T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

Kullanıldığı Durum: 
-VçV-  durumunda  kullanılır:  böçök  (kabuk  Far.  poçì  ),  daaçan  (bakır  küçük  para 
Çin.),  duuçar  (karşılaşan,  rastlayan  Far.  dÿçār),  greçiha  (kara  buğday,  Arnavut  darısı  Rus. 
greçiha
), keçil (bekâr Moğ.), eleçek (evli kadın sarığı Far. leçek), meçit (mescit Ar. mescid), 
naçalnik (amir Rus. naçalnik), naçar (güçsüz, kötü Far. nā-çār), znaçoq (işaret Rus. znaçoq). 
-VçV durumunda kullanılır: baça (çocuk Far. beççe, beçe), dariça (pencere, kapak Far. 
derìçe
), köçö (cadde, sokak Far. qÿşe). 
VçV- durumunda kullanılır: uçastqa (daire, bölge Rus. uçastqa). 
-Cç- durumunda kullanılır: baqçazar (meyve bahçesi Far. baġçe-zār), darça (pencere, 
kapak  Far.  derìçe),  darçın  (tarçın  Far.  dārçìn),  dispetçer  (hareket  memuru  Rus.  dispetçer  < 
İng.  dispathcher),  gülçambar  (çelenk  Far.  ġulçenber),  ġunça  ~  ġımça  ~  ġınça  (gonca  Far. 
ġ
once
), mança (pençe Far. pence), nayça (küçük ney Far. nāyçe), ırasçot (görülen hesap Rus. 
rasçyöt
), serepçile (dikkatle bakmak Moğ. saravçlah), sıpçı (kerpeten Rus. şçiptsı), ıstarçın ~ 
starçın (başçavuş Rus. starşina). 
-çC-  durumunda  kullanılır:  poçta  (posta  Rus.  poçta),  semiçke  (çekirdek  Rus. 
semeçqo
), suroçnıy (acele Rus. sroçnıy), içtey (iştah Ar. iştihā). 

 
39 
 
Ç. 3. 1. 3. Sonda: 
Örnek:  eç  (hiç  Far.  hìç),  kenç  (define  Far.  genc),  kepiç  (kışlık  bot  Far.  kefş),  kölöç 
(galoş Rus. ġaloşi < Alm.), kömöç (yuvarlak ekmek Far. komāç), qalaç (beyaz ekmek, somun 
Rus. qalaç), umaç (buğday unundan yapılan bir bulamaç türü Far. ommāc), arġıç (dans etmek, 
oynamak Ar. raqã), vraç (doktor Rus. vraç), zıyankeç (zarar veren Far. ziyān-keş). 
Kullanıldığı Durum: 
-Vç  durumunda  kullanılır:  kepiç  (kışlık  bot  Far.  kefş),  kölöç  (galoş  Rus.  ġaloşi  < 
Alm.), kömöç (yuvarlak ekmek Far. komāç), qalaç (beyaz ekmek, somun Rus. qalaç), umaç 
(buğday  unundan  yapılan  bir  bulamaç  türü  Far.  ommāc),  arġıç  (dans  etmek,  oynamak  Ar. 
raqã
), vraç (doktor Rus. vraç), zıyankeç (zarar veren Far. ziyān-keş). 
Vç durumunda kullanılır: eç (hiç Far. hìç). 
-Cç durumunda kullanılır: kenç (define Far. genc). 
 
Ç. 3. 2. Özellikler:  
Ç. 3. 2. 1. Başta:  
 
Farsça’dan alıntılarda ön ses “ç-” korunur: çaaraker (kiracı, icarda çalışan Far. çehār-
yek-kār
),  çadıra  (kadınların  yüz  örtüsü  Far.  çāder),  çaq  (şişman,  dolgun  Far.  çāq),  çaldıbar 
(harabe,  basit  bina  Far.  çār-dìvār),  çaman  (geniş  otlaklı  arazi  Far.  çemen),  çanda  (bazen, 
biraz, bir süre Far. çendì ), çandan (oldukça, çok, o kadar Far. çendān), çañ (bir müzik aleti 
Far. çeng), çara (çare Far. çāre), çarba (dört ayaklı hayvan  Far. çār-pā), çarq ~ çarıq (çark, 
daire Far. çarò), çeñgel (pençe, çengel Far. çenġāl), çirkin (menfur, murdar; pişmanlık ifadesi 
Far. çirkìn), çunki (çünkü Far. çÿn-ki), çın (Çinli olan, Çin Far. çìn), çınmaçın (Çin-Hindistan 
Far. çìn-mā-çìn), çınar (çınar Far. çenār), çını (çini Far. çìnì ), çıraq (lamba Far. çerāġ), çap 
(sol Far. çep),  çapar  (örme  duvar Far. çeper), çeker  (kul, köle, itaatkar  Far.  çāker),  çilbarça 
(ufak parçalara ayırma Far. çehel = kırk, pārçe = parça), çırt ~ çırım (uyuyakalma Far. çort). 
 
