Microsoft Word Sadi Gulustan doc
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
25. Hekayət Bir zəif balıqçının torüna bir güclü balıq düşdü. Nə qədər əlləşdi onu saxlaya bilmədi, balıq zor gəlib, toru balıqçının əlindən aldı, dartıb özü ilə apardı. Şer Nökər getdi çaya ki, su gətirsin, Çay daşaraq aldı onu apardı Tor həmişə balıq dolu gələrdi, Bu dəfə də balıq toru apardı Camaat balıqçını danlamağa başlayıb dedilər: – Adam da elə balığı əldən buraxarmı?! Dedi: – Ay qardaş nə edim, görünür, mənə qismət deyilmiş, ya əcəli çatmamışmış. Hikmət Ruzusu olmasa, ovçu Dəclədə balıq tuta bilməz, Əcəli çatmasa, balıq quru yerdə də ölməz. 26. Hekayət Əli–ayağı olmayan bir adam bir qırxayağı öldurdü. Yoldan ötən bir arif onu görüb dedi: –Çox təəccüblüdür! Gorünür ki, bu qırxayağın əcəli çatmışdı ki, qırx ayağı ola–ola bir əlsiz–ayaqsızın əlindən qaçıb qurtara bilmədi. Şer Quduz düşmən gələn zaman sürətlə dal tərəfdən, Qaçan atın ayağını əcəl tutub bağlayar. 134 Düşmən saysız qoşun çəkib keçən zaman hücuma Çəksən, Kəyan 85 kamanını fələk tutub saxlayar. 27. Hekayət Qarnıyoğun bir əbləh əynində bahalı paltar, başında Misirsayağı çalma bir ərəb atına minib hara isə gedirdi. Bir adam məndən soruşdu: –Sədi, belə naxışlı ipək paltarı belə qanmaz bir heyvanın əynində necə görürsən? Dedim: Beyt Eşşəkdir deyirəm mən bu nadana, Səsindən öküzdür, yerişdə dana. Bir gözəl xilqət min ipək xələtdən yaxşıdır. Şer Bənzədir insana kim bu heyvanı? Paltarı andırır azca insanı, Hər şeyi haramdır bu nanəcibin, Halaldır təkcə bir tökülsə qanı. Şer Nəcibyoxsul olsa, yəqin bil, onun, Azalmaz el içrə qədri, qiyməti. Qızıl mıx vursalar gümüş təxtinə, Yenə nanəcibin artmaz qiyməti. 28. Hekayət Bir oğru bir dilənçiyə dedi: – heç utanmırsan ki, bir quruşdan ötrü hər kəsə əl açırsan? 135 Dedi: 136 Beyt Əlim açılsa da hər kəsə bil sən Yaxşıdır kəsilən bir oğru əldən. 29. Hekayət Nağıl edirlər ki, bir yumruqvuran (boksçu), yoxsulluqdan və ağır yaşayışdan zara gəlmişdi. Öz vəziyyətindən atasına şikayət edərək dedi ki, səyahətə çıxmaq fikrindəyəm, bəlkə qolumun gücü ilə özümə bir gün qazana biləm. Beyt Söylə, nəyə lazımdır görsənməyən bir hünər? Ud yananda, mişk isə əziləndə iy verər! Atası dedi: –Oğul, bu boş xəyalı başından çıxar, rahatlıq istəyirsənsə qənaət et. Böyük adamlar demişlər–: Dövlət təkcə çalışmaqla deyil, çətinliyə alışmaqla da mümkündür. Beyt Zor ilə kimsə mal toplaya bilməz, Korun qaşlarına vəsmə çəkilməz. Beyt Başının hər tükündə yüz hünər olsa əgər, Baxtın yoxsa bu hünər bir iş görməz tük qadər. Oğlan dedi: –Ey ata, səyahətin bir çox faydaları var: adamın könlünü açır və mənfəət gətirir. Səyahət edən adam dünyanın əcaib və qəraib şeylərini görüb eşidir, şəhərləri gəzib, xeyirxah adamlarla görüşür; məlumatı artır, yar–yoldaş