«Təsdiq edirəm»

fövqəladə hallarda onların öz əsas işinə  və MM-ə üzrə  vəzifələrinə müvafiq olaraq 
mühafizə tədbirlərini həyata keçirmək vərdişlərinin qazanması məqsədilə aparılan əməli 
məşğələlər təşkil edir. 
Obyektlərin rəhbər heyəti və mütəxəssisləri yenidən hazırlanarkən tədris 
prosesinə «Fövqəladə hallarda obyektin idarə olunması  və onun sabit işinin təmin 
 
4
Behruz Melikov
Behruz Melikov

edilməsi» kursu, ijtimai və humanitar tədris müəssisələrində isə «Mülki Müdafiə» kursu 
daxil edilir. 
Məşğələlər həm bu kursun öyrədilməsi üçün planlaşdırılmış saatlarda, həm 
digər fənnlər ilə kompleks halında, həm də kafedraların tapşırıqlarına əsasən, müstəqil 
hazırlıq saatlarında keçirilir. Məşğələlər fəal tədris metodları və hesablayıjı texnikanın 
geniş tətbiqi ilə aparılır. 
Mülki Müdafiə kursunun öyrədilməsi – proqram həjmində yoxlama ilə, yaxud 
yoxlama işi (referat) yazmaqla başa çatdırılır. Fövqəladə hallarda müəssisənin (sahənin) 
idarə edilməsi və onun sabit işinin təmin olunması dinləyijilərin buraxılış işlərinə ayrıja 
bölmə kimi daxil edilir. 
 
4-jü tədris sualı: 
İstehsal və sosial təyinatlı obyektlərdə MM tədrisinin 
planlaşdırılması və uçotu. 
 
Rəhbər, komandir-rəis heyətinin, MM qüvvələrinin, işçilərin və bütün əhalinin 
MM üzrə öyrənilməsi bütün tədris ili müddətinə planlaşdırılır. 
Bunun üçün aşağıdakı rəhbər sənədlərdən istifadə olunmalıdır: 
1.  «Mülki müdafiə haqqında» Azərbaycan Respublikası qanununun tətbiq edilməsi 
barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ji il 18 aprel tarixli 700 saylı 
fərmanı; 
2.  Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1998-ji il 25 sentyabr tarixli 193 
saylı qərarı; 
3.  Fövqəladə Hallar Nazirinin əmr və direktivləri; 
4.  MM üzrə normativ sənədlər; 
5.  MM tədris proqramları; 
6.  Rayon (şəhər) MM rəhbərinin keçmiş tədris ilinin yekunları və yeni tədris ilinin 
vəzifələri haqqında əmr; 
7.  Əlaqədər nazirlik, komitə və müəssisə rəhbərlərinin əmrləri; 
8.  Keçirələjək MM təlimləri haqqında rayon planından çıxarış və s. 
Obyektlərdə MM tədrisinin planlaşdırılması üçün sənədlər: 
1.  Obyekt MM rəhbərinin keçmiş  tədris ilinin yekunları  və yeni tədris ilinin 
vəzifələri haqqında əmri; 
2.  Rəhbər, komandir-rəis heyəti, MM qüvvələri və işçilərin MM hazırlığı üzrə planı; 
3.  Bütün qruplar üçün dərs jədvələri; 
4.  Obyektdə keçiriləjək təlim və məşqlərin mövzuları; 
5.  Yeni tədris ilində MM kurslarında hazırlıq keçəjək rəhbər və komandir-rəis 
heyətinin siyahısı; 
6.  Obyektin tədris-metodik bazasından istifadə edilməsi qrafiki; 
7.  Obyekt MM qərargahının aylıq iş planı. 
 
