«Təsdiq edirəm»

6.  Epizootiyalar  
Respublikanın Ağcabədi, Jəlilabad, Beyləqan, Fizuli, Şəmkir rayonları, eləjə  də, 
Naxçıvan  şəhərində, Nehrəm və Xojavənd yaşayış  məntəqələrində  kənd təsərrüfatı 
heyvanlarının qara yara xəstəliyinə tutulması ehtimalı mümkündür. 
Zaqatala, Beyləqan, Bərdə,  İmişli, Ujar, Ağdaş, Abşeron,habelə, digər kənd 
yaşayış məntəqələrində heyvanlar arasında dabaq xəstəliyinin yayılma ehtimalı vardır. 
 
II. FÖVQƏLADƏ HADİSƏLƏR ZAMANI,  ƏRAZİNİN VƏ ƏHALİNİN 
MÜHAFİZƏSİ 
 
 
Azərbaycanın joğrafi mövqeyi, relyefinin mürəkkəbliyi, Xəzər dənizinin sahilində 
yerləşməsi, bol günəş  işığı  və istiliyi ilə  təmin olunması, müxtəlif növ hava kütləsinin 
təsirinə  məruz qalması, burada çox mürəkkəb və özünəməxsus hidrometeoroloci şəraitin 
yaranmasına səbəb olmuşdur. 
 Planetimizdə müşahidə edilən 11 iqlim şəraitindən 9-u Azərbaycanda mövjuddur. 
Həmçinin, respublika ərazisi 8-9 bal güjündə ehtimal olunan aktiv seysmik zonada yerləşir. 
 
Qeyd olunan bu xüsusiyyətlər, əhali və xalq təsərrüfatı üçün təhlükə yaradır, insan 
tələfatına və böyük maddi itkilərə səbəb olur.  
Ona görə  də bu amillər, fövqəladə hadisələrin qabaqjadan proqnozlaşdırılmasını, 
profilaktik tədbirlərin hazırlanmasını, mülki müdafiənin təşkil olunmasını,  əhalinin 
hazırlanması və müdafiə olunmasını, maddi sərvətlərin qorunmasının planlaşdırılmasını və 
təxirəsalınmaz digər tədbirlərin həyata keçirmək tələblərini qarşıya qoyur. 
Azərbaycan Respublikası ərazisində mülki müdafiə tədbirlərinin həyata keçirilməsi 
və fövqəladə hadisələrdən əhalinin mühafizə edilməsi sahəsində əsas tədbirlər, Azərbaycan 
Respublikası Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş «Mülki Müdafiə haqqında» Azərbaycan 
Respublikasının Qanunu və Azərbaycan Respublikası Nazirlir Kabinetinin 25 sentyabr 
1998-ji il tarixli 193 saylı qərarı ilə tənzimlənir. 
Fövqəladə hadisələrin və onların nətijələrinin aradan qaldırılması, mülki müdafiə 
idarəetmə orqanlarının və müvafiq ijra hakimiyyəti orqanlarının birgə fəaliyyəti nətijəsində 
həyata keçirilir. 
Əhalinin, maddi sərvətlərin və  ərazinin fövqəladə hadisələr zamanı mühafizə 
olunması  məqsədilə  ərazi və sahə idarəetmə orqanlarında, mülki müdafiə  tədbirləri 
planlaşdırılmış şəkildə həyata keçirilir. 
 