tapır, şöhrət qazanır, var–dövlət sahibi olur, təcrübə əldə edir. Necə ki, təriqətçilər demişlər: 137 138 Şer Evə və dükana bağlansan əgər, Ey naşı, dünyada avam qalarsan. Fürsətin var ikən get dünyanı gəz, Köçməmiş bu qoca, köhnə dünyadan. Atası dedi: –Ey oğul, doğrudur, səyahətin mənfəəti çoxdur, ançaq beş qrup adam üçün: Birinçi – çoxlu malı, gözəl kəniz və qulamı, bacarıqlı xidmətçiləri olan tacir üçün: çünki hər gün bir şəhərə gedib, hər axşam bir yerdə gecələr, hər an təbiətin nemətlərindən faydalanıb, hikmətli sözlər eşidər. Şer Dövlətli dağda da qərib deyildir, O hara gedərsə hörmət qoyular. Hər kəs ki, məhrumdur dünya malındn, Doğma evində də qəriblik duyar. İkinci – şirin söhbəti, qüvvətli fəsahəti, qüdrətli bəlağəti sayəsində hər yerdə hermət, izzət qazanan alim üçün: Şer Ağıllı adamlar qızıl kimidir, Haraya getsələr olar hörməti. Böyük adamınsa səfeh övladı, Saxta pul kimidir, olmaz qiyməti. Üçüncü – aşiqlərin hüsn–rəğbətini cəlb edən nazənin dilbər üçün: çünki böyük adamlar demişlər: azca gözəllik dünyaca var- dövlətdən yaxşıdır! Gözəl dilbər xəstə qəlblərin dərmanı, bağlı qapıların açarıdır. Kim onunla müsahib olsa, özünü bəxtiyar sanar, ona xidmət göstərən minnətdar olar. Şer 139 Gözəl hara getsə hörmət qazanar, Valideyni onu evdən qovsa da. Tavus lələyini quranda gördüm, Dedim: «Layiqmisən belə busata?» Dedi: «Sus, hər kəsin olsa Cçamalı, Rədd olmaz haraya getsə dünyada». Şer Övladın kamalı, camalı olsa, Ata da rədd etsə qorxusu yoxdur. Mirvarı sədəfdə qalmasın gərək. Ki, dürri–yetimi sevənlər çoxdur. DördünCü – xoş avazı ilə çayda axan suyu, göydə uçan quşu saxlayan xanəndə üçün, çünki o, bu məlahətli səsi ilə musiqi aşiqlərinin gönlünü alar, məhəbbət əhli hər yerdə onunla dost olmağa çalışıb xidmət göstərməyə can atar. Beyt Bir gözəl nəğməni eşidirəm mən, Kim çalıb oxuyur belə ürəkdən? Şer Gözəldir hər səsdə olsa məlahət, O səhər məstinə verər təravət. Gözəl səs yaxşıdır gözəl camaldan, Bu, ruha güc verər, o, nəfsə ləzzət. Beşinçi – bir parça çörəkdən ötrü biabır olmamaq üçün öz əmə- yinin gücü ilə pul qazanan peşəkar üçün; çünki ağıllı adamlar demiş- lər: Şer Qürbətə getsə pinəçi şübhəsiz, 140 Duymaz həmən yerdə ağır möhnəti. Ölkəsini tərk eləsə padişah, Ac yataraq hiss eləyər qürbəti. – Ey oğul, bu dediyim sifətlər səyahət zamanı xatircəmliyə və gözəl istirahətə səbəb olar. Bu sifətlərdən məhrum olan adamlar xam xəyala düşüb dünyanı gəzərlərsə, heç kəs onlardan bir xəbər tutub, adını belə çəkməz. Şer Hər bir kəsə kinlə baxsa ruzigar, Nə istəsə, istədiyi əks olar. Yuvasına dönməməli bir quşu, Qəza sərrast tora tərəf aparar. Oğlan dedi: –Ata, alimlərin dediklərinə necə zidd ola bilərəm ki, demişlər: – Doğrudur hər kəsin bir ruzusu var, lakin ona çatmaq üçün insan bütün