5
Behruz Melikov
Behruz Melikov

Qeyd olunan sənədlər haqqında: 
Obyekt MM rəhbərinin keçmiş tədris ilinin yekunları və yeni tədris ilinin 
vəzifələri haqqında əmri. 
___________________________________ MM rəhbərinin əmri 
 
 
                   (obyektin adı) 
                                        
№______ 
 
«____»______________200_-ji il 
                                ______________________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 (yaşayış məntəqəsinin adı) 
 
 «_____________200____-ji tədris ilinin yekunları və yeni 
200____-ji tədris ilində qarşıda duran vəzifələrhaqqında». 
 
Əmr iki hissədən ibarətdir: 
a) Obyektin MM hazırlığının nətijələri: 
-  qrupların ayrılıqda MM üzrə hazırlığının nətijələri və obyektin müharibə 
dövründə sabit işinin hazırlığı vəziyyəti; 
-  tədrisdə iştirak edənlərin faizi; 
-  obyektdə keçirilmiş təlimlərin nətijələri və qiymətləndirilməsi; 
-  tədris zamanı yüksək nətijələr  əldə etmiş sexlər, briqadalar sahələr və 
hərbiləşdirilməmiş dəstələr; 
-  hazırlıq zamanı keçirilən tədbirlər; 
-  MM bilikləri təbliğatının keçirilməsi haqqında tədbirlər; 
-  tədris-metodik bazasının vəziyyəti və onun yaxşılaşdırılması üçün keçirilən 
tədbirlər; 
-  tədris ilində  həll olunmamış  məsələlər və çatışmayan məsələlərin səbəblərinin 
təhlili; 
-  tədrisin qeyri-kafi təşkil olunmasının konkret misalları; 
-  nətijələr hissəsi qısa olmalıdır. 
b) Əmrin sərənjam hissəsində yeni tədris ili üçün aşağıdakı vəzifələr qoyulur: 
-  yeni tədris ilində başlıja vəzifələr; 
-  tədris qrupları və onların rəhbərləri; 
-  komandir-rəis heyətinin və dəstələrin hazırlanmasında vəzifələri; 
-  işçilərin hazırlığının təşkili, normativlərin keçirilməsi; 
-  işləməyən əhalinin MM üzrə öyrədilməsinin təşkili; 
-  tədris ilində keçiriləjək MM təlimlərinin mövzuları, məqsədi və vaxtı; 
-  MM təbliğinin tədbirləri; 
-  tədrisin maddi-texniki yaxşılaşdırılması vəzifələri; 
-  tədris ilinin başlanması və qurtarması vaxtı; 
-  yüksək nətijələrə nail olan MM dəstələri və ayrı-ayrı  şəxslərin 
mükafatlandırılması. 
_______________________ MM rəhbərinin adı, soyadı 
 (obyektin 
adı) 
_______________________ MM qərargahının rəisi 
 (obyektin 
adı) 
İmza:__________________ 
 
6
Behruz Melikov
Behruz Melikov

Obyektin MM rəhbərinin 200___-ji il tarixli__________saylı  əmrinə  
 
ƏLAVƏ №1 
 
200__-ji tədris ilində __________________________________ 
(obyektin adı) 
Mülki müdafiə üzrə keçiriləjək təlim və məşqlərin 
MÖVZULARI: 
S/s MM 
təlim və məşqləri Mövzuların adı Qeyd 
1  Kompleks MM təlimləri  
 
2 Obyekt 
MM 
məşqləri  
 
3 Rəhbər heyətin MM məşqləri  
 
4 MM 
dəstələrinin əməli məşqi  
 
 
____________________________________________MM qərargahının rəisi 
 
 
 
(soyadı və adı) 
İmza:_____________________ 
 
Obyekt MM rəhbərinin 200___-ji 
il tarixli______________saylı 
əmrinə 
 
ƏLAVƏ №2 
200___-ji tədris ilində_____________________________________ 
      (obyektin 
və ya sexin adı) 
 
MM üzrə məşğələlərin keçilməsi üçün tədris qruplarının və məşğələlərin rəhbərlərinin 
SİYAHISI: 
Məşqələnin rəhbəri 
Tədris 
qruplarının 
№-si 
Dinləyijilərin 
sayı (nəfərlə) 
Struktur bölmələri, 
MM qüvvələri, MM 
rəhbər heyəti 
təhsili vəzifəsi soyadı və 
adı 
 