III. Fövqəladə hadisələr zamanı əhalinin mənəvi - psixioloci hazırlığı. 
 
Behruz Melikov
Behruz Melikov

 
9
Fövqəladə hallarda, xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin mənəvi -psixoloci 
təminatında məqsəd, xilasedijiləri, həmçinin  əhalini xilasetmə  və digər təxirəsalınmaz 
işlərin yerinə yetirilməsində şüurlu və fəal iştirak etməyə səfərbər etməkdir. 
Təsərrüfat obyektlərində  mənəvi-psixoloci tərbiyə  işlərinin bazasında xilasediji, 
qəza-bərpa dəstələri və digər komandaların yaradılması  təşkilat və idarələrin rəhbərləri 
tərəfindən aparılır. 
Xilasetmə  və digər təxirəsalınmaz işlərin mənəvi-psixoloci təminatı  aşağıdakı 
məsələləri əhatə edir: 
-xilasedijilərdə yüksək mənəvi-psxioloci keyfiyyətlər, mütəşəkkillik, qarşıya 
qoyulan vəzifələri vaxtında və dəqiq yerinə yetirmək əzmini aşılamaq; 
-kəşfiyyat aparmaq üçün, ayrılan heyətləri qəza ojağında (təbii fəlakət rayonunda) 
sürətli və hərtərəfli araşdırmalar aparmağa səfərbər etmək; 
-xilasedijiləri fəlakət rayonuna mütəşəkkil halda hərəkətə, nizam-intizamı jiddi 
surətdə gözləməyə və vaxtında çatmağa sövq etdirmək; 
-istehsalat qəzaları, kütləvi yanğınlar, güjlü zəhərlənmələr  şəraitində xilasetmə  və 
digər təxirəsalınmaz işləri müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməyə, jəld və təşəbbüskar olmağa, 
zədələnmiş şəxsləri tez axtarıb tapmağa, onlara vaxtında tibbi yardım göstərib, təhlükəsiz 
rayonlara köçürməyə xilasediji heyətləri tam səfərbər etmək; 
-zədələnmə ojaqlarında xilasetmə  və digər təxirəsalınmaz işlər aparılarkən, 
xilasedijilərin qüvvələrindən qənaətlə  və  səmərəli istafadə olunmasına, onların vaxtında 
yeməyinin və dinjəlməsinin təşkilinə, müəyyən olunmuş  iş reciminin və  təhlükəsizlik 
tədbirlərinin dəqiq yerinə yetirilməsinə qayğı göstərmək; 
-sayıqlığın yüksəldilməsinə, çaxnaşmanın və digər belə  mənfi halların qarşısının 
alınmasına və  qətiyyətlə aradan qaldırılmasına yönəldilmiş  hərtərəfli tədbirləri həyata 
keçirmək; 
-xilasetmə  və digər təxirəsalınmaz işlər aparılarkən xilasedijilərin nailiyyətlərinin 
təbliğ edilməsi, tapşırıqların ijrası zamanı  fərqlənən  şəxslərin vaxtında həvəsləndirilməsi 
üçün qayğı göstərmək; 
-xilasediji qruplar arasında qarşılıqlı  fəaliyyətin saxlanmasına, həmrəyliyin, 
yoldaşlıq münasibətlərinin, vəzifələrin ijrası vaxtının, qarşılıqlı yardımın 
möhkəmlənməsinə yönəldilən mənəvi-psixoloci tədbirləri həyata keçirmək. 
Fəlakət dövründə aparılan mənəvi-psixoloci işdə başlıja məqsəd yaranan son dərəjə 
çətin  şəraitdə belə, qarşıya qoyulan vəzifələrin yerinə yetirlməsini təmin etməkdir. 
Qəflətən baş verən zəlzələ, fəlakətli daşqın, uçqun və ya sənaye müəssisələrində 
partlayışlar şəxsi heyətin psixikasına ağır təsir göstərərək, müvəqqəti sarsıntılar, qorxu və 
özünə inamsızlıq hissi yarada bilər. 
Məsələn,  şiddətli zəlzələ zamanı, bəzən baş verən güjlü partlayışlı təkanlar, yeraltı 
gurultu, bir anda yerin maqnit və elektrik sahələrinin dəyişməsindən törəyən parıltı  və 
şimşək insanlarda elə  təsəvvür yarada bilər ki, guya atom zərbələri endirilir. Adamlarda 
belə psixoloci hal yaranarkən, onlara vaxtında və müntəzəm surətdə doğru məlumatlar 
çatdırılmazsa, lazımi xəbərdarlıq siqnalları  və düzgün davranış qaydaları barədə konkret 
göstərişlər verməklə, idarəetmə  təşkil olunmazsa, kütləyə  rəhbərlik zəifləyər, bu isə 
çaxnaşmaya və digər mənfi kütləvi hadisələrə zəmin yaradar. 
Xilasedijilər yüksək mənəvi-psixoloci keyfiyyətlərə malik olmalıdırlar. Bu məqsədlə 
onlar xüsusi psixoloci hazırlıq keçməlidirlər. Xilasedijilərin mənəvi-psixoloci hazırlığı 
dedikdə, onlarda elə psixoloci keyfiyyətlərin formalaşdırılması  nəzərdə tutulur ki, həmin 
Behruz Melikov
Behruz Melikov

