ittifaq ölkələrindən hər hansı birində intellektual fəaliyyətlə məşğul olarsa, onların hüquqları həmin ölkə vətəndaşlarının hüquqlarına bərabər tutulur. Ümumilikdə, bu Konvensiya haqqında onu demək olar ki, onun prinsipləri üzrə intellektual mülkiyyət bazarındakı problemlərin bir qismini aradan qaldırmaq olar. Gözlənilən nəticə isə ondan ibarətdir ki, intellektual mülkiyyətin dünya dünya sənayesindəki payı artacaq və getdikcə sivil formada olan intellektual mülkiyyət hüquqları formalaşdırılacaq, habelə dünya dövlətləri içərisində Konvensiyaya qoşulmayan ölkələrin bu ittifaqa girməsinə şəraitin yaradılacaqdır. “Bern Konvensiyası” 1886-cı ildə qəbul olunmuş, sonuncu dəyişiklik isə 1979-cu ildə həyata keçirilmişdir. Qorunma obyektlərinə incəsənət nümunələri, bədii əsərlər, ədəbi yaradıcılıq nümunələri, memarlıq və heykəltəraşlıq sənətinin məhsulları və digər bu yönümlü intellektual məhsullardır bərabər, maddi formaya malik olmayan əsərlər, eləcə də intellektual məhsul sahibinin və ya müəllifin maraqlarına və hüquqi qorunma prinsiplərinə uyğun gələn mahnı arenjemanları və tərcümələr aid edilir. Bundan savayı, müxtəlif ensiklopediyalar, məlumat topluları da intellektual fəaliyyətin nəticəsi olaraq mühafizə edilir. İttifaq dövlətlərinin səlahiyyəti var ki, müxtəlif qanunverici sənədləri və o xarakterli tərcümələri öz qanunvericiliyinə müvafiq şəkildə qorusun. Bu Konvensiyada göstərilən mülkiyyət növlərinin hamısı ittifaqa daxil olan ölkələrin hər birində hüquqi cəhətdən müdafiə edilir. Müxtəlif ölkələrdə sənaye rəsmləri və incəsənət əsərlərinin hüquqi müdafiəsi həmin ölkələrin qanunvericiliyinə əsaslanaraq onların öz ixtiyarına buraxılır. Nümunələr və rəsmlər formasında mühafizə edilən əsərlərin aid olduğu ölkədə bu əsərlər üzərində xüsusi qorunma olduqda, həmin ölkə ittifaqın başqa ölkələrindən bu hüquqların mühafizəsini tələb edə bilər, əks təqdirdə qeyd edilən əsərlər üzərində xüsusi qorunma olmadıqda onlar ittifaq daxilində bədii əsərlər olaraq hüquqi müdafiə olunurlar. Məhkəmə prosedurları və siyasi çıxışlar zamanı edilən nitqlərin hüquqi mühafizəsi və qorunmadan çıxarılması kimi məsələlər, həmçinin bu cür nitqlərin mətbuatda və efirdə təkrarən işıqlandırılması ittifaq ölkələrinin mövcud qanunvericiliyinə əsasən müəyyən olunur. Bu əhəmiyyətli qanunverici sənədə əsasən hüquqi qorunma bunlara tətbiq olunur: - İttifaqa daxil olan ölkələrdən hansınınsa vətəndaşı olan əsər müəlliflərinin yaradıcılıq məhsuluna, eləcə də onların dərc olunmamış əsərlərinə; - İttifaqa aid olmayan ölkələrdən olan bu ittifaq çərçivəsində istifadə olunan bədii və əbədi əsərlərə; - İttifaq ərazisində məskunlaşan, amma ittifaq dövlətlərində vətəndaşlığı olmayan müəlliflərin mülkiyyətinə və s. Qeyd edək ki, onlar ittifaq dövlətlərinin vətəndaşı olan insanlarla bir tutulurlar. Müasir dövrdə intellektual mülkiyyət bazarında olan proseslərin tənzimlənməsində Bern Konvensiyasının müddəaları bir qədər köhnə xarakterlidir. Çünki, müəlliflik hüququ sahəsində yeni obyektlər formalaşıb, iqtisadi və sosial mühit tamamilə dəyişib və ən əsas intellectual mülkiyyət bazarı qloballaşmaqdadır. Məhz buna görə də Konvensiyanın əksər müddəaları yenilənməli və müasir tələblərə uyğun şəkildə qurulmalıdır. “TRİPS Sazişi” beynəlxalq ticarət münasibətləri və proseslərində problemlərini aradan qaldırmaq, həmçinin intellektual mülkiyyət bölməsi üzrə olan hüquqları effektiv və faydalı formada mühafizə etmək məqsədilə 1994-cü ildə imzalanmışdir və bu müqaviləyə əsasən intellektual mülkiyyət sahəsi üzrə olan qanunlar ticarət qanunlarına mane olmalı deyildi. Olduqca əhəmiyyətli olan “TRİPS” sazişinin vacib meyarlarına aiddir: - Digər Konvensiyaların və Beynəlxalq Müqavilələrin vacib prinsiplərinə riayət edilməsi; - Üzv ölkələrin milli-mədəni dəyərlərini və milli hüquq mexanizmini nəzərə alaraq intellektual mülkiyyət üzrə olan hüquqların təmini; - Dövlətarası problemlərin, mübahisəli məsələlərin tənzimlənməsi və həll edilməsi naminə çoxtərəfli və ikitərəfli razılaşmanın əldə olunmasına çalışmaq, eləcə də təxirəsalınmaz işlərin reallaşdırılması; - Piratçılıq hallarının minimuma endirilməsi üçün hər bir şəxsin özünün yaradıcılıq məhsulu üzərində olan hüquqlarının beynəlxalq müstəvidə tanıdılaraq mühafizəsinin təşkili; - Ticarət münasibətləri və intellektual mülkiyyət bölməsi üzrə olan qanunverici sistemlərin uyğunlaşdırılması və gərginliyin yox edilməsi; - İqtisadi cəhətdən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə intellektual mühitin formalaşdırılması üçün müəyyən tədbirlərin görülməsi və bütün üzv ölkələrin dövlət siyasətinə hörmətlə yanaşılması.
|