Rusça  yoluyla  Kırgız Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  ön  ses “ç-” korunur: 
çasaboy  ~  çasoboy  (nöbetçi  Rus.  çasovoy),  çertbut  (büyük  şişe  Rus.  çetvert’),  çervon  (10 
rublelik  Rus  parası  Rus.  çervonets),  çes  (askeri  selam  Rus.  çes),  çemodan  (valiz  Rus. 
çemodan),  çislo  (tarih  Rus.  çislo),  çinovnik  (memur,  bürokrat  Rus.  çinovnik),  çornoboy 
(karalama,  müsvedde  Rus.  çernovoy),  çyort  (şeytan,  cin  Rus.  çyort),  çoyuñke  (dökme 
demirden bir yemek aracı Rus. çuġunqa), çıçtay ~ çıştay (temiz Rus. çistıy). 
 
Diğer dillerden Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde ön ses “ç-” korunur: 
çantu (Müslüman, sarık saran Çin. çan’ = sarık, örtü; tou = baş), çıdoo ( dayanmak, sabretmek 

 
40 
Moğ. çida-), çider (atın üç ayağına vurulan köstek Moğ. çödör), çulu (sert, katı Moğ. çuluu = 
taş), çüştö (ince, beyaz patiska Uyg. çuta). 
 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  sözcük  başı  “ç-  >  ş-”  değişimi  görülür:  şardana  (herkesçe 
bilinme Far. çār-dānā), şaşke (kuşluk vakti Far. çāşt-gāh). 
 
Ç. 3. 2. 2. Ortada:  
 
Farsça’dan  alıntılarda  iç  ses  “-ç-”  korunur:  baça  (çocuk  Far.  beççe,  beçe),  baqçazar 
(meyve bahçesi Far. baġçe-zār), böçök (kabuk Far. poçì ), dariça ~ darça (pencere, kapak Far. 
derìçe),  darçın  (tarçın  Far.  dārçìn),  duuçar  (karşılaşan,  rastlayan  Far.  dÿçār),  eleçek  (evli 
kadın sarığı Far. leçek), naçar (güçsüz, kötü Far. nā-çār), nayça (küçük ney Far. nāyçe). 
 
Rusça  yoluyla  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan alıntı  sözcüklerde iç  ses “-ç-” korunur: 
uçastqa  (daire,  bölge  Rus.  uçastqa),  dispetçer  (hareket  memuru  Rus.  dispetçer  <  İng. 
dispathcher
),  greçiha  (kara  buğday,  Arnavut  darısı  Rus.  greçiha),  naçalnik  (amir  Rus. 
naçalnik), poçta (posta Rus. poçta), ırasçot (görülen hesap Rus. rasçyöt), semiçke (çekirdek 
Rus.  semeçqo),  suroçnıy  (acele  Rus.  sroçnıy),  zaçyot  (sömestr  sınavı  Rus.  zaçyot),  znaçoq 
(işaret Rus. znaçoq). 
Diğer dillerden Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde iç ses “-ç-” korunur: 
qulaq qayçı (hırsız Moğ. hulhaçı), serepçile (dikkatle bakmak Moğ. saravçlah). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-ç- > -ş-” değişimi görülür: boştoo (posta Rus. poçta). 
 
Ç. 3. 2. 3. Sonda: 
 
Farsça’dan alıntılarda son ses “-ç” korunur: eç (hiç Far. hìç), kömöç (yuvarlak ekmek 
Far. komāç). 
 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde son ses “-ç” korunur: 
vraç (doktor Rus. vraç), qalaç (beyaz ekmek, somun Rus. qalaç). 
 