 
10
keyfiyyətlər müxtəlif fəlakətlər zamanı yaranan 
təhlükəli və digər gərgin şəraitlərdə 
bajarıqla fəaliyyət göstərmək qabiliyyətlərini təmin etsin. Mənəvi - psixoloci hazırlıq 
sayəsində xilasedijilərdə yüksək mənəvi keyfiyyətlər (jəsarət, igidlik, qətiyyət, intizam, 
mütəşəkkillik və s.), emosional dəyanətlilik, sağlam sosial - psixoloci münasibətlər, 
dostluq, yoldaşlıq, qarşılıqlı yardım, intellektual keyfiyyətlər (zehni çeviklik, şəristə, 
fərasət və s.) aşılanır. 
Xilasedijilərdə  təhlükəyə, qorxuya və çaxnaşmaya tab gətirmək, çətinlikləri dəf 
etmək və  fədakarlıq göstərmək, eləjə  də, fövqəladə hadisələrin nətijələri aradan 
qaldırılarkən, yarana biləjək  əsəb gərginliyinə dözümlülüyün tərbiyə olunması, mənəvi-
psixoloci hazırlığın əsas problemlərindən biridir. 
Xilasedijiləri qəza ojaqlarında və təbii fəlakət rayonlarında yarana biləjək vəziyyətlə 
tədris prosesində əvvəljədən tanış etməklə, real şəraitdə meydana çıxan müxtəlif xarakterli 
psixoloci sarsıntıların kəskinliyini azaltmaq mümkündür. 
 
 
 
______________________________________  
                                             «______________» 
 
Behruz Melikov
Behruz Melikov

               «Təsdiq edirəm» 
__________________________________ 
__________________________________ 
__________________________________ 
      « ___ »  ___________  200_ – c_ il 
 
_________________________________ ilə 
dinləyiciləri ilə mühazirə keçmək üçün 
PLAN-KONSPEKT 
 
Mövzu-3 : Dinç 
və muharibə dövrlərində Mülki Müdafiə qərargahlarında işin 
təşkili. 
 
Tədrisin məqsədi: Mülki 
Müdafiə qərargahlarında işin təşkili barədə 
müdavimləri məlumatlandırmaq. 
Məşğələnin keçirildiyi yer:  Tədris sinifi 
 
Vaxt: 2 saat. 
 
Tədris sualları və təxmini vaxt bölgüsü: 
 
Dinləyijilərin məşğələyə hazırlığın yoxlanması – 5 dəq. 
 
1-ci tədris sualı: MM 
qərargahlarının ümumi vəzifələri və onların təşkili, 
quruluşu (strukturu) – 40 dəq. 
2-ci tədris sualı: MM 
qərargahının əsas sənədləri, onların işlənib hazırlanması 
və rəsmiləşdirilməsi qaydaları – 40 dəq. 
 
Məşğələyə yekun vurulması – 5 dəq. 
 
Ədəbiyyat:        1) «Mülki Müdafiə haqqında» Azərbaycan Respublikasının  
qanunu 
                          2) Mülki Müdafiə üzrə normativ sənədlər 
Əyani vəsait:     Videoproyektor, stendlər. 
 
Behruz Melikov
Behruz Melikov

1-ci tədris sualı: 
MM qərargahlarının ümumi vəzifələri 
və onların təşkili quruluşu. 
 
Azərbaycan Respublikası MM sistemi qarşısında bir sıra vəzifələr durur. Bu 
vəzifələri həyata keçirmək üçün, Nazirliklərdə, Komitələrdə, Baş idarələrdə, 
təsərrüfat obyektlərində, tədris müəssələrində  və s. MM qərargahları yaradılır. 
Bütün tədbirlərin vaxtında və  dəqiq həyata keçirilməsində MM qərargahının rolu 
böyükdür. MM qərarğahları Mülki Müdafiənin əsas İdarəetmə orqanı olub, MM-ə 
üzrə əsas tədbirlərin hazırlanmasını planlaşdırır. 
Qərargahlar həmçinin nəqliyyat təminatı, yol-körpü, yanğından mühafizə, 
hidrometeoroloci, texniki və maddi təminatı, habelə inzibati təsərrüfat və 
komendant xidmətini, gizli idarəetmə işlərini və s. təşkil edir. 
 