 
 
 
 
 
1. Rəhbər heyət; 
2. Komandir-rəis 
heyəti; 
3. MM dəstələrinin 
şəxsi heyəti; 
 
 
4. MM dəstələrinə 
jəlb olunmayan 
işçilər ilə və s. 
 
 
 
 
_______________________________  MM 
qərargahının rəisi 
 (obyektin 
adı) 
İmza:________________ 
  Soyadı və adı 
 
 
7
Behruz Melikov
Behruz Melikov

«TƏSDİQ EDİRƏM» 
OBYEKTİN RƏHBƏRİ 
 
(obyektin adı) 
 
İmza:                    adı, soyadı 
«___»__________200__-ji il 
 
 
MM üzrə 200__-ji tədris ilində keçiriləjək 
məşğələnin dərs jədvəli 
 
Tarix Vaxt Mövzuların 
sayı 
Keçmə 
metodu 
Keçiriləjək 
yer 
Kim 
keçir 
Keçmə 
haqqında 
qeyd 
 
Qeyd: 
İstehsalat və xidmət sahələrində  məşğul olmayan (işləməyən)  əhaliyə 
mülki müdafiə bilikləri yaşayış yerlərində  mənzil istismar sahələrində 
yaradılan məsləhət məntəqələrinin yardımı ilə müstəqil surətdə öyrədilir. 
 
MM qərargahının rəisi____________________________ 
    (obyektin 
adı) 
 
İmza:________________ Adı, soyadı 
 
 
Rəhbər, komandir-rəis heyətinin MM Kursunda 
hazırlıq üçün uçot curnal 
 
№  İşdə tutduğu 
vəzifə 
MM-də tutduğu 
vəzifə 
Adı, soyadı, 
atasının adı 
Axırınjı dəfə harada 
və nə vaxt MM 
kurslarında hazırlıq 
keçib 
Qeyd
1 Zavodun 
direktoru 
Obyekt rəhbəri Məmmədov 
İ. 
2005-ji il 
 
2 Baş 
texnoloq 
MM qüvvəsinin 
komandiri  
Seyidov V. 
2004-jü il 
 
 
 
OBYEKTİN MM 
QƏRARGAHININ RƏİSİ                İmza:_____________ 
 
 
 
 
 
 
8
Behruz Melikov
Behruz Melikov

 
MM üzrə keçirilən dərsin hesabat curnalı____________200___-ji tədris ili üçün 
(tədris qrupunun adı) 
 
Qrupun rəhbəri 
 
(tutduğu vəzifə, soyadı, adı, atasının adı) 
 
 
Qeyd: 
İstehsalat sahəsində  məşğul olmayan əhalinin MM proqramına uyğun 
keçirilən məşğələnin curnalı. 
 
Dərs fəaliyyətinin hesabatı: 
 
Dərslərin keçirilmə tarixi 
Müdavimlərin soyadı 
və adı 
 
Dərsin keçirilmə tarixi, 
mövzunun sayı, 
saatların miqdarı  və 
rəhbərin imzası 
 
 
 
Curnalın daxilində MM-ni yoxlayan şəxsin qeydləri və təklifi 
aşağıdakı formada yazılır: 
 
S/s Yoxlama 
tarixi 
Rəhbərlik keçdiyi 
dərsin mövzusu 
(təlim) 
Verilən qiymət,  
nöqsanların 
düzəldilməsi üçün 
təklif. Yoxlayıjının 
vəzifəsi və imzası 
Hansı  tədbirlər 
görülüb 
 
 
9
Behruz Melikov
Behruz Melikov

 «TƏSDİQ EDİRƏM»   
 
 
 
«RAZILAŞDIRILIB» 
 
Obeyktin rəhbəri 
     ______rayon 
FH 
və MM  
______________________ 
   şöbəsinin rəisi 
«_____»________200_-ji il 
 
  _________________________ 
 
        «_____»___________200_-ji 
il 
 
200_-ji il üçün _________________ Mülki Müdafiə tədbirləri 
 
 
 
 
           obyektin adı 
 
PLANI 
 
S/s Tədbirlərin adı Kimlər jəlb 
edilir 
Kim keçirir 
Keçirilmə 
tarixi 
Qeyd 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
OBYEKTİN MM QƏRARGAHININ RƏİSİ 
İmza:___________________ 
 
QEYD: Tədbirlərin adları aşağıdakı qaydada tərtib edilsin: 
 
1.  Mülki Müdafiə Qoşunları tərəfindən obyektin bilavasitə jəlb edilməsi ilə keçirilən 
mülki müdafiə tədbirləri. 
2.  Yuxarı təşkilat tərəfindən keçirilən tədbirlər. 
3.  Rayon FH və Mülki Müdafiə şöbəsi tərəfindən keçirilən mülki müdafiə tədbirləri. 
4.  Obyektin MM rəhbəri tərəfindən keçirilən mülki müdafiə tədbirləri. 
 
Məşğələyə yekun vurulması (məşğələnin araşdırılması) 
Məşğələnin rəhbəri tədris suallarının dinləyijilər tərəfindən nejə 
mənimsənildiyini bir daha xatırladır. Qrup məşğələsində aktiv iştirak edənləri qeyd edir 
və dinləyijilərə verilən qiymətləri elan edir. 
 
______________________________________  
                                             «______________» 
 
 
10
Behruz Melikov
Behruz Melikov

               «Тясдиг едирям» 
__________________________________ 
__________________________________ 
__________________________________ 
      « ___ »  ___________  200_ – c_ ил 
 
_________________________________ иля  
мцщазиря кечмяк цчцн 
ПЛАН-КОНСПЕКТ 
 
Мювзу-6: 
Ящалинин вя яразинин фювгяладя щадисялярдян мцдафия                    
                                     сащясиндя биликлярин тяблиьи. 
 
Тядрисин мягсяди: 
Динляйиcиляри  Мцлки  Мцдафиянин  тяблиьаты  гаршысында  дуран 
ясас  вязифяляри  иля  таныш  етмяк,  динc  вя  мцщарибя  дюврцндя 
ящалинин  вя  яразинин  фювгяладя  щадисялярдян  мцдафияси 
сащясиндя  биликляринин  тяблиьинин  ясас  вязифялярини  изащ 
етмяк. 
 
Мяшьялянин кечирилдийи йер:Тядрис  синифи 
 
Вахт:1 саат. 
 
Тядрис суаллары вя тяхмини вахт бюлэцсц: 
Динляйиcилярин мяшьяляйя щазырлыьынын йохланылмасы- 5 дяг 
 
1-cи тядрис суалы:  
ММ тяблиьатынын мязмуну вя вязифяляри-10 дяг; 
 
2-cи тядрис суалы:  
ММ тяблиьатынын форма, метод вя васитяляри-15 дяг; 
 
3-cц тядрис суалы: 
Юлкямизин  мцщарибяйя  cялб  олундуьу  буэцнкц  фювгяладя 
шяраитдя ММ тяблиьаты гаршысында дуран башлыcа вязифяляр-10 
дяг. 
Мяшьяляйя йекун вурулмасы: 5 дяг. 
 
Ядябиййат:       1) «ММ щаггында» Азярбайcан Республикасынын гануну; 
                          2) Мцлки Мцдафия цзря норматив сянядяляр; 
                          3) Мцлки мцдафиянин тяблиьи иля баьлы видеофилм. 
 
Яйани вясаит:     Телевизор, видеомагнитофон, видеофилм вя стендляр. 
 