D - d (Д-д) 
 
D. 1. Tanım: 
 
Ses değeri Türkiye Türkçesi ile aynı olan bu ünsüz; ton bakımından tonlu, çıkış yeri 
bakımından  diş eti, çıkış  şekli  bakımından  süreksiz  bir  ünsüzdür.  Hava  yolu  bakımından da 
ağız  ünsüzüdür.  Oluşurken  ses  telleri  titreşir.  “t”  ünsüzünün  tonlusudur.  Kelime  ve  hece 

 
41 
sonunda kendinden sonra akıcı fonemler ( l, m, n, ñ, r, y ) gelmezse, “t” özelliği kazanarak 
titremesizleşir.
64
 
 
Ramstedt,  bu  sesin  bugünkü  “d”  ünsüzünün  değerinden  farklı  olduğunu 
düşündüğünden bu ses için “δ” biçimini kullanır. S.G. Clauson da etimolojik sözlüğünde iki 
ayrı  “d”  ünsüzünden  faydalanır.  Bu  ayrım  ilk  defa  Divan-ü  Lügati’t-Türk’te  görüldüğü  için 
kimi  dilciler  de  bu  ayrımın  Kaşgarlı  Mahmut’tan  sonrası  için  yapılabileceğini 
savunmuşlardır.
65
Ancak  her  durumda  Türkçenin  tarihi  sürecinde  birçok  değişmeye  veya 
gelişmeye uğramış olan bu ses, Türkçenin tarihi dönemlerini aydınlatmada, lehçe tasniflerinde 
önemli bir ölçüt olmuştur. 
 
D. 2. Türkçe Sözcüklerde:  
D. 2. 1. Görünüm: 
 
Kırgız Türkçesindeki  Türkçe  sözcüklerde  başta ve  ortada  birincil  veya ikincil  olarak 
kullanılan bir ünsüzdür. 
D. 2. 1. 1. Başta:  
Örnek: dagı (yine, dahi), darı (ilaç), demeyde (sözde), deñiz (deniz), doñuz (domuz), 
dıñ  (sürülmemiş  toprak),  da  (“da”  bağlacı),  delirüü  (çıldırmak),  düpüldöö  (çırpınmak), 
dalpaqtoo
66
 (panik halinde koşmak), delbelektöö (acele etmek), dıbıroo (takırtı yapmak).   
Kullanıldığı Durum: 
dV- durumunda kullanılır: demeyde (sözde), deñiz (deniz), dıñ (sürülmemiş toprak), 
delbelektö- (acele etmek), de- (demek). 
 
D. 2. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  sürdöök  (utangaç),  cöndöm  (beceri),  boydoq  (bekar),  birdey  (benzer), 
tüspöldöş  (benzer),  bede  (yonca),  cindenüü  (sinirlenmek),  şıldıratuu  (çıngırdamak), 
çuuldatuu (çınlatmak), çuruldaşuu (bağrışmak), qıdıruu (gezmek).  
Kullanıldığı Durum: 
-VdV- durumunda kullanılır: buuday (buğday), qıdır- (gezmek). 
-VdV durumunda kullanılır: bede (yonca). 
                                                 
64
 Necip Üçok, 
age., s. 42; Nevin Selen, age., s. 82. 
65
 Filiz Kılıç, 
agt., s. 185. 
66
 Cahit Başdaş - Abdülmukaddes Kutlu, 
Kırgız Türkçesi Grameri, Diyarbakır 2004, s. 247. 

 
42 
-Cd-  durumunda  kullanılır:  sürdöök  (utangaç),  cöndöm  (beceri),  boydoq  (bekar), 
birdey  (benzer), tüspöldöş  (benzer), cinden-  (sinirlenmek), şıldırat- (çıngırdamak), çuuldat- 
(çınlatmak), çuruldaş- (bağrışmak). 
 
D. 2. 1. 3. Sonda: Sonda kullanılmaz. 
 
D. 2. 2. Özellikler:  
D. 2. 2. 1. Başta: 
 
Eski Türkçe söcük başı “d-” ünsüzü bazı örneklerde korunmuştur: daġı ( < daqı ~ taqı 
DLT, IV-165, 562; taqı DTS 536) (yine, dahi), darı ( < daru DTS 159) (ilaç). 
 