MM qərargahları aşağıdakı kimi təşkil edilir: 
 
-  Azərbaycan Respublikası Fovqəladə Hallar Nazirliyinin tərkibində Mülki 
Müdafiə qoşunlarının komandanlığı, onun Mülki Müdafiənin təşkili Baş 
idarəsi və onun qoşun hissələri; 
 
-  Şəhər (rayon) İjra Hakimiyyəti başçısının aparatı  nəzdində  şəhərin 
(rayonun) MM qərargahı; 
 
-  Yerlərdə – idarənin müvafiq şöbəsi (bölməsi, xidməti, qrupu) hüququna 
malik MM qərargahları; 
 
-  Nazirliyin (dövlət komitəsinin, baş idarənin) – MM qərargahı; 
 
 
-  Birliyin (idarənin, təşkilatın, müəssisənin, digər təsərrüfat obyektinin) 
nəzdində MM qərargahı yaradılır. 
 
Regional şöbələr bilavasitə MM işinin təşkili baş idarəsinin rəisinə tabedirlər 
və bütün inzibati rayonları əhatə edən müvafiq rayonlarda (Bakı, Sumqayıt, Gənjə, 
Mingəçevir,  Əli-Bayramlı, Agdam, Jəbrayıl,  Şamaxı, Lənkəran) Mülki Müdafiə 
orqanlarının fəaliyyətini əlaqələndirir və ona nəzarət edirlər. 
Kənd rayonlarının MM qərargahları  əlavə olaraq kənd təsərrüfatı 
heyvanlarının, bitkilərinin, bitkiçilik və heyvandarlıq məhsullarının,  ərzaq 
xammalının və yemlərin radioaktiv,  
 
2
Behruz Melikov
Behruz Melikov

kimyəvi və bakterioloci zəhərlənmələrdən müdafiəsi üzrə  tədbirləri 
müəyyənləşdirir, planlaşdırır və həyata keçirilməsinə nəzarət edirlər. 
 
Qərargahların əsas vəzifələri. 
I. Dinj dövrlərində: 
1.  MM planlarının hazırlanması və onun təhlil (korrektirovka) edilməsi; 
2.  MM üzrə əhalinin hazırlığının təşkili; 
3.  Dinj dövrlərində həyata keçiriləjək tədbirlərin təşkili və aparılması; 
4.  İdarəetmə, rabitə və xəbərdarlıq sistemlərini yaratmaq və onların fasiləsiz 
işləməsini təmin etməkdir. 
 
II. Fövqəladə hadisə zamanı: 
1.  Rəhbər işçilərin, xidmət rəislərinin, MM qüvvələrinin və bütün əhalinin 
yaranmış vəziyyət haqqında xəbərdar edilməsi; 
2.  Xilasetmə  işlərini keçirmək üçün, MM qüvvə  və vasitələrinin 
qruplaşmalarını təşkil etmək; 
3.  Kəşfiyyat və dozimetrik-kimya nəzarətini təşkil etmək; 
4.  Yaranmış  vəziyyətdən nətijə  çıxarmaq, vəziyyət barədə qonşu rayon və 
obyektləri  xəbərdar etmək; 
5.  Hərtərəfli təjhizatı təşkil etmək; 
6.  Məxfilik recimin saxlanıması  və xidməti sirrin qorunması  tədbirlərini 
həyata keçirmək. 
MM qərargahı  əsas diqqəti MM tədbirlərinin vaxtında yerinə yetirilməsinə 
verməlidir. 
Bu tədbirlər müdafiə qurğularının tikilməsi, FMV-in fondunun yaradılması, 
MM qüvvələrinin təşkili, onların hazırlığı, habelə, obyektin fövqəladə hadisələr 
zamanı sabit işinin təşkili və s. ibarətdir. 
Hər bir qərargah, bütün MM tədbirlərinin yerinə yetirilməsini istənilən 
şəraitdə təmin etməyə qadir olan yığjam və intizamlı kollektiv olmalıdır. 
 