imkanlardan istifadə etmədidir, hərçənd olacağa çarə yoxdur, amma buna baxmayaraq fəlakətə səbəb olan hadisələrdən qaçmaq lazımdır. Şer Şübhəsiz ki, ruzi verir yaradan, Lakin gərək özün çarə tapasan. Hər adamı aparsa da bir əcəl, Əjdahanın ağzına sən girmə gəl. Bir də mən elə güclüyəm ki, qızmış fili yıxar, qəzəblənmiş şirlə pəncələşə bilərəm. Ey ata, yaxşısı budur ki, səyahətə çıxım, yoxsa bundan artıq yoxsulluğa taqətim yoxdur: Şer Kim itirsə var–dövləti, nə qəmi Sərbəst gəzsin qoy o bütün aləmi. 141 Varlı yatar saraylarda gecələr, Yoxsul isə harda olsa geçələr. Oğlan bunu deyib atasından xeyir–dua aldı. Vidalaşıb yola düşərkən o, öz–özünə deyirdi: Beyt Hünər sahibi olsa bəxtsiz adam, Gedər bir yerə ki, tanınmaz tamam. Oğlan bir qədər getdikdən sonra böyük bir çayın sahilinə çatdı. Çay elə güclü idi ki, iri qayaları bir–birinə çırpır, gurultusu bir ağac məsafədən eşidilirdi. Beyt Elə bir çay ki, ördəyi qorxudurdu hər zaman, Xırdaca dalğasına dözmürdü daş–dəyirman. Gördü ki, çayın kənarında bir dəstə adam səfər yügünü bağlayıb oturmuşdur. Pulsuz gəncin ehsan əli bağlı olduğuna görə, sədəqə əlini açmalı oldu. Lakin, nə qədər yalvardısa yardım göstərən olmadı. Hətta rəhmsiz gəmiçi də istehza ilə ondan üz çevirib dedi: Beyt Pulsuz keçə bilərsənmi zorla dəniz yolunu, On dirinin zorundansa ver bir ölü pulunu! Gənc, gəmiçinin tənəsindən hiddətlənib ondan intiqam almaq is- tədi. Lakin, bu zaman gəmi hərəkət etməyə başladı. Gənc sevinərək gəmiçiyə dedi: – Əynimdəki paltara razı olsan, verərəm! Gəmiçi tamahkarlığına görə gəmini qaytardı. Beyt 142 Hərislik ağılı salar kəməndə, Tamahsa quşları, balığı bəndə. Elə ki, gəncin əli gəmiyə çatdı, gəmiçinin yaxasından tutub onu möhkəmcə döydü. 143 Beyt Əlinə keçərsə məhv et əğyarı, Ki, qısas ürəkdən silər qubarı. Gəmiçinin yoldaşı gəmidən çıxıb ona kömək etmək istədi. Lakin o da bacara bilmədi. Nəhayət, bu qərara gəldilər ki, gənclə barışıb, onu pulsuz aparsınlar. Şer Acıq, hirs görəndə sus dayan zinhar, Bəlanın qarşısın müdara alar. Hər kimin olarsa bir şirin dili, Tük ilə o çəkər dalınca fili. Bərkliyə rast gəlsən yumşaqlıq göstər, Ki, yumşaq ipəyi doğramaz xəncər. Onlar gəncin ayaqlarına düşüb üzr istədilər və öpüşüb gəmiyə götürdülər. Gəmi yola düşdü. Bir qədər getdikdən sonra suyun ortasında yunanlılardan qalmış təmir sütununa rast gəldilər. Gəmiçi sərnişinlərə müraciət edərək dedi: –Gəmi xarab olubdur, onu təmir etmək lazımdır. Bir nəfər güclü, igid adam sütuna çıxmalı və gəminin kəndirini ona bağlamalıdır. İgidliyinə qürrələnən gənc, incidilmiş ürəkdəki kini unutdu, halbuki, atalar demişlər: könlünü bir dəfə sındırdığın adama yüz dəfə yaxşılıq etsən də, yenə o bir pisliyin intiqamından ehtiyat etməlisən. Çünki süngü yarası sağalar, söz yarası sağalmaz! Beyt Xilbaