"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 120
- İSTIFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBIYYAT
- Açar sözlər
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 121
- Key words
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 122
- Təhsilin inkişafında idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi xüsusiyyətləri
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 123
|
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 119 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan təhsil sahəsində keyfiyyət dəyişikliklərinə nail olmaq məqsədi ilə 2017–2018-ci dərs ili “Ümumi təhsildə keyfiyyət ili” elan olunmuş və bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirləri əhatə edən Fəaliyyət Planı təsdiq edilmişdir. “Peşə təhsili haqqında” qanun layihəsi işlənib hazırlanmış, peşə təhsili müəssisələri üzrə əsas fəaliyyət göstəriciləri təsdiq edilmişdir. Peşə təhsili müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması və optimallaşdırılması, informal və qeyri-formal üsullarla əldə edilmiş səriştələrin tanınması, peşə təhsili müəssisələrində yaşlıların təhsili və ixtisasartırma kurslarının təşkili ilə bağlı təkliflər hazırlanmışdır. İnnovasiyalı iqtisadiyyat insan kapitalının idarə edilməsi sahəsinə yanaşmaıların inkişafını zəruri edir, bilik iqtisadiyyatının müasir tələblərinə müvafiq olaraq insan kapitalının idarə edilməsinin yeni mexanizminin işlənib hazırlanmasını şərtləndirir. Azərbaycanda bilik iqtisadiyyatının formalaşdırılması istiqamətində uğurla həyata keçirilən siyasətin nəticəsidir ki, təhsil, elm və innovasiya arasında effektiv qarşılıqlı əlaqənin qurulması, yəni “bilik üçbucağı”nın formalaşdırılması məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi”ndə ali təhsil müəssisələrində “təhsil-tədqiqat-innovasiya” formatında inkişafın təşviqi ayrıca tədbir kimi nəzərdə tutulmuşdur. Bu kontekstdə universitetlərin və elmi-tədqiqat institutlarının elmi fəaliyyətinin nəticələrinin kommersiyalaşdırılması prioritet əhəmiyyət daşıyır. Bu səbəbdən, universitetlərin müstəqilliyinin artırılması, akademik və elmi fəaliyyətdə çevikliyin təmin edilməsi, eyni zamanda, müasir idarəetmə modellərinin tətbiqi məqsədilə bir sıra universitetlərə publik hüquqi şəxs statusu verilmiş və “Ali təhsil müəssisələrinə tədqiqat universiteti statusunun verilməsinə dair Tələblər” təsdiq edilmişdir. "Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə qrantların məbləği və ayrılması şərtləri, o cümlədən vəsaitlərin verilmə prosedurları, monitorinqin aparılması, hesabat və qiymətləndirmə üzrə tələblər"ə müvafiq olaraq müəllimlər arasında sağlam rəqabətin gücləndirilməsi, innovativ fəaliyyətin stimullaşdırılması, tədrislə bağlı müxtəlif innovativ ideyaların sınaqdan keçirilməsi, müsbət təcrübələrin tətbiqi məqsədilə 2017-ci ildə ilk dəfə olaraq “Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə qrant müsabiqəsi” keçirilmişdir [5]. Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsini təmin etmək üçün insan kapitalının inkişafının stimullaşdırılması məqsədilə nəzərdə tutulan tədbirlər kimi dəstəkləyici sistemin yaradılması, istehsalın və investisiyanın təşviq edilməsi, innovasiya fəaliyyətinə investisiya qoyuluşunun təşviq edilməsi, sektorlar üzrə əmək məhsuldarlığı təşəbbüslərinin reallaşdırılması istiqamətində aparılan islahatları qeyd edə bilərik. İnsan resurslarının əmək bazarı tələblərinə uyğun formalaşdırılması, iş axtarışı imkanlarının sadələşdirilməsi məqsədilə peşə yönümü və peşə seçimi üçün peşələr haqqında məlumatlara çıxış imkanları, sahibkarlığa başlayanlar üçün biznes məsləhətləri, informal və qeyri- formal yolla əldə edilmiş səriştələrin tanınması, əməyin stimullaşdırılması tədbirləri, insan kapitalının keyfiyyətinin artırılması və iş axtarışı sistemləri ilə bağlı bir sıra ölkələrin qanunvericiliyi və milli icra mexanizmləri araşdırılmışdır. “İşsizlikdən sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2017-ci il 30 iyun tarixli 765-VQ nömrəli Qanunu qəbul edilmişdir. İstehsalın və investisiyaların təşviqi, ölkəyə birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi, Azərbaycanın qlobal dəyər zəncirinə qoşulması məqsədilə yeni mexanizm və imkanların yaradılması istiqamətində müxtəlif ölkələrin qanunvericiliyi araşdırılaraq öyrənilmiş, təkliflər hazırlanmışdır. Ölkədə innovasiya fəaliyyətinə investisiya qoyuluşunun təşviq edilməsi istiqamətində beynəlxalq təcrübə öyrənilməklə, Azərbaycan Respublikasının milli innovasiya sisteminin formalaşması və inkişafına dair proqramın layihəsi hazırlanmışdır [5]. Beləliklə, innovasiyalı iqtisadiyyat insan kapitalının idarə edilməsi sahəsinə yanaşmaıların inkişafını zəruri edir, bilik iqtisadiyyatının müasir tələblərinə müvafiq olaraq insan kapitalının idarə edilməsinin yeni mexanizminin işlənib hazırlanmasını şərtləndirir. Bilik iqtisadiyyatının formalaşdırılması istiqamətində uğurla həyata keçirilən siyasətin nəticəsidir ki, təhsil, elm və innovasiya arasında effektiv qarşılıqlı əlaqənin qurulması, yəni “bilik üçbucağı”nın formalaşdırılması məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi”ndə ali təhsil müəssisələrində “təhsil-tədqiqat-innovasiya” formatında inkişafın təşviqi ayrıca tədbir kimi nəzərdə tutulmuşdur. Bu kontekstdə universitetlərin və elmi-tədqiqat institutlarının elmi fəaliyyətinin nəticələrinin kommersiyalaşdırılması prioritet əhəmiyyət daşıyır. İnsan kapitalına qoyulan investisiyaların əsasən uzunmüddətli dövrdə bəhrə verməsini nəzərə alsaq bu istiqamətdə aparılan düzgün dövlət siyasətinin aparılması nəticəsində perspektivdə innovasiyalı iqtisadiyyatın yaradılması
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 120 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan istiqamətində uğurlarımız şübhəsizdir. Bu da, Azərbaycanın beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə, və “İnsan inkişafı indeksi” reytinqində ölkəmizin mövqeyinin möhkəmlənməsinə gətirib çıxaracaq.
1.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi” 6 dekabr 2016-cı il. 2. Human development Peport 2017; 3. Г.В.Ф. Гегель. Философия истории// Гегель Г.В.Ф. Сочинения. М.; Л., 1935. Т. 8.); 4. Б.Карлоф, С.Седерберг. Вызов лидеров. М., 1996.; 5. Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsinin 2017-ci il üzrə illik monitorinq və qiymətləndirmə hesabatı. http://iqtisadiislahat.org/news/strateji_yol_xeritelerinin_2017_ci_il_uzre_icra_veziyyeti_ile_bagli_illik_monitorinq_ve _qiymetlendirme_hesabatlari-581
AZƏRBAYCANDA TƏHSİL SƏRMAYƏLƏRİNİN EFFEKTİVLIYİNİN SƏMƏRƏLİLİYİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ Anar Eminov Ass., prof., Azerbaijan Tourism and Management University a.eminov@atmu.edu.az Anar Mirzayev Ass., prof., Azerbaijan Tourism and Management University a.mirzayev@atmu.edu.az İlaha Aliyeva Azerbaijan Tourism and Management University i.aliyeva@atmu.edu.az XÜLASƏ Müasir Azərbaycan təcrübəsində, üstün maraqların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üçün təhsil xidmət- lərinin göstərilməsinə cəlb edilən xərclərin və maddi resursların miqdarı deyil, təhsil xidmətlərinin həcmi və key- fiyyəti, eləcə də bu sosial sahənin səmərəlilik dinamikası, müsbət sosial təsirin əldə edilməsidir. Təhsilə investisiyaların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi problemi ilə bağlı “yaşayış keyfiyyəti” anlayı- şına təsir göstərən problemə xüsusi diqqət ayırmaq lazımdır. Təhsilin tarixi inkişafın müəyyən bir mərhələsində cəmiyyət üçün mövcud biliklərin həcmi kimi ortaya çıxaran tədqiqatlarda meydana çıxır. İqtisadi baxımdan, hər hansı kapital qoyuluşu kifayət qədər yüksək səviyyədə geri ödəmə ilə xarakterizə edilməsi ilə əsaslandırılır. Müsbət iqtisadi və sosial məqsədlərə nail olmaq üçün təhsilə sərmayə qoymaq böhransonrası hadisələr fonunda strateji əhəmiyyətli sosial sərmayələr kimi tanınır. Təhsil sahəsinin spesifikliyi bu sənayədə sərmayələrin effek- tivliyinin dərəcəsini və təhsilə qoyulan investisiyaların qiymətləndirilməsinə ən uyğun yanaşmanın seçilməsini qiymətləndirməyə imkan verəcək iqtisadi təhlil modelini öyrənmək zərurətini ortaya qoyur. Sosial investisiyanın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sosial sahədəki investisiya prosesinin idarə olun- ması nəzəriyyəsi və təcrübəsində ən vacib və eyni zamanda ən çətin məsələdir. Lakin, hazırda bu cür qiymətlən- dirmə heç də həmişə yerinə yetirilmir. Bunun səbəbi isə effektivliyin bu cür qiymətləndirilməsinin aparılması metodikasının olmamasıdır, dövlət orqanlarının təhsil sahəsində fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi meyarlarının və üsullarının çoxşaxəli xarakteri büdcə vəsaitlərinin istifadəsinin son dərəcə mübahisəli olmasının nəticəsi kimi ortaya çıxır. Açar sözlər: təhsil, sosial investisiya, maliyyə mənbəyi, effektivlik, səmərəlilik meyarı THE EDUCATIONAL INVESTMENTS EFFECTIVENESS EVALUATING IN AZERBAIJAN ABSTRACT In modern Azerbaijan practice, not the amount of costs and material resources involved in the provision of educational services to assess the effectiveness of superior interests, but rather the amount and quality of edu- cational services, as well as the effectiveness of this social sphere, the achievement of a positive social impact. THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 121 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan With regard to the problem of assessing the effectiveness of the investment in education, special attention should be paid to the problem affecting the concept of 'life quality'. The history of education appears in studies that appear to be the amount of knowledge available to society at a certain stage of development. From economic point of view, it is justified by characterizing any capital investment with a sufficiently high level of repayment. Investing in education to achieve positive economic and social goals is seen as a strategically important social investment in the context of events. Specificity of the education field indicates the need to study the economic analysis model that will allow evaluating the degree of effectiveness of investments in this industry and the selection of the most appropriate approach to the assessment of investment in education. The assessment of the effectiveness of social investment is the most important and at the same time the most difficult in the theory and practice of investment management in the social sector. However, this kind of assessment is not always implemented at all. This is because of the lack of methodology for conducting such an assessment of effectiveness, the multidimensional character of the criteria and methods of evaluating the activities of state bodies in the field of education appears to be the result of the extremely controversial use of budget funds.
Sosial sferanın spesifik bir sahəsi olan təhsil sistemi müxtəlif təhsil səviyyələrini özündə birləşdirir. Bu sahədə investisiyaların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə yanaşma, ilk növbədə, büdcə maliyyələşdirilməsinin uzunmüddətli, davamlı planlaşdırılan olması ilə müəyyənləşdirilir və bir tərəfdən effektiv büdcə icrasına dair tələbləri, digər tərəfdən yüksək keyfiyyətli büdcə xidmətlərinin göstərilməsini birləşdirilir. İkincisi, təhsil sahəsinə koqnitiv komponentləri nəzərə almadan baxmaq olmaz: səviyyə, həcm, bilik keyfiyyəti hansılar ki, təhsil xidmətlərinin alıcılarınınn təhsilə qoyulan sərmayələrin effektivliyini qiymətləndirmək aspektlərindədir. Təhsil proqramlarının yüksək səviyyədə standartlaşdırılması qiymətləndirmə prosedurunu çox asanlaşdırır və yalnız ayrı-ayrı təhsil müəssisələrinin öz aralarında müqaisəli təhlili, müxtəlif bölgələrin nəticələrinin qiymətləndirilməsinə imkan yaradır. Qeyd etmək lazımdır ki, büdcə xərclərinin düzgün dərk edilməsi onun səmərəlilik probleminin öyrənilməsində əsas müəyyənləşdirici amildir. Büdcə reformasının aparılması şərtilə, büdcə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə baxış cəmiyyətin sosial-iqtisadi həyatında onun rolu və büdcə xərclərinin mahiyyəti təsəvvürünün dəyişməsinə zərurət yaradır. Büdcə resurslarının ayrılmasının əsasında planlaşdırılmış sosial-iqtisadi nəticələrin əldə edilməsi olmalıdır. Sosial-iqtisadi nəticələr adı altında müvafiq ərazidə yaşayan əhalinin iqtisadi, maddi, sosial tələbatları, həmçinin, ərazinin davamlı iqtisadi artımının təmin olunacağını başa düşəcəyik. Son nəticədə büdcə xərcləri əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsini təmin etməlidir. İslahatın tələbələrinə uyğun olaraq, büdcə ayrmalarının xidmətlər və ya fəaliyyət formaları ilə dəqiq əlaqəsi olmalıdır, bunların planlaşdırılmasında əsas diqqət büdcə proqramı çərçivəsində son nəticənin əsaslandırılmasına yönəldilməsidir. Büdcə xərcləri təqdimatı aşağıdakı müddəalara əsaslanmalıdır. 1.
Büdcə xidmətləri göstərilməsinin təmin edilməsinin əsas onun qaçılmaz maliyyə ehtiyyat- ları xərclərindən formalaşdırılmasıdır. Eyni zamanda, büdcə ehtiyyatlarının xərcləri müəyyən edilmiş miqdarda və keyffiyyətdə büdcə xidmətlərinin göstərilməsi ilə müşaiyət olunmalıdır ki, bu da çox vaxt yerinə yetirilmir. 2. Büdcə vəasitləri ehtiyyatlarının məqsədəuyğunluğunun ölçüsü, müəyyən tələbat həcmini təmin edən istehsal olunmuş məhsulun büdcə xidmətləri ilə ekvivalent kompensasiyası şəklində almaq imkanı ilə müəyyən olunmalıdır. Büdcənin pul vəsaitlərinin səmərəli istifadəsini təmin etmək üçün istifadənin nəticəsini açıq şəkildə təqdim etməli və buna nail olmaq üçün nə qədər vəsait tələb edildiyi müəyyənləşdirilməlidir. 3. Təhsil mexanizminin xüsusiyyətlərini, xərclərin bölgüsünü və büdcə xidmətləri iştirakçıları arasında yararlılıq nəzərə alınmaldır [2]. Tədqiqatın nəticələri büdcə xərclərinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə dair yanaşmaların öyrənilməsinə imkan yaradır, büdcə xərclərinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üçün göstəricilər sisteminin qurulması buna yönəldilən ən zəruri şərtlərdən biridir. Bu məsələnin əsas aktuallığı qeyri- istehsal müəssisələri, xüsusilə təhsil müəssisələri üçün vacibdir. Müasir şəraitdə, büdcə xidmətlərinin və ya büdcə təşkilatlarının fəaliyyətinin maliyyələşdirilmə- sinin təxmin edilən həcmi göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin və həyata keçirilməsi funksiyalarından praktik olaraq asılı olmamasıdır. THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 122 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Dünya təcrübəsində büdcə xərclərinin səmərəliliyinin artırılması, digər məsələlərlə yanaşı, son nəticəyə yönəldilmiş büdcə xərclərinin planlaşdırılması metodundan istifadə etməklə əldə edilir.
Yuxarıda ifadə edilən yanaşma idarəetmə orqanlarının təhsil sahəsində fəaliyyətinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi aparatını təkmilləşdirmək üçün əsas yaradır. Bizim nöqtəyi- nəzərimizə görə təhsilə yatırılan investisiyanın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə universitet fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən başlamaq lazımdır. Buna iki mövqe yanaşmasından başlanıla bilər. Birinci mövqeyə görə investisiyanın səmərəliliyi ali məktəbin fəaliyyəti ilə investisiya prosesinin üzvü surətdə əlaqələndirilməsidir ki, bu halda universitetin fəaliyyət səviyyəsinin yüksəlməsi ilə investisiya həcminin artması arasındakı əlaqəni müəyyən etmək çətindir. İkinci yanaşmayada, ali təhsil müəssisəsinin insan kapitalının inkişafına, istehsalın səmərəliliyinə və iqtisadi artıma təsirinin müəyyən olunmasına xüsusi diqqət yetirilir. Təhsilə qoyulan investisiyanın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə əsas yanaşmaların çox hissəsi birinci mövqeyə əsaslanır. Bununla yanaşı, ali təhsilə yatırılan investisiyaların səmərəliliyi üçün metodik əsasların inkişafı prosesində bir sıra problemlər yaranır, bu problemlər aşağıdakı kompleks məsələlərə yönəldilir; - Terminoloji ifadələrin yaradılması (işlənməsi) problemi; - Ali təhsilə sərmayənin səmərəliliyinə təsir edən amillərin müəyyənləşdirilməsi; - Qiymətləndirmə üsulunun və ya üsullarının müəyyən edilməsi; - Qiymətləndirmənin təhlili üçün tələb olunan bir sıra göstəricilərin və meyarların seçilməsi. Metodoloji əsasın müəyyənləşdirilməsində anlayışlar aparatı mühüm rol oynayır. Terminoloji ifadələrin işlədilməsi ilk növbədə, iqtidadi proseslərə uyğun olmalıdır. Ali təhsilə qoyulan sərmayənin səmərəliliyi anlayışının müəyyənləşdirilməsinə başlayarkən, qeyd etmək lazımdır ki, səmərəliliyin qiymətləndirilməsi hər hansı bir idarəeətmə fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Tədqiqatımızda biz hələlik ali təhsilə yatırılan sərmayənin səmərəliliyinə baxırıq, bu ali məktəbin fəaliyyətinin səmərəliliyi və mütəxəssis hazırlığının keyfiyyəti üçün zəruridir. Əldə olan ədəbiyyatların əksəriyyətində səmərəlilik anlayışı tez-tez əsasən xərclərin azaldılmasına və sistemin təşkilinə və fəaliyyətinə gətirilir. Müəlliflərin “səmərəlilik” anlayışına və onun qiymətləndirilməsinə müxtəlif yanaşmaları mövcuddur. Ümumi halda səmərəliliyə sistemin fəaliyyətinin əsas xüsusiyyəti kimi baxılır (sənaye, onun hər hansı bir hissəsi), hansı ki, bu məqsədin həyata keçirilməsi dərəcəsini və nəzərdə tutulan nəticələrin əldə olunmasını göstərir. Effektivlik (latın dilindən tərcümədə -fəaliyyətlik, yəni müəyyən nəticəyə nail olmaqdır. Bu anlayışa ədəbiyyatlarda investisiyaların səmərəliliyi dar və geniş mənada fərq qoymaq üçün təkliflər mövcuddur. Dar mənada səmərəlilik ali təhsildə, idarəetmə xərclərinin qiymətləndirilməsi anlamına gətirir və təhsil iqtisadiyyatında istifadə edilir. Geniş mənada səmərəlilik, xərclərin ali təhsil sisteminin fəaliyyətinin nəticələri ilə müqaisə edilməsi anlamına gətirir. Peşə təhsili ensiklopediyasında “Təhsildə səmərəlilik-təhsil fəaliyyəti nəticələrini öz məqsədlərinə uyğunlaşdırma meyarına uyğun qiymətləndirən kateqoriya kimi xarakterizə edir. Bu tədqiqatda səmərəliliyi ən yüksək ölçüdə məqsədə nail olma xarakteristikasını ifadə edən iqtisadi kateqoriya kimi qəbul edəcəyik (tədris prosesini təmin etmək üçün, gəlir şəklində, arzu edilən nəticənin əldə edilməsi). Təhsil üçün bu məqsədi, yəni iqtisadi şəraitdə və təhsilin keyfiyyətcə yenilənməsinə uyğun olaraq keyfiyyətli mütəxəssis hazırlamaq təşkil edir. Təhsilə sərmayənin səmərəliliyi problemini nəzərə alaraq, qeyd etmək zəruridir ki, səmərəlilik kateqoriyası aşağıdakı növlərə malikdir: kommersiya (maliyyə) səmərəliliyi, bu təhsilə qoyulan sərmayənin reallaşmasının maliyyə nəticələrini nəzərədə tutur: - Dövlət, region və yerli büdcələrə, təhsil investisiyasının reallaşdırmasının maliyyə tezisini əks etdirən büdcə səmərəliliyi; - Təhsilə sərmayə qoyuluşu ilə bağlı xərcləri və nəticələri nəzərdə tutan, iqtisadi səmərəlilik; - Təhsilə sərmayə qoyuluşunun reallaşdırılması ilə bağlı xərclərin və sosial nəticələrin, iştirakçıların sosial maraqlarının əks olunduğu sosial səmərəlilik. Təhsilə qoyulan sərmayənin səmərəliliyi aşağıdakı kimi ifadə edilə bilər: - təbii ölçüdə: təhsil obyektinin yerləşməsi, buraxılış qabiliyyəti, müxtəlif formalı təhsil proseslərinin miqdarı, məzunların ixtisasları üzrə işlə təmin edilməsi və s.;
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 123 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan - nisbi ölçüdə; faizlə, mövcud ali təhsil, orta, peşə-texniki və keçmiş təhsil və ixtisas artırma təhsili; -dəyər ölçüsünə görə: əmtəə istehsalı artımından və müxtəlif istehsal ehtiyyatlarına qənaətdən ali təhsillə işləyən işçilətin səmərəli işinə görə, ixtisas artırma və yenidən hazırlama ilə əldə edilən əlavə gəlirlərin miqdarı. Təcrübə göstərir ki, təhsilə qoyulan sərmayənin səmərəliliyinin və sərmayə istiqamətinin seçilməsinin hərtərəfli qiymətləndirilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir. Müasir iqtisadi şərait təhsilə qoyulan sərmayənin səmərəliliyinin qiymətləndiriliməsi səviyyəsinə daha ciddi tələblər qoyur. Ona görə də strateji üstünlük kateqoriyasından təhsilin keyfiyyətinin rəqabət zəruriliyi kateqoriyasına köçürülməsi, müştəri məmnuniyyətinin tərtibinə təsir göstərən sərmayə aparıcı qiymətləndirici kimi çıxış edir. Xüsusi investisiya rejimi təhsil üçün büdcə maliyyələşdirilməsi rejimini əvəz edir. Tədqiqatda müəyyən etdiyimiz kimi, təhsilə sərmayə yatırımı-fərdin, bölgənin, ölkənin dünya inkişaf meyllərinin mövcud və gələcək ehtiyyatlarına uyğunluğunu təmin etmək üçün vacib məsələlərdəndir. İnvestor üçün vəsaitini sərf etdiyi yerə nə üçün pul qoyduğunu və hansı parametrlərə əsasən bu prosesi həyata keçirdiyinin üstünlüklərini müəyyənləşdirmək vacib məsələlərdən biridir. Ali təhsil sistemi bu gün yüksək rəqabət mühitində fəaliyyət göstərir. Buna görə də, ali təhsil müəssisələri bazarın təsirini və onların yaratdığı şərtlərə uyğunlaşmağa ehtiyyacını getdikcə daha çox hiss edirlər. Təhsilə sərmayə qoyuluşunun səmərəliliyi konsepsiyasını nəzərdən keçirdikdən sonra, hədəfin ən böyük nailiyyət dərəcəsinin ifadəsini xarakterizə etmək üçün səmərəliliyi bir yanaşma kimi kimi seçirik. Şübhəsiz ki, bazarda mövqe qazanmaq üçün keyfiyyət istehlakçılarının ehtiyyaclarına cavab verən məhsullar istehsal etmək, investisiya vəsaitlərinin səmərəliliyi bölgüsünü xərclər statusuna görə fəaliyyət sahələrinə səmərəli şəkildə ayırmaqdır. Ona görə də ali məktəb rəhbərləri qarşısında daima duran məsələ ona tabe olan sosial-iqtisadi strukturların fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi məsələsində məsuliyyət daşıyırlar, bu da faktiki olaraq idarəetmə fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Bundan əlavə,məqsəd, təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması yolunu müəyyən etmək, mövcud vəsaitlərin yenidən bölüşdürülməsi və məqsədlərin müəyyən edilməsi ilə optimallığa nail olmaqdır. Burada səmərəsiz fəaliyyətin istiqamətinin müəyyən edilməsi bacarığı zərurət təşkil edir.İnvestisiya prosesinə faktorlar çoxluğu təsir edir, xarici faktorlar kimi, cəmiyyət tərəfindən irəli sürülən tələbləri, işəgötürənlər və fərdlər tərəfindən şərtlənən ali təhsil müəssisəsinin iş şəraiti və daxili faktor kimi ali məktəbin investisiya potensialı təsir edir. Bu öz növbəsinə təshsil sahəsində istifadə edilən sərmayələrin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üçün müxtəlif üsulların, göstərici və meyarların ortaya çıxmasına şərait yaradır. Mövcud metodoloji işlər ali təhsil müəssisənin fəaliyyətinin səmərəliliyinin hərtərəfli qiymətləndirilməsinə imkan vermir, birinci fəsildə təhsilə qoyulan sərmayənin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə dair yanaşmaların təhlilinin göstərdiyi kimi, təhsil qeyri-şərtsiz olaraq mürəkkəb sosial-iqtisadi sistemdir, ona görə də təhsili kompleks şəkildə öyrənmək lazımdır. Ali təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə kompleks yanaşma “Təhsilə qoyulan sərmayənin səmərəliliyinin hərtərəfli qiymətləndirilməsi metodikası”nın aşağıdakı prinsiplərə əsaslanmalı olmağı tələb edir: - Büdcə və büdcədənkənar mənbələrdən yönəldilmiş vəsaitlərdən səmərəli istifadə edilməsi, yəni tədris prosesinin yüksək keyfiyyətini təmin edən etalon parametrlərin əldə edilməsini minimal həcmli yatırımla həyata keçirmək; - Peşəkar təhsilin inkişafına istiqamətlənmiş yatırım vəsaitinin həcminin müəyyənləşdirilmə- sində şəffaflığı təmin etmək; - Qiymətləndirmənin sistematikliyi, yeni sərmayənin prioritetinə təsir edən xarici və daxili mühit faktorlarını əhatə edən, ali məktəbin hərtərəfli fəaliyyətinin nəticəsi əsasında bütün alt sistemləri qiymətləndirmək; - İlkin məlumatların etibarlılığını təmin etmək; - Metodologiyanan mövcud hesabatlılıq imkanları attestasiyaya təqdim edilmə və ali məktəbin lisenziyalaşdırılması tələblərinə uyğunlaşdırmaq; - Sərmayələrin paylanması sisteminin ali təhsil müəssisəsinin büdcəsinə və daxil olan sərmayələrin həcminə uyğunlaşdırmaq. Ali təhsil sistemində sərmayələrin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi üçün, hər bir investor kateqoriyası tərəfindən istifadə edilə bilən və tədqiqat obyektinin xüsusiyyətlərini nəzərə alaq imkanı yaradan yeganə meyar təhsil müəsisəsinin fəaliyyət səviyyəsidir.
|