1
Behruz Melikov
Behruz Melikov

 
  Мцлки  Мцдафиянин  тяблиьи, «Мцлки  мцдафия  щаггында»  Азярбайcан 
Республикасынын 30 декабр 1997-cи  ил  тарихли 420-1Г  сайлы  гануну,  Азярбайcан 
Республикасы  Президентинин  «Мцлки  мцдафия  щаггында»  Азярбайcан  Республикасы 
ганунунун тятбиг едилмяси барядя» 18 апрел 1998-cи ил тарихли 700 сайлы Фярманы вя 
«Мцлки  мцдафия  щаггында»  Азярбайcан  Республикасы  ганунунун  тятбиги  иля 
ялагядар  бязи  мясяляляр  барядя» 15 ийул 2000-cи  ил  тарихли 375 сайлы  Фярманы  иля  бу 
ганунун 11 –cи  маддясиня  едилян  дцзялишляр  нязяря  алынмагла,  Азярбайcан 
Республикасында  Мцлки  Мцдафиянин  щцгуги  ясасыны  вя  принсиплярини  мцяййян 
етмякля йанашы, мцлки мцдафия сащясиндя иcтимаи мцнасибятляри низама салыр. 
      Беля ки, Азярбайcан Республикасы Президентинин 18 апрел 1998-cи ил тарихли 700 вя 
15  ийул 2000-cи  ил  тарихли 375 сайлы  Фярманлары  иля  Азярбайcан  Республикасынын 
«Мцлки  мцдафия  щаггында»  ганунуна  едилян  дцзялишляр  нязяря  алынмагла, 
ганунунун  Маддя 11: «Ящалинин  вя  яразинин  фювгяладя  щадисялярдян  мцдафия 
сащясиндя  биликлярин  тяблиьи»  бюлмясинин 1-cи  вя 2-cи  абзасларында  гейд  олундуьу 
кими, «Ящалинин  вя  яразинин  фювгяладя  щадисялярдян  мцдафияси  сащясиндя  биликлярин 
тяблиьи  мцлки  мцдафия  системиня  дахил  олан  Азярбайcан  Республикасынын  мцвафиг 
иcра  щакимиййяти  органларынын  сялащиййятлярини  юз  сялащиййяти  щцдудларында 
Азярбайcан 
Республикасынын 
Фювгяладя 
Щаллар 
Назирлийи, 
Азярбайcан 
Республикасынын  Мятбуат  вя  Информасийа  Назирлийи  вя  Азярбайcан  Республикасы 
Дювлят Телевизийа вя Радио Верилишляри Ширкяти щяйата кечирирляр. 
      Ящалинин  вя  яразинин  фювгяладя  щадисялярдян  мцдафияси  сащясиндя  биликлярин 
тяблиьи цчцн кцтляви информасийа васитяляриндян истифадя едиля биляр». 
 
1-cи тядрис суалы:   ММ тяблиьатынын мязмуну вя вязифяляри. 
 
