О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər

1.3. Avadanlığın iş qabiliyyətinin bərpası 
 
Avadanlığın  istismar  zamanı  köhnəlməsi  və 
dağılması  ilə  əlaqədar  təmirə  ehtiyacı  olur.  Neft  və  qaz 
sənayesində  texnoloji  avadanlıq  icbari  Ģəkildə  pasportla 
təchiz olunur. Təmir, texniki qulluq, sınaqdan keçirilmə və 
s.  haqqında  verilənlər  həmçinin  diaqnostik    məlumatlar 
avadanlığın  bütün  istismar  dövrü  ərzində  pasporta  daxil 
olunur.  Belə  qeydlər  yığılmıĢ  defektlərin  və  zədələrin 
perspektiv  analizinə  və  sistemləĢmənin  həyata  keçirilmə-
sinə  imkan  verir.  AparılmıĢ  təmirlərin  effektivliyinin 
qiymətləndirilməsinə  Ģərait  yaradır.  Bunlar  həmçinin 
növbəti texniki diaqnostikada nəzərə alınır. 
Hər bir avadanlığın istismarı və təmiri dövründə elə 
bir  dövr  olur  ki,  fiziki  və  mənəvi    köhnəlmə  nəticəsində 
onların  istismarı  və  təmiri  qeyri-mümkün  və  ya  iqtisadi 

---

 
15 
cəhətdən  əlveriĢsiz  olur.  Bu  halda  avadanlıq  yenisi  ilə 
əvəz olunur. 
Mənəvi  köhnəlmə  dedikdə  -  texniki  inkiĢafın    təsiri 
altında  texnikanın  maya  dəyərinin  azalması  nəzərdə 
tutulur. Mənəvi köhnəlmənin iki forması mövcuddur: 
-
 
ucuz  baĢa  gələn  eyni  cür  konstruksiyalı  maĢınların 
istehsalı  ilə  əlaqədar  olaraq  köhnə  maĢınların  dəyərinin 
aĢağı düĢməsi; 
-
 
mükəmməl konstruksiyalı maĢınların yaranması ilə 
əlaqədar istismarda olan texnikanın ucuzlaĢması. 
MaĢının  optimal  ehtiyatı  və  ya  onun  tərkib  hissəsi 
aĢağıdakı düsturlarla təyin oluna bilər: 
min,
)
(
1
0









t
eq
o
dt
t
X
D
t
 
harda  ki,  D
o 
-  obyektin  dəyəri,  X
eq
  -  istehsal  intervalında 
obyektin  etibarlılığının  qorunub  saxlanılmasına  sərf 
olunan xərclər, İ
d
 - istehsal dövrü. 
Obyektin    etibarlılığının  saxlanılmasına  sərf  olunan 
xərcləri,  adətən,  aĢağıdakı  funksiya  ilə  aproksimasiya 
etmək olar: 
n
eq
wt
t
X

)
(
 
harda  ki,  w  -  əmsal;  n  -  maĢının  etibarlılıq    səviyyəsinin 
göstəricisidir. 
Obyektin  istismar  dövrü  ərzində  etibarlılığının 
saxlanılmasına  sərf  olunan  orta  xüsusi  xərcləri  aĢağıdakı 
ifadədən təyin etmək olar: 
.
1
1
0
.
n
t
n
orta
eq
t
n
w
dt
wt
t
X




 
Optimal ehtiyat aĢağıdakı tənlikdən təyin olunur. 

---

 
16 
;
0
1









n
o
t
n
w
t
D
dt
d
 
Axırıncı  tənliyi  t-yə  nəzərən  həll  etsək,  obyektin 
optimal ehtiyatin təyini üçün aĢağıdakı münasibəti alarıq: 


1
0
.
.
1



n
o
r
wn
n
D
T
. 
Ümumi  halda,  yuxarıda  ifadə  olunan  üsulla  ixtiyari 
maĢının  alıĢ  və  istismar  xərclərini  nəzərə  almaqla  sərhəd 
vəziyyətini təyin etmək olar. 
Avadanlığın  iĢ  qabiliyyətinin  bərpası  üçün  aĢağıda 
göstərilən növ təmirlər tətbiq olunur: reaktiv təmir, planlı-
nəzərdə  tutulmuĢ  təmir  (PNT)  və  taktiki-texniki  hala 
uyğun  təmir.  Reaktiv  sistem  məhdud  tətbiqə  malik  olub, 
avadanlığın  təmirini  yalnız  o  vaxt  nəzərdə  tutur  ki,  o  ya 
sıradan çıxmıĢ və ya öz resursunu tamamilə bitirmiĢ olsun. 
Bu sistemdən asanlıqla əvəz oluna bilən ucuz və  ya 
baha  avadanlığın  istifadəsi  zamanı  texnoloji  prosesin 
müəyyən  sahələrinin  təkrarlanması  halında  istifadə  edilə 
bilər. 
Təkrarlanma məqsədəuyğun olmadıqda PNT sistemi 
tətbiq  olunur  ki,  bu  da  planlı  Ģəkildə  texniki  qulluq  və 
təmirlə  əlaqədar  aparılan  təĢkilati-texniki  tədbirlərin 
toplusunu nəzərdə  tutur. 
Bu  sistemin  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  təyin 
edilmiĢ  müddətə  qədər  iĢlədikdən  sonra  müəyyən  tipli 
planlı təmir - reqlament daxilində texniki qulluq, cari, orta 
və əsaslı təmir  aparılır.