Qərargahlarda işin təşkil olunması: 
1.  Şəxsi heyətin hərtərəfli hazırlığı, MM planının məzmununu dəqiq bilmələri  
planda nəzərdə tutulan tədbirlərin vaxtında təşkili və keçirilməsində; 
2.  Şöbələrin işinin bir-biri ilə razılaşdırılması  və  qərargah üzvüləri 
vəzifələrinin dəqiq aydınlaşdırılmasında; 
3.  Qərargahın işində yüksək təşkilatçılıq, intizam, hesabatların tez və düzgün 
həyata keçirilməsi bajarığı,  əmr və  sərənjəmların qısa və aydın 
işlənilməsində; 
4.  Tapşırıqları tabelikdə olanlara vaxtında çatdırılması  və onların dəqiq 
yerinə yetirilməsinin təmin olunmasında; 
5.  Şəxsi heyətə yüksək qərargah mədəniyyətinin aşılanmasında və  nəhayət, 
tez fəaliyyətdə olan rabitə vasitələrindən, idarəetmə proseslərinin 
avtomatlaşdırlması  və mexanikləşdirilməsindən istifadə etməklə yeni 
effektli iş metodlarının tətbiq edilməsində və s. 
 
3
Behruz Melikov
Behruz Melikov

Yuxarı qərargahların, yüksək tələbkarlıq, dəqiqliyi tabelikdə olan qərargahlara 
nümunə olmalıdır. O, öz vaxtının çox hissəsini tabeliyində olan qərargahlara və 
MM qüvvələrinə sərf etməlidir. 
Təsərrüfat obyekti MMQ-ın təşkili sxemi 
 
 
ММГ 
 
ряиси
 
 
Кюмякчиляр
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qərargahın tərkibi obyektin ştat üzrə işçilərindən, mütəxəssislərindən yaradılır 
ki, bu da obyekt rəhbərinin əmri ilə həyata keçirilir. 
Qərargah işçilərinin tərkibi obyektin xüsusiyyətindən, tabeçiliyindən, habelə 
işçilərin sayından asılıdır. 
Obyektin MM qərargahının rəisinin vəzifəsi: 
1.  Yaranmış  vəziyyət haqqında məlumatlar toplamaq, onları analiz edib 
öyrənmək, obyektin rəhbərinə və yuxarı qərargahlara çatdırmaq. 
2.  MM tədbirlərini təşkil edib həyata keçirmək, üçün zəruri hesablamalar və 
təklifləri hazırlamaq. 
3.  Qarşıda duran tədbirləri həyata keçirmək üçün, MM qüvvələrini zəruri 
vasitələrlə  təmin etmək və  qərargahın vəzifələrini tabeliyində olan şəxsi 
heyətə çatdırmaq. 
 
2-ji sual: 
MM qərargahının  əsas sənədləri, onların işlənib 
hazırlanması və rəsmiləşdirilməsi qaydaları. 
 
MM qərargahlarında aşağıdakı əsas sənədlər işlənib hazırlanır: 
1.  Mülki Müdafiənin təşkili və aparılması barədə sərənjam və ya əmr. 
2.   Mülki Müdafiə planı. 
3.  İllik planlaşdırma sənədləri. 
4.  Föqəladə Hallar Komissiyasının sənədləri. 
5.  MM qüvvələrinin sənədləri. 
6.  Təlim və məşqlərin sənədləri. 
Оператив 
мясяляляр вя 
кяшфиййат 
МТТ цзря
ММ 
щазырлыьы 
цзря 
Кючцрмя 
(гябулетмя) 
цзря 
Комендант, 
макиначы, рабитя вя 
хятт мцтяхяссиси 
 
4
Behruz Melikov
Behruz Melikov

7.  Təjili məlumatlar jədvəli üzrə hesabat sənədləri. 
Arayış sənədləri: 
-  hesabatlar, sxemlər, arayışlar, aktlar, məlumatlar  və s. 
Təqdim olunan sənədlərə olan əsas tələblər: 
1.  Sənədlərin vaxtında düzgün, qısa və aydın tərtib olunması  və ijraçılara 
çatdırılması. 
2.  Sənədlərin tərtibatında qərarğah mədəniyyəti və səliqəlik. 
Sənədlərin məxfilik dərəjəsi: 
-  «xüsusi əhəmiyyətli»; 
-  «tam məxfi»; 
-  «məxfi»; 
-  «xidməti istifadə üçün» və məxfi olmayan sənədlər və s. 
Sənədlər yazılı, qrafik formada, səs lentinə yazılmış və fotoşəkilli ola bilər və  
zəruri nüsxədə hazırlana bilər.  
Buna, misal olaraq: 
-  məxfilik qrifi; 
-  nüsxənin nömrəsi; 
-  sənədin adı; 
-  sənədin imzalanma (razılaşdırılma da həmçinin) tarixi və vaxtı; 
-  sənədi təsdiq edən müvafiq şəxslərin vəzifəsi, rütbəsi və familiyası; 
-  nüsxənin sayı, ijraçının və makinaçının (rəssamın) familiyası;s 
-  sənədin hesabat curnalında qeydi. 
Əmrlərdə ijraçının soyadı göstərilmir. Bunlardan əlavə göndərilən sənədlərin 
«seriyası» (məxfilik dərəçəsi) göndərilən ünvanlar, göndəriş hesabatı, sənədin  
ünvana qöndərildiyi və çatdığı  vaxt qeyd olunmalıdır. 
Açıq üsulla göndərilən sənədlərdə, sənədi göndərən ünvanın  əvəzinə 
idarəetmə məntəqələrinin şərti adları yazılır.  
Sənədin məxfilik dərəçisi, sənədi hazırlayan  şəxs tərəfindən sağ  tərəfdən, 
yuxarıda qeyd olunur. 
«Məxfilik dərəjəsinin» aşağı hissəsində sənədin nüsxəsi və tərtib olunma tarixi 
yazılır. Sənəd bir neçə ünvana göndərilirsə, ümumi ünvan göstərilir və  aşağıda 
bilavasitə hansı ünvana göndərildiyi yazılır. 
Sənədlərdə olan bütün düzəlişlər, sənədi imzalayan və yaxud onu hazırlayan 
şəxslərlə razılaşdırılmalıdır. Bir neçə ünvana göndərilən sənədlərin nüsxələrinin 
sayı qərargahda qalan nüsxədə göstərilir. 
Nüsxənin əks tərəfində, yaxud başqa vərəqdə göndərilən sənədlərin hesabatı, 
onun göndərilmə  və alınma vaxtı qeyd olunur. Bu qeydləri sənədi göndərən  şəxs 
təsdiqləyir. Sənədin alınma tarixi və vaxtı onu alan, yaxud açan şəxs tərəfindən 
hökmən qeyd olunur. 
Sənədləri hazırlayarkən aşağıdakı qaydalara əməl olunmalıdır: 
-  nüvə silahının partlayış  mərkəzini, xəritə  və planın koordinat setkasına 
uyğun qeyd etməli; 
-  partlayışın vaxtı; 
-  radioaktiv zəhərlənmənin nə vaxt aşkar edildiyi göstərilir; 
 
5
Behruz Melikov
Behruz Melikov

-  yaşayış  məntəqələrinin və yerli əşyaların adları  xəritədə yazıldığı kimi 
hallanmadan iri hərflərə yazılır, zəruri hallarda isə, onların koordinatları 
göstərilir; 
-  fəaliyyətdə olan MM qüvvələri, müəssisələr və MM qoşunlarının 
yerləşdiyi rayon ən azı üç punktla, saat əqrəbi istiqamətində, həmin 
rayonun sərhədləri isə, hərəkət istiqamətində sağdan sola, ən azı iki punktla 
göstərilir; 
-  hərəkət marşrutları bir neçə punktla göstərilir. Birinji punktda – qüvvələr 
haradan çıxır, ikinji punktda – haradan marşrut keçir və üçünjü punktda isə 
– toplanış yeri və yaxud, dağıntı ojaqları qeyd olunur; 
-  kiçik yaşayış  məntəqələri və yerli əşyalar böyük yaşayış  məntəqələrinin 
nisbində, yaxud koordinatla göstərilir; 
-  qısaldılmış adlar qərargah xidmətləri MM qüvvələri və qoşunları mövjud 
işarələrlə göstərilir; 
-  yazılı sənədlərdə MM quvvələrinin və qoşunların sayı hərflərlə, jədvəl və 
qrafik sənədlərdə isə, rəqəmlərlə göstərilir. 
Əgər sənəd təxmini miqyasa hazırlanıbsa, sənədin axırında buna dair qeyd 
olmalıdır. Qrafik formada hazırlanması mümkün olmayan sənədlərdə  «əfsanə» 
yazılır. 
Koordinat setkası olmayan sənədlərin hamısına «şimal-jənub» işarəsi 
göstərilməlidir. 
İş xəritəsinin hazırlanması. 
İş  və hesabat xəritələrini hazırlayanda və yaxud sxem düzəldəndə  aşağıdakı 
tələblərə əməl olunmalıdır: 
1.  Düşmən basqınından sonra, yaranmış  vəziyyəti dəqiq məlumatlara 
əsaslanmaqla, göstərmək.  Əgər məlumat dəqiq deyilsə, hökmən onu 
yenidən dəqiqləşdirərək, göstərmək . 
2.  Yaranmış  vəziyyəti topoqrafik və qısaldılmış işarələrlə yazmalı (xəritənin 
topoqrafik əsasını qaralamadan). 
3.  İşarə  və yazıların ölçüləri xəritənin miqyasına və tövsiyyəyə uyğun 
olmalıdır.  
4.  Nizamnamədə qeyd olunmayan işarələr başqa formada yazılmalı və əlavə 
şərti işarələrdə göstərilməlidir. 
5.  Rənglər nizamnamədə olduğu kimi yazılmalıdır. 
6.  Kəşfiyyat xilasetəmə, yanğına qarşı,  ərzaq və  sənaye təminatı, heyvanları 
və bitkiləri mühafizə, avtomobil və  dəniz nəqliyyatı MM qüvvələri – 
qırmızı, qalan qüvvələr və yazılar – qara rənglə yazılmalıdır. 
7.  Xəritədə  əyanilik yaratmaq məqsədilə müəyyən işarələr xəritədə 
göstərilmiş rəngə uyğun qatı (tünd) xətlərlə (hərflərlə) yazılır. 
8.  Xəritədə  işləyərkən işi tezləşdirmək üçün, əlavə  əlaltı vasitələrindən 
istifadə edilir. 
9.  Şərait və qərarlar obyekt rəhbərlərinin,
 MM
 qərargahlarının rəislərinin iş 
xəritələrində tam şəkildə göstərilir. 
 
6
Behruz Melikov
Behruz Melikov

10.  Xidmətlər, kiçik şöbə və qərargah işçiləri, həmçinin idarəetmə orqanları öz 
xəritələrində, onlara bilavasitə aid olan şərait və qərarları jöstərirlər. 
Bütün sənədlər məxfi sənədlərin mövjud əsasnaməsinə uyğun olaraq, 
göndərilir və saxlanılır. 
Nətijə: 
MM qərargahlarının vəzifələri fasiləsiz olaraq, genişlənir və onların rolu daim 
artır. Bu, günbəgün məhdudlaşan vaxt amilindən, iş həjminin artmasından və onun 
idarə olunmasının çətinləşməsindən irəli gəlir. Bu isə işçilərin savadlı, intizamlı və 
yığjam olmalarını,  əsas diqqəti hansı  tədbirə yönəldəjəklərini bilmələrinin və 
nəhayət işin məqsədi ardıjıllıqla aparılmasını tələb edir. 
 
 
______________________________________  
                                             «______________» 
 
 
7
Behruz Melikov
Behruz Melikov

               «Təsdiq edirəm» 
__________________________________ 
__________________________________ 
__________________________________ 
      « ___ »  ___________  200_ – c_ il 
 
_________________________________ ilə 
əməli məşğələ keçmək üçün 
PLAN-KONSPEKT 
 
Mövzu:     4. Dinj 
və muharibə dövrlərində mülki müdafiə tədbirlərinin 
planlaşdırılması və həyata keçirilməsi. 
 
Tədrisin məqsədi: Mülki  Müdafiə  tədbirlərinin planlaşdırılması, Mülki Müdafiə 
planının tərtib edilməsini, dəqiqləşdirilməsini və reallığının 
yoxlanılması 
və 
həyata keçirilməsi ilə dinləyijiləri 
məlumatlandırmaq. 
 
Məşğələnin keçirildiyi yer:  Tədris sinifi 
Vaxt: 2 saat. 
Tədris sualları və təxmini vaxt bölgüsü. 
 
Dinləyijilərin məşğələyə hazırlığının yoxlanılması 5 dəq. 
 
1-ci tədris sualı:     Mülki Müdafiə tədbirlərinin planlaşdırılması və həyata                
                               keçirilməsi -40dəq. 
2-ci tədris sualı:     Föqəladə hadisələr dövrü üçün Mülki Müdafiə