Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

ORUCLUQ BAYRAMI 

 

Azərbaycanlılar  arasında  geniş  yayılan  ümumxalq  bayramlarından  biri  də 

Orucluq bayramıdır. Orucluq bayramı da "mübarək", "möminlərin qəlbinə sevinc bəxş

 

edən günlərindən" biridir[36]. 

İslam  dininə  görə,  orucluq  müsəlmanların  əməl  etmələri  vacib  sayılan  beş 

şərtindən  ikincisidir.  Orucluq  hər  il  hicri-qəməri  (hicri-ay)  təqviminin  9-cu  ayı  olan 

Ramazan ayında 30 gün müddətində saxlanılır. 

Müsəlman  dünyasında  oruc  tutma  (əs-saym)  hicrətin  2-ci  ilində  (624-cü  ildə) 

tətbiq  edilməyə  başlanmışdır.  Qurani-Kərim  Allaha  ibadətin  bu  şəklini  inkişaf 

etdirərək orucu Quranın nazil edilməsinin və insanlara çatdırılmasının başlanması ilə 

əlaqələndirmiş və müsəlmanları oruc tutmağa çağırmışdır. 

İslamdan  əvvəl  meydana  gələn  dinlərdə  də  oruc  tutmaq  haqqında  göstərişlər 

olmuşdur.  Tarixi  məlumatlara  görə,  Həzrət  Adəmdən  (ə)  başlayaraq  Allahın 

rəsullarının (onlara salam olsun!) hər biri, o cümlədən Xatəmül-Ənbiya Mühəmməd(s) 

də bu barədə insanlara xəbərdarlıq etmişdir. 

Orucluğun  kökləri  uzaq  keçmişə  bağlıdır.  Orucluğun  meydana  gəlməsinin 

səbəbləri  məxəzlərdə  və  şəriət  qanunlarında  geniş  izah  edilir.  Qurani-Kərimə  görə 

şəriətimizdə  oruc  tutmaq  Allah  əmridir.  Orucluğun  yerinə  yetirilib-yetirilməməsini 

müzakirə etməyin özü əbəsdir. Çünki Allah kəlamı müzakirə olunmaz. 

İslama qədər orucluq - yeməkdən imtina etmək və ya yeməyi məhdudlaşdırmaq 

bir qayda olaraq yay fəslinə - isti dövrlərdə icra olunurdu. Ərəblər yay fəslinin çox isti 

vaxtında gündüzlər təsərrüfat həyatını dayandırır, bütün işləri axşama, hava sərinləşən 

vaxta keçirirdilər[37]. 

İslam  dini  bərqərar  olduqdan  sonra,  Qurani-Kərimin  hökmünə  əsasən, 

orucluğun ancaq ramazan ayında keçirilməsi qərarlaşmışdır. Bu da qəməri təqvimi ilə 

əlaqədar olduğu üçün ilin bütün fəsillərinə düşür. 

Monoteist  dinlər  arasında  ən  yüksək  məqamda  duran  İslamda  orucluq  təlimi 

özünün daha kamil və dolğun əksini tapmış, böyük məna və məzmun kəsb etmişdir. 

İslamda  orucluq  ixtiyari  deyil,  müntəzəm  səciyyə  kəsb  edir,  fərdin  və  ya 

icmanın  həyatında  baş  vermiş  bu  və  ya  digər  gözlənilməz  dəyişikliklərlə 

əlaqələndirilmir və vaxtı dəyişdirilmir. 

Beləliklə, oruc tutan kəsin özündə mənəvi həyatın ən böyük hadisəsini - Allaha 

yaxınlıq  hissini  duymaq,  qavramaq  bacarığı  tərbiyə  etməsi  orucluqla  əlaqədar  onun

 

qarşısında duran ən mühüm vəzifədir. Belə bir tərbiyənin aşılanması orucluğun ruhani 

məzmunda İslam anlamının mahiyyətini təşkil edir. Orucluğun möminlər üçün açdığı 

mənəvi  imkanların  genişliyini  nəzərə  alsaq,  ramazanda  Cənnət  qapılarının  taybatay 

açılması,  Cəhənnəm  qapılarının isə  bağlanması barədəki Hədisi-şərifin  mənası aydın 

olar. 

Xalq  orucluğa  həm  də  islamın  əxlaqi-mənəvi  təsisatı  kimi  baxmışdır. 

---

55 

 

Həqiqətən orucluq əsnasında insana, ola bilsin ki, dünya həyatının ən mühüm əxlaqi 

dərsi  təlqin  edilir.  Harama  aludə  olmaqdansa  özünü  ağır  sınaqlara  və  hər  cür 

çətinliklərə sinə gərməyə hazırlamaq daha yaxşıdır. 