ММ  цзря  Республикамызын  мювcуд  ганунвериcиляриня  ясасланараг,  мцлки 
мцдафиянин  тяблиьатындан  данышаркян,  юнcя  онун  мягсяд  вя  мювзусуну 
мцяййянляшдирмяли  вя  бу  тяблиьат  гаршысында  ясас  ики  мягсяди  нязярдян  кечирмяк 
лазымдыр:  
1.  Мцлки  мцдафия  системи,  онун  cямиййятин  щяйатындакы  ролу  барядя  ящали 
арасында дцзэцн тясяввцр йаратмаг лазымдыр ки, юлкянин щяр бир вятяндашы билсин ки, 
cанынын  вя  малынын  мцщафизяси  она  конститусийа  иля  верилмиш  ясас  сосиал 
щцгугларындан биринcисидир вя буна дювлят тяряфиндян тяминат верилир. Дювлятин бцтцн 
органлары  (щяря  юз  сащясиндя)  мцщафизя  тядбирляриндя  фяал  иштирак  етмякля  йанашы, 
бунун цчцн ганун гаршысында cаваббещдирляр. ММ тядбирляринин йериня йетирилмяси 
ММ рящбярляринин ясас вязифя борcларынын айрылмаз тяркиб щиссясинин тяшкил едир. 
ММ гярарэащлары ися, ММ рящбярляринин эюстяришляри ясасында ящалини мцкяммял 
мцщафизя системи иля тямин етмяли, мцдафия гайдалары иля тялиматландырмалыдырлар. Бир 
сюзля,  ящалинин  мцдафияси,  щабеля,  тясяррцфатын  нормал  иш  фяалиййятинин  тямин 
олунмасы  мягсядиля,  щяря  юз  сялащиййяти  чярчивясиндя  бцтцн  имкан  вя  васитялярдян 
там истифадя етмякля, ишлярини дцзэцн тяшкил етмялидирляр.        
2)  ММ  тяблиьатынын  мягсяд  вя  вязифяляриндян  диэяри,  ящалинин  ММ  сащясиндя 
алдыьы биликляри мющкямляндирмякдян ибарятдир. 
ММ  тяблиьатынын  мягсяд  вя  вязифяляриндян  данышаркян,  беля  бир  ваcиб  cящятя 
диггяти  cялб  едяк  ки,  мцщафизя  биликляринин  тяблиьи  щярби  вятянпярвярлик  тярбийясинин 
 
2
Behruz Melikov
Behruz Melikov

айрылмаз тяркиб щиссясидир вя бунлар комплекс тяблиь едилдикдя, нятиcя даща сямяряли 
олур. 
Хатырладаг  ки,  ММ  биликляри  иля  эянcляримиз  щяля  ясэярлик  йашындан  чох  еркян, 
ибтидаи синифлярдя охуйаркян таныш олмалыдырлар. Бу щалда, йяни мяктябляримиздя ММ 
дярсляри мцкяммял кечился (тяяссцф ки, бязян беля дейил) бу сащяйя мараг щяля ушаг 
вахтларындан  башлайар.  Беляликля,  онлар  ММ  биликляриня  йийяляняр,  ясэярлик  йашына 
чатанда  мцяййян  тяcрцбя  газанар,  дцшмян  щаггында,  мцасир  даьыдыcы  силащлар  вя 
онлардан мцдафия сащясиндя чох шейи юйряня билярляр.  
Буна  эюря  дя  тяблиьат  иши  еля  тяшкил  едилмялидир  ки,  ММ  биликляринин  юйрянилмяси 
щярби вятянпярвярлик биликляринин тяблиьи иля цзви сурятдя вящдят тяшкил етсин. 
Эюрцндцйц  кими,  дюврцн  тялябляриня  мцвафиг  олараг,  ММ  тяблиьатынын  мювзулары 
дяйишир, лакин бцтцн щалларда ашаьыдакы шяртляр ясас эютцрцлмялидир: 
- 
ящалинин  мцщафизяси  вя  мцщцм  обйектлярдя  ишин  щярби  вязиййят  дюврцнцн 
тялябляриня  уйьун  гурулмасы  цчцн  ММ  системи  цзря  ишляниб  щазырланмыш 
тядбирлярин тяблиьи; 
- 
ММ тядбирляринин зярурилийиндя, онун хиласедиcи имканларына ящалидя мющкям 
инамын йарадылмасы, ММ тяряфиндян мцяййян олунмуш гайдалара дягиг ямял 
етмякля,  ян  мцряккяб  шяраитдя  беля  иткинин  минимума  ендирмяк  имканыны 
барядя ящалидя инам йаратмаг; 
- 
ящали  арасында  сийаси  сайыглыьын  артырылмасы,  ян  чятин  шяраитдя  беля  йцксяк 
мцтяшяккилийин  эюстярилмяси,  фювгяладя  щалларда  мцяййян  едилмиш  бцтцн 
гайдаларын  гейри-шяртсиз  йериня  йетирилмясинин  ваcиблийини  щяр  бир  адамын 
шцуруна чатдырмаг; 
- 
фювгяладя 
щадися 
заманы 
адамларын 
мяняви-психолоъи 
cящятдян 
щазырланмасыны тямин етмяк. 
Мяняви-психолоъи тярбийя дейяндя: 
А) Щяр шейдян яввял горху щиссиня галиб эялмя баcарыьы;  
Б)  Тящлцкя  зонасында  мцяййян  олунмуш  нормалара  риайят  етмяк,  мцтяшяккиллик 
эюстярмяк  вя  тямкинли  олмаг  (бу  кими  кейфиййятлярин  тяблиьи  ян  чятин  шяраитдя  беля 
вязиййяти  йцнэцлляшдиряр,  тящлцкянин  мигйасы  барядя  верилян  йалан  мя’луматын,  щяр 
cцр сюз-сющбятин ясассыз олдуьуну сцбцт едяр). 
В) Cясарятли,  фядакар,  ирадяли  вя  сядагятли  олмаг  кими  няcиб  щиссляри,  адамлар 
арасында  цнсиййятин  мющкямляндирилмяси,  мещрибанчылыьын  йарадылмасы,  мяняви 
рущун йцксялдилмяси, инсанларын юзляриня гаршылыглы кюмяклийин тяшкили, о cцмлядяндя, 
диэяр мцсбят cящятлярин тярбиййя олунмасы нязярдя тутулур.  
    Беляликля,  мяняви-психолоъи  щазырлыг  адамларын  тябии  фялакятлярдян,  гязалардан, 
кцтляви гырьын силащларындан мцдафия олунмасы вя хиласетмя ишляринин мцфяввягиййятля 
йериня йетирилмясиня мцсбят зямин йарадыр. 
 
