Düzqalxan qaytarma – Potentilla erecta (L.) Raeusch.
Hündürlüyü 20-25 (50) sm-ə qədər olan kökü yumru oduncaqvari,
çoxillik ot bitkisidir. AĢağıda yerləĢən yarpaqları saplağından
uzundur. Orta və yuxarıda yerləĢən yarpaqları oturandır. Çiçəkləri
gövdə üzərində tək-tək yerləĢmiĢ, qızılı-sarı rəngli 4 ləçəkdən
ibarətdir. Bitki may-iyun aylarında çiçək açır. Ġyul-avqust aylarında
meyvə verir. Bitkiyə Azərbaycanda Böyük Qafqazın Quba
ərazilərində, o cümlədən orta-dağ yamaclarında, meĢələrin yuxarı
hissələrində, çəmənliklərdə təsadüf edilir.
Qədimdə spirt çəkənlər qaytarmanı çox sevirdilər. Çünki, qaytarmanın qurudulmuĢ otu ilə
spirti konyak rənginə boyayırdılar. Bu spirtin kəskin iyini yumĢaldırdı (aradan qaldırırdı).
Qaytarmanın kökündən alınan ekstraktlarla yüz illərdir ki, qanlı ishala qarĢı istifadə edildiyinə görə
bitkiyə qankəsici kök, ishal kökü və s. adlar verilmiĢdir.
Bitkinin latınca adının mənası ―qüvvə, güc‖ deməkdir. Xalq arasında bitkini qırmızı kök,
güclü, palıdlıq, darcıq, yeddibarmaq və s. adlarla tanıyırlar.Bitkidən hazırlanan preparat apteklərdə
―kalqan kökü‖ – Tormentillae rhizoma adı ilə satılır.
Bitkinin kökünün tərkibində tormentol efiri (C
35
H
50
O
10
), tormentil qlükozid, flobafen,
flavanoidlərdən: kempferol, 6%-ə qədər triterpenoid maddələrindən – xinovikov turĢusu,
termentezid, flobafen, fenolkarbon turĢularından: qall, kofein, n-kumarin, protokaxinlərdən:
katexin, qallokatexin, epiqallotexin, qallokatexinqallat, epiqallokatexinqallat, niĢasta, mum, qətran
və s. aĢkar edilmiĢdir. Bundan baĢqa kökümsovunda 5,03 % kül, mq olmaqla: K - 6,10, Ca - 7,40,
Mg - 0,80, Fe - 0, 40 makroelementləri, mkq/q-la: Mn - 250,0, Cu - 1,04, Zn - 2,02, Co - 0,96, Cr -
0,02, Al - 0,25, Ba - 3,06, V - 0,09, Se - 6,70, Ni - 1,34, Sr - 0,81, Pb - 0,28, I - 0,25, B - 24,80
mikroelementləri aĢkar edilmiĢdir.
Düzqalxan qaytarmanın soyuqdəymə əleyhinə büzüĢdürücü, bakterisid təsir göstərməsinə
əsas səbəb kökündə olan aĢı maddəsi, ən çoxu isə katexin birləĢmələridir. Qaytarmadan alınan
ekstraktların köməyi ilə qan kapilyarlarının qırılmasının qarĢısının alınmasında, damar
yığılmalarında, qankəsici və s. vasitə kimi istifadə edilir. Bitkini mədənin köməkçisi də
adlandırmaq olar. Bitki ishalın qarĢısını alır. Mədə-bağırsaqda baĢ verən bakteriya pozuntularını
aradan qaldırmaqla yanaĢı mədə qanaxmalarını da dayandırır. Ġshal zamanı qaytarmadan hazırlanan
çaylardan istifadə edilir. Bu resepti hər bir ailə yazıb yadda saxlamalıdır. Bunun üçün 1 çay qaĢığı
otundan 150 ml qaynar suya töküb vam odun üzərində 10 dəqiqə saxlayıb süzün. Gündə 2-3 dəfə,
yeməkdən sonra 1 fincan qəbul edin. Bu cür müalicəvi çaydan enterit, enterokolit, dispepsiyanı və
s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
Elmi təbabətdə bitkinin kökündən hazırlanan dəmləməsindən ağız və udlaq
soyuqdəymələrində stomatit, gingivit, faringitdə, anginada və s. iĢlədilir. Bunun üçün 20 q
qurudulmuĢ kök hissəsindən götürüb 1 litr suya töküb 10 dəqiqə biĢirin. Sonra süzüb azca soyudub
boğazınızı qarqara edin.
Ġrinli yaraların, dəri çatlamalarının, yanıqların və donvurmaların müalicəsində qaytarma
dəmləməsindən istifadə edilir. Dəridə baĢ verən nasazlıqları aradan qaldırmaq üçün daha qatı
ekstraktı iĢlədilir. Bunun üçün 2 xörək qaĢığı doğranmıĢ hissəsindən götürüb 250 ml suya töküb,
qaynadıb ekstraktını alıb süzün. Bu ekstrakt babasil ĢiĢlərində, eləcə də qadın xəstəliklərində, o
91
cümlədən uĢaqlıq qanaxmalarında istifadə edilir.
Dostları ilə paylaş: |