"Quran  oruc  tutmağı  islamın  müsbət  meyarı  kimi  götürmüş,  başqa  vacib 

əməllərin  yerinə  yetirilməsində  yol  verilmiş  xətaların  orucluq  vasitəsilə 

bağışlanmasının mümkünlüyünü təsbit etmişdir" (Qurani-Kərim, əl-Bəqərə, 185).  

Xalq arasında yayılmış adətə görə, ramazan ayı başlamazdan bir-iki gün qabaq 

niyyət  edir  və  oruc  namazı  qılırlar.  Şəriətə  görə,  oruc  tutan  adam  təmiz  və  pak 

olmalıdır;  həmin  gün  dan  yerinin  sökülməsindən  -  sübh  namazı  azanından  sonra  şər 

qovuşanadək  hər  cür  yemək,  içki,  oyun,  tamaşa,  qadına  yaxınlıq,  şəhvət  doğuran 

hərəkətlər  etmək,  ciyərə  tüstü  almaq,  sürmə  və  müşk  çəkmək,  tütün  iyləmək, 

rahatlanmaq üçün hamama girmək, öpüşmək və s.-dən imtina edirlər. Oruc tutan adam 

bu müddət (ramazan ayında) ərzində yalnız Allaha ibadət etməlidir. 

Orucluq  müddətində  yemək-içməyə  gündə  iki  dəfə  -  gün  çıxmamış 

("obaşdanlıq") və şər qarışan vaxt ("iftar açma") icazə verilir. Hər bir oruc tutan adam 

iftarını  açmazdan  əvvəl  namaz  qılmalı,  dua  oxumalı  və  yalnız  sonra  əlini  yeməyə 

uzatmalıdır. 

Oruc  tutmaq  bütün  müsəlmanlar  üçün  vacib  sayılmaqla  burada  istisnalara  da 

yol verilir. Xəstələr, yaşlı adamlar, uşaqlar, səfərə çıxanlar, hamilə və südəmər körpəsi 

olan qadınlar, taqətsiz qocalar oruc

 

tutmaqdan azad olunurlar. Lakin "Qurani-Kərim" 

buyurur  ki,  "sizdən  xəstə  və  səfərdə  olanlar  tutmadığı  günlər  qədər  başqa  günlərdə 

orucu tutmalıdırlar" (Qurani-Kərim, əl-Bəqərə, 184). 

Orucluq zamanı varlı da, yoxsul da müsavi, yəni bərabər olur. İmkanlı adamlar 

ac qalanların halını başa düşür, onlara kömək etməyi özlərinə borc bilirlər. Orucluqda 

çox Quran oxumaq, dualar etmək müstəhəbdir. Həzrət Peyğəmbər (s) ramazan ayının 

ehtiramını qeyd edərkən belə buyurmuşdur ki, başqa aylardan fərqli olaraq bu zaman 

bütün  ibadətlər  birə-min  hesablanır.  Bu  baxımdan  valideynlərin  qəbirlərini  ziyarət 

etmək,  ölənlərin  ruhuna  ehsan  vermək,  iftar  süfrəsi  açmaq  böyük  savabdır.  Həzrət 

Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: "Hətta, bir para xurma da versən, ehsandır". 

Orucluq  tibbi  və  sağlamlıq  nöqteyi-nəzərdən  və  əxlaqi  baxımdan  çox 

əhəmiyyətlidir. Əxlaqi-tərbiyəvi baxımdan orucluq dövründə tələb olunan qaydaların 

gözlənilməsi  insanı  şər  işlərdən,  haramzadəlikdən,  xoşagəlməz  hərəkətlərdən,  günah 

işlər görməkdən çəkindirir, onu xeyirxah əməllərə, yaxşılığa sövq edir, xalqla ümumi 

bir  işə  səfərbər  olmaq  vərdişi  yaradır.  Xalq  arasında  ramazan  ayı  təmizlik, 

mehribanlıq,  halallıq,  səmimiyyət,  istiqanlılıq  ayı  kimi  məşhurdur.  Ramazan  həm  də 

xeyirxahlıq, alicənablıq ayıdır. 

İnama görə, oruc tutmaq, müəyyən müddət ac qalmaq, pəhriz saxlamaq ilə bir 

çox  xəstəlikləri  müalicə  etmək,  eyni  zamanda  sağlamlıq  qazanmaq  mümkündür. 

Orucluq  bir  tərəfdən  mədə  və  həzmedici  orqanların  dincəlməsinə  səbəb  olaraq 

orqanizmi zəifləməkdən qoruyub insanlara yeni qüvvə verir, digər tərəfdən sağlamlıq 

üçün  zərərli  olan  yağları  və  zəhərli  maddələri  əridib  azaldır.  Orucluq  insana 

---

56 

 

xəstəliklərin  səbəbləri  ilə  mübarizə  aparmaqda  istənilən  nəticəni  əldə  etməyə  imkan 

verir. 

Oruc  tutan  şəxs  oruc  tutmaqla  özünü  müalicə  edir.  Bu  barədə  Peyğəmbər  (s.) 

gözəl hədis buyurmuşdur: "Oruc tutun, tainki sağlam olasınız". Başqa bir hədisdə isə 

deyilir:  "Mədə  dərdlərlə  dolu  olan  bir  evdir,  oruc  tutmaq  isə  ən  yaxşı  dərmandır". 

Qədim və  müasir tibb elmi ac qalmanı müalicənin ən yaxşı vasitələrindən

 

biri  hesab 

edir.  Müasir  həkimlər  xəstəlik  törədən  əsas  amilləri  müxtəlif  yeməklərin  bolluğu  ilə 

əlaqələndirirlər.  Belə  ki,  izafi  maddələr  orqanizmdə  həll  olmayıb,  bədənin  müxtəlif 

nöqtələrində  piy  qatına  çevrilərək  köklük  və  qanda  əlavə  şəkər  əmələ  gətirir.  Bu  da 

müxtəlif  xəstəliklərin  əmələ  gəlməsi  ilə  nəticələnir.  İnsanın  həzm  mexanizmi  il 

ərzində həmişə məşğuldur. İldə bir ay oruc tutmaq bu mürəkkəb mexanizmə istirahət 

verir, onu yeniləşdirir. 

Ramazan  ayı  Qədr  gecəsiylə  şöhrətlidir,  ancaq  onun  məhz  hansı  gecəyə 

düşməsi məlum deyildir. Bu da ilahi sirlərin biridir, çünki müsəlman Ramazan ayının 

bütün  gecələrini  şərafətlə  qəbul  edir,  borcunu  və  ibadətini  qüdrətli  Allah  qarşısında 

yerinə yetirməyə çalışır. Qurani-Kərimdə deyilmişdir: "Qədr gecəsi savabına görə min 

aydan daha xeyirlidir" (Qurani-Kərim, əl-Qədr, 3). 

Etnoqrafik  materiallardan  aydın  olur  ki,  Ordubad  şəhəri  və  onun  ətraf 

kəndlərində ramazanın 15-ci gününü xüsusi təntənə ilə qeyd edərdilər. Uşaqlar dəstə-

dəstə qapılara gedib torba atar, orucluq payı yığaraq oxuyardılar: 

Orucun 15-dir gəlmişik sizə, 

            Orucun niyazın (payın) verəsiz bizə. 

Həmin  gün  axşam  iftarını  zəngin  süfrə  ilə  açardılar,  sonra  nişanlı  qız  evinin 

valideynləri bəyi görmək üçün oğlan evinə gələrdilər. Ailənin üzvlərinə, xüsusilə bəyə 

müəyyən hədiyyələr gətirərdilər[38]. 

Orucluğun ikinci yarısının 19, 21, 23-cü günlərinə "əhya axşamı" və ya sadəcə 

olaraq "əhya" (ərəbcə dirilmə, yeniləşmə, bərpaetmə mənasını bildirir) deyirlər. Qədr 

gecəsi heç bir bəla nazil olmaz, bu gecə bütünlüklə xeyir-bərəkət gecəsi adlanır. Buna 

görə  də  Qədr  gecəsi  səhərə  qədər  oyaq  qalıb  ibadət  etmək  müstəhəb  (sevilən, 

bəyənilən)  sayılır.  Deyilənə  görə,  Həzrət  Əli  "zərblənəndən"  sonra  üç  gün  can 

vermişdir.  Buna  görə  də  "əhya  axşamları"  xüsusi  gün  kimi  qeyd  olunur,  dua  edib 

ehsan verir, halva çalıb paylayırlar. 