D. 2. 2. 2. Ortada:  
Eski  Türkçedeki  iç  ses  “-d-”  Kırgız  Türkçesinde  korunmuştur:  buuday  (  <  buġday 
DLT  II-235;  DTS  120)  (buğday),  qayda  (  <  qayda  DTS  404)  (nerede),  qunduz  (  <  qunduz 
DLT I-458; DTS 466) (kunduz), sandıq ( < sanduġ DTS 484) (sandık), cıldız ( < yulduz DLT 
III-40;  DTS 278)  (yıldız),  qarındaş  (  <  qarındaş DLT  I-407;  DTS 427;  qarundaş  DTS  430) 
(kardeş), kündüz ( < kündüz DLT I-458) (gündüz), idiş ( < idiş ~ iδiş DTS 203) (kap). 
Eski  Türkçedeki  iç  ses  “-d-”  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde  bazı  örneklerde  “-t-”ye 
değişir: bıltır ( < bıldır DLT I-456) (geçen yıl). 
Eski Türkçe iç seste bulunan “-δ-” sesi Kırgız Türkçesinde “-y-” ünsüzüne değişmiştir: 
qayġı ( < qaδġu DLT I-106; DTS 404) ( kaygı, keder, tasa ), iygi ( < eδgü DLT I-34; DTS 
164) ( iyi, hayırlı ), boyoo ( < boδu- DLT III-260; DTS 109) (boyamak), ayırdım ( < aδırdım 
DLT III-228; aδır- DTS 15) (ayırdım, böldüm). 
Eski Türkçe iç seste bulunan “-δ-” sesi Kırgız Türkçesinde “-d-” ünsüzüne değişmiştir: 
quduq ( < quδuγ DLT I-375; DTS 464) (kuyu). 
Eski Türkçe iç seste bulunan “-δ-” sesi düşmüş ve ikincil uzunluk oluşturmuştur: cöö 
(< yaδaγ DLT I-381; DTS 223) (yaya), eer (< eδer DLT II-224) (eğer).  
Tonlu ile biten sözcüklere gelen “-dAş/-dOş” eki (qarın + daş ‘kardeş’ v.b.), ünlü ile 
biten isimlere geldiğinde “-lAş/ -lOş” şeklini alır ve böylece “-d- > -l-” değişimi oluşur: ata + 
laş  (<  ata  +  daş)  (aynı  babadan  olan),  ene  +  leş  (deş)  (aynı  anneden  olan).  Bu  ses 
değişiminin yakıştırma yoluyla oluştuğu düşünülüyor.
67
  
                                                 
67
 Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 90. 

 
43 
Üçüncü  şahıs  iyelik  eklerinden  sonra  gelen  zamir  “n”si  ile  ayrılma  hali  eki  arasında 
benzeşme görülür. Dolayısıyla iç seste “-d- > -n-” değişikliği meydana gelir: süylömdörünnön 
(  <  süylömdörü-n-dön)  (konuşmalarından),  köçösünnön  (  <  köçösü-n-dön)  (caddesinden), 
tarıhınnan ( < tarıhı-n-dan) (tarihinden). Bu benzeşme yazı dilinde gösterilmez; yazı dilinde 
tek “-n-”li kullanılır.  
“-d- > -n- değişimi, birinci tekil şahıs iyelik ekinin ardından ayrılma eki geldiğinde de 
görülebilir:  ölkömnön  (  <  ölköm-dön)  (ülkemden),  atımnan  (  <  atım-dan)  (adımdan), 
qolumnan ( < qolum-dan) (elimden). 
 
D. 2. 2. 3. Sonda:  
Eski Türkçe son seste bulunan “-δ” sesi düzenli olarak “-y” ünsüzüne değişmiştir: boy 
( < boδ DLT III-121; DTS 108) (boy), oyġonuu ( < oδġur- DTS 362) (uyanmak), toyuu ( < 
toδ- DLT III-244; DTS 570) (doymak), coyuu ( < yoδ- DLT III-434; DTS 269) (yok etmek), 
tıyuu  (  < tıδ-  DLT  II-292;  DTS  566)  (yasaklamak),  cayuu  (  <  yaδ-  DLT  II-314; DTS  223) 
(sermek), qoyuu ( < qoδ- DLT II-295; DTS 452) (koymak), kiyüü ( < keδ- DLT II-296; DTS 
294) (giymek). 
Eski  Türkçe  son  seste  bulunan  “-δ”  sesi  bazı  örneklerde “-z”ye  değişmiştir:  özün  (< 
öδin DLT I-243) (kendin). 
 
D. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
D. 3. 1. Görünüm: 
 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  başta,  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
D. 3. 1. 1. Başta:  
Örnek: daam (aş, yemek Ar. ùaèām), dañza ~ dañsa (sıra yazılan kâğıt; Çin’in temel 
kanunu  Çin.  dan’tszı),  dañq  (ünvan,  nam  Far.  <  Çin.),  deputat  (milletvekili  Rus.  deputat  < 
Lat.),  dialektiqa  (diyalektik  Rus.  dialektiqa  <  Yun.),  diviziya  (tümen  Rus.  diviziya  <  Lat.), 
didaar  ~  diydaar  (yüz,  surat  Far.  dìdār),  dilafruz  (gönlü  sevindiren  Far.  dil-āfrÿz),  dilbar 
(gönül çelen; âşık Far. dil-ber), dinazar (dinden çıkan Ar. – Far. dìn-āzār), diniqayır (başka 
dinden olan Ar. dìn-ġayr), diñse (makamı, idareyi tasdikleyen taş Çin.), diplom (diploma Rus. 
diplom
 < İtl. diploma), door (devir Ar. devr), dooran ~ dooron (devran Ar. devrān), dorġo ~ 
dörgö  (amir,  reis  Moğ.  darġa),  dotay  (bir  bölgenin  sorumlusu  Çin.  dao  =  bölge,  tay  = 
muhterem), dotsent (doçent Rus. dotsent < Lat.), döö (dev Far. dìv), dööbant (devi yenen Far. 
dìv-bend
),  döögör  (cesur,  atılgan  Far.  dìvkerdār),  döölöt  (devlet;  servet  Ar.  devlet),  döörük 

 
44 
(yalan,  aldatma  Far.  dürÿġ),  dööt  (divit  Ar.  devāt),  döötü
68
  (Davut,  demirci  ustası,  zanaat 
sahibine verilen  ücret Ar. dāvut), dörbölcün
69
 (dört  köşe Moğ.),  dörbön  (dört  Moğ.),  dörök 
(ahmak Rus. duraq), duba ~ duġa (dua Ar. duèā), dubal (duvar, çit Far. dìvār), duban (bölge 
Çin. duan), dubana ~ diyvana ~ dumana (divane Far. dìvāne), dubliqat (ikinci asıl nüsha Rus. 
dubliqat 
< Lat.), duldul (Hz. Ali’nin atı Ar. duldul), duñ-çu (çevirmen, tercüman Çin. –Kırg. 
tuñ
 = bildirme). 
Kullanıldığı Durum: 
dV-  durumunda  kullanılır:  daana  (bilgin  Far.  dānā),  dayım  ~  dayıma  (daima  Ar. 
dā’imā
),  dañza  ~  dañsa  (sıra  yazılan  kâğıt;  Çin’in  temel  kanunu  Çin.  dan’tszı),  dar  (idam 
ağacı Far. dār), diaġnoz (teşhis Rus. diaġnoz < Yun.), diviziya (tümen Rus. diviziya < Lat.), 
doqument (doküman Rus. doqument < Lat.), dooran ~ dooron (devran Ar. devrān), dotay (bir 
bölgenin sorumlusu Çin. dao = bölge, tay = muhterem), durucma (milis, asker Rus. drujina), 
duşman (düşman Far. duşmān), düñ (toptan Çin. dun), dit (fikir, görüş Far. dìd). 
dC-  durumunda  Rusça  alıntılarda  kullanılır:  dlina  (uzunluk    Rus.  dlina),  dnevnik 
(günlük Rus. dnevnik). 
 
D. 3. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  adamzat  (insanoğlu  Ar.-  Far.  ādem-õāt),  idara  (idare  Ar.  idāre),  idealist 
(idealist  Rus.  idealist  <  Frs.  idéaliste),  üdö  (verme,  ödeme,  yerine  getirme  Far.  edā’),  üdöt 
(müddet Ar. muddet), ıdıq (iddia Ar. iddièā), sıdıq (doğruluk Ar. ãidq), badırañ (salatalık Far. 
bādreñ
), banda (çete Rus. banda < İtl.), banduulu (büyük davul Çin. – Ar. bañ-ùabl), bidiya 
(fidye Ar. fidye), boġdihan (Moğal hanlarının veya Çin hükümdarlarının ünvanı Moğ. boġd = 
kutsal),  bodo  (büyük  siyah  hayvan  Moğ.  bod  =  büyük),  bödüröt  (üstlenmek,  taahhüt etmek 
Rus.  podryad),  badıbot  (büyük  kase  Rus.  podvoda),  bardeñke  (tekli  silah  Rus.  berdanqa), 
kedi  (kabak  Far.  kedÿ  ),  kezende  (zehirli  hayvanlar  Far.  gezend),  kelde  (kelle  Far.  kelle), 
kende (kısa Far. künd), kerden (boyun Far. gerden), köödök (çocuk Far. qÿdek), küldü (bütün, 
hepsi,  külli  Ar.  qullì  ),  künadır
70
  (vali  Rus.  ġubernator  <  Lat.),  kündö  (köy  büyüğü,  lideri 
Moğ. hund = saygıdeğer), kedan (ambar Far. kāhdān), ökümdar (hükümdar Ar. – Far. óuqm-
dār
),  qaada  (örf,  adet Ar. qāèide),  qabadır  (endişe,  kaygı  Ar.  òavāùır),  qadır  (güçlü;  değer, 
itibar Ar. qadr), qadik (şüphe, kuşku Far. òadāiè ), qadim (eski Ar. qadìm), qandaġay (ceylan 
derisi Moğ. handaġay), andasa (geometri Ar. hendese), industriya (endüstri Rus. industriya < 
                                                 
68
 Hz. Davut’un isminden alınmıştır. 
69
 Özel isim olarak kullanılır. 
70
 Devrim öncesi vilayet yöneticisi için kullanılan bir terimdi. 

 
45 
Lat.), ındı  (Hintli  Far.  hindÿ),  pada  ~  bada  (boynuzlu hayvan;  inek  Far.  pāde),  padar  (baba 
Far.  peder),  zadetke  (pey,  kaparo  Rus.  zadatok),  zardal  (zerdali  Far.  zerd-ālÿ),  zardep 
(mazlum,  korkutulmuş  Far.  zerd-āb),  zından  (zindan  Far.  zindān),  ziyada  (çok,  bol  Ar. 
ziyāde
), zadi (çocuk Far. zāde), tsilindr (silindir Rus. tsilindr < Frs. cylindre). 
Kullanıldığı Durum: 
-VdV-  durumunda  kullanılır:  sıdıq  (doğruluk  Ar.  ãidq),  badırañ  (salatalık  Far. 
bādreñ
), badışa (padişah Far. pādşāh), bidiya (fidye Ar. fidye), bödüröt (üstlenmek, taahhüt 
etmek  Rus.  podryad),  buradar  (birader  Far.  birāder),  badıbot  (büyük  kase  Rus.  podvoda), 
ıybadat  ~  ibadat  (ibadet  Ar.  èibādet),  cadıt  (cedit,  yeni  Ar.  cedìd),  cadıgöy  (sihirbaz  Far. 
cādÿġuy
), cadıbal (cetvel, tablo Ar. cedvel), ġradus (derece Rus. ġradus < Lat.), kedey (fakir; 
dilencilik Far. gedāì ), mudaris (müderris Ar. muderris), saadaq (sadak, okluk Moğ. saadaġ), 
sedep (sedef Ar. ãadef), zadetke (pey, kaparo Rus. zadatok). 
-VdV durumunda kullanılır: bodo (büyük siyah hayvan Moğ. bod = büyük), briġada 
(ekip,  grup  Rus.  briġada  <  Frs.),  obodo  (bezekli  keçe  Moğ.),  ubada  (vaad,  söz  verme  Ar. 
vaèd
),  cadı  (ot,  saman  doğramada  kullanılan  kesici  alet  Çin.  çca  =  kesmek,  dao  =  bıçak), 
cañgüdö (mağaza öncüsü Çin. çcan = öncü, lider; ġuy = mağaza, dükkan), kedi (kabak Far. 
kedÿ 
), qaada (örf, adet Ar. qāèide), navada ~ nevada (aniden; sakın Far. mebādā), pada ~ 
bada (boynuzlu hayvan; inek Far. pāde), piyada (piyade Far. piyāde), sada (sade Far. sāde), 
sooda (ticaret Far. sevdā), zaada (zade, oğul Far. zāde). 
VdV-  durumunda  kullanılır:  adamzat  (insanoğlu  Ar.-  Far.  ādem-õāt),  adabiyat 
(edebiyat  Ar.  edebiyyāt),  adal  (helal  Ar.  óalāl),  adalat  ~  adilet  (adelet  Ar.  èadālet),  adat 
(adet,  sayı  Ar.  èaded),  adep  (edep  Ar.  edeb),  adisa  (hadise  Ar.  óādiåe),  adis  (hadis  Ar. 
óadìå
),  idara  (idare  Ar.  idāre),  idealist  (idealist  Rus.  idealist  <  Frs.  idéaliste),  ideologiya 
(ideoloji Rus. ideologiya < Yun.), idirek (idrak, düşünme Ar. idrāq), idiris (İdris Ar. idrìs),