 
     Беляликля, 
мцлки 
мцдафия 
тяблиьатынын 
башлыcа 
истигамятлярини 
мцяййянляшдиряркян бунлар ясас эютцрцлцр: 
- 
Республиканын  цмуми  мцдафия  системиндя  ММ  йерини,  мювгейини  вя 
ящямиййятини айдынлашдырмаг; 
 
3
Behruz Melikov
Behruz Melikov

- 
истяр  мцщарибя  дюврцнцн  фювгяладя  шяраитиндя,  истярся  дя  тябии  фялакятляр  вя 
техноэен  гязалар  заманы  ящалини  мя’няви  вя  психолоъи  cящятдян  щазырламаг, 
сяфярбяр етмяк. 
 
2-cи тядрис суалы:  
ММ тяблиьатынын форма, метод вя васитяляри; 
 
ММ биликляринин тяблиьиндя ясасян тяблиьатын 3 формасындан:  
−  шифащи; 
−  мятбуат; 
−  яйани формасындан истифадя олунур. 
Ы. Шифащи тяблиьат кцтляви изащат ишляриндя мцвяффягиййятля сынагдан чыхмыш ян тясирли 
формадыр, цстцнлцйц ондадыр ки, бу заман тяблиьатчы динляйиcиляри иля цзбяцз дурур, 
cанлы диалог эедир. Беля шяраитдя адамлары баша салмаг даща асан олур, мювзу йахшы 
гавранылыр,  айдын  олмайан  мясялялярин  суал-cаваб  йолу  иля  щялл  етмяк  цчцн  имкан 
йараныр; 
Шифащи  тяблиьатын  цстцн  cящятляриндян  бири  одур  ки,  яксяр  щалларда  апарыcынын 
сющбяти,  мярузяси,  мцщазиряси  мювзуйа  даир  сянядли  кинофилмляр,  диафилмляр  вя  йа 
башга  яйани  вясаитля  (плакат,  схем,  йахуд  мцщафизя  системиндя  истифадя  олунан 
мцхтялиф апаратлар, cищазлар вя с.) мцшайият олунур.  
Бу  ишя  щямчинин  кюнцллц  щярби  вятянпярвярлик  Идман-Техники  Cямиййятляри, 
Республика  Шурасы,  Республика  «Билик»  вя  гызыл  Айпара  cямиййятляри  вя  онларын 
район  шюбяляриндя  чалышан  тяcрцбяли  мцщазирячиляр,  алимляр  вя  мцтяхяссисляр  cялб 
олунмалыдырлар. 
Районларын  рящбярляри,  ММ  органлары  шифащи  тяблиьатын  имканларындан  истифадя 
едяряк  ММ  биликлярини  ян  уcгар  кяндляриня  беля  чатдыра  билярляр.  Бу  эцн  заман 
буну даща инадла тяляб едир. 
2. ММ биликляринин тяблиьиндя, йайылмасында вя юйрянилмясиндя мятбуатын вя башга 
кцтляви информасийа васитяляринин ня дяряcядя мцщцм рол ойнадыьынын сцбута щеч бир 
ещтийаcы  йохдур.  Республикадакы  щярби-сийаси  вязиййяти  нязяря  алараг  ММ 
тяблиьатыны  эцcляндирмяк  цчцн  дюври  мятбуатын  бцтцн  имканларындан  сямяряли 
истифадя олунмалыдыр. 
Буна  эюря  дя  район  Иcра  Щакимиййяти  органларынын  башчылары  йерли  кцтляви 
информасийа васитялярини мцщафизя барядя биликляринин тяблиьиня cялб етмялидирляр. И      
Бу эцн яразисиндя мцщарибя эедян районларда вя она гоншу олан яразилярдя бу 
хцсусиля ваcибдир. 
3.  Яйани  тяшвигат  да  ММ  биликляринин  тяблиьиндя  эениш  истифадя  едилян 
формалардандыр.  Бура,  ММ  тядбирляри  цзря  чякилмиш  сянядли  филмляр,  диафилмляр, 
сярэиляр, стендляр вя с. аиддир. Бунларын тя’сир эцcц бюйцк олур.  
 
     Адамлара  стасионар  вя  сяййар  сярэилярдя  нцмайиш  етдирилян  шяхси  мцщафизя 
васитяляри,  щабеля,  ММ  системиндя  истифадя  олунан  техники  аваданлыглар,  мцщафизя 
гурьуларынын макетляри иля таныш олур, онларда мцщафизя системи барядя там тясяввцр 
йараныр.  
     Бунлардан  икиси  барядя  бир  гядяр  ятрафлы  данышаг:  ММ  биликляринин  тяблиьиндя 
яйанилийин  ян  мцкяммял  нцмуняси  ММ  цзря  вахташыры  кечирилян  тялимляр  вя 
мяшглярдир.  
 
4
Behruz Melikov
Behruz Melikov

     Идаря  вя  мцяссисялярдя,  тядрис  оcагларында,  еляcя  дя  районларда  вя  шящярлярдя 
кечирилян  ММ  тялимляри  бцтцнлцкдя  мцщафизя  тядбирляриня  бир  нюв  бахышдыр  вя  беля 
тядбирлярдя  чохлу  сайда  адам  иштирак  етдир.  Тялим  заманы  демяк  олар  ки,  ММ-ин 
бцтцн сащяляри цзря мцяййян едилмиш тядбирлярин ямяли щяллиня бахыш кечирилир. Айдын 
мясялядир  ки,  она  баханлар  да  бцтцн  бу  тядбирлярин  неcя  щяйата  кечирилмясинин 
иштиракчысы олур, щяр шейи эюрцр вя йахшы гаврайыр. 
Яйани  тяшвигатда  кинофилмлярин  хцсуси  йери  вардыр.  ММ  биликляринин  тяблиьиндя 
мцщафизя  мясяляляриня  даир  чякилмиш  там  вя  гысаметраълы,  елми-кцтляви  вя  сянядли 
филмляр,  кино-ъурналлар,  щабеля  тядрис  филмляри  ящалинин  ММ  биликляриня 
йийялянмясиндя явязсиз рол ойнайыр.