Ramazan  ayı  "id  əl-fitr"  deyilən  orucluq  bayramı  ilə  başa  çatır.  Fitr  bayramı 

orucluq  qurtaran  günü  təzə  ayın  -        hilalın  ilk  rübünün  nazik  şəkildə  görünməsi 

ərəfəsindən,  yəni  şəvval  ayının  girməsi  ilə  başlayır.  Bu  zaman  ilk  növbədə  mömin 

şəxslər,  oruc  tutanlar  və  hətta  oruc  tutmayanlar  da  bir-birini  təbrik  edir,  görüşür, 

"oruc-namazın qəbul olunsun" - deyirlər. Həmin axşam evdə hər kəsin imkanına görə 

zəngin bayram süfrəsi açılır, ləziz nemətlər, xörəklər süfrəyə düzülür. Fitrə mərasimi 

keçirilir.  Bunun  üçün  evin  ağsaqqalı  Allah-taalaya  dua  edir.  O,  ailə  üzvlərinə 

cansağlığı,  xoşbəxtlik,  əmin-amanlıq,  xalqın  rifahının  yaxşılığa  doğru  getməsini, 

axirətdə səadətə yetişməyi arzu edir. 

---

57 

 

Sonra fitrə vermək mərasimi başlayır. Bu məqsədlə ailə başçısı ailə üzvlərinin, 

yəni onun evində çörək yeyənin, hətta orduda xidmət edənin, səfərdə olanın və o gecə 

evində  olan  qonağın  sayına  görə  hər  nəfərə  bazar  qiyməti  ilə  3  kq  buğdanın  pulunu 

ayırır.  Orada  iştirak  edən  ailə  üzvləri  həmin  pula  əllərini  vurmaq  üçün  bir-birinə 

ötürürlər.  Fitrə  həmin  gecə  füqəraya  çatdırılır.  Həmin  axşam  mümkün  olmadıqda, 

sabahı  gün  və  ya  başqa  günlərin  birində  fitrə  mütləq  fağır-füqəraya  verilir.  Fitrə 

vermək yalnız varlı, imkanlı adamlar üçün vacib sayılır. 

Hüseynqulu  Sarabski  Bakıda  bayramın  başlanmasını  belə  təsvir  edir: 

"Orucluğun axırına yaxın göydə Ayı axtarardılar. Bəzən hava buludlu olduğundan  Ay 

görünməzdi... Şəhərə səs düşərdi ki, Gün və ya Ay tutulmuşdur. Bir də görərdin hərə 

əlinə  bir  mis  qab  alıb  dama  çıxır  və  onu  döyəcləyirdi.  Bir  para  evlərdə...  çaxmaqlı 

tüfəngi  doldurub  gurhagur  ilə  güllə  atardılar  ki,  Ay  və  ya  Gün  "tilsimdən"  xilas 

olsun... Gecə ilə azançıları qalaya çıxarıb, minacat vasitəsilə sabah bayram olduğunu 

məlum edərdilər". 

Orucluq bayramı günü, obaşdan - sübh namazından sonra hamı məscidlərə cəm 

olur, birlikdə bayram namazı qılınır. Günortaya qədər bayram namazı qılınıb qurtarır. 

Böyük təntənə ilə şadlıq mərasimləri təşkil edilir. 

Orucluq  bayramında  da  nişanlı  oğlan  evindən  qız  evinə  bayram  sovqatı 

göndərilir. Milli şirniyyatlı, noğullu-badamlı xonçalar yan-yana düzülür. 

Orucluq  bayramı  müddətində  ibadət  işlərinin  yerinə  yetirilməsinə,  Qurani-

Kərimin oxunmasına, təmizliyə və paklığa riayət edilməsinə də xüsusi diqqət yetirilir. 

Bu  əziz  bayram  günündə  Allah  yolunda  imkansızlara,  əlillərə,  xəstə  və  qocalara, 

ehtiyacı olanlara kömək əli uzadılır, sovqat paylayırlar. Uşaq və qocalar evlərinə pay-

puş aparırlar. Mərhumun ruhunu şad edirlər. Bu müqəddəs borc hesab edilir, həm də 

böyük savab sayılır. 

Sovet imperiyasının illər uzunu davam edən totalitar hökmranlıq rejiminə son 

qoyulduqdan sonra həm Qurban bayramının, həm də Orucluq bayramının ümumxalq 

bayramları  kimi  respublika  səviyyəsində  geniş  şəkildə  keçirilməsi  xalqımızın 

çoxəsrlik  arzularının  reallaşması  kimi  qiymətləndirilməlidir.  Yeni  sosial  mühitdə 

Qurban və Orucluq bayramları, onların tarixi kökləri, bayramla bağlı ayin, mərasim, 

adət  və  ənənələri  xalqımızın  mənəvi  həyatını  zənginləşdirməklə  yanaşı,  yeni  nəslin 

tərbiyəsinə müsbət təsir göstərir, onları möhkəm iradəli edir, onlarda xalqa və vətənə 

məhəbbət hissini daha da möhkəmləndirir. 

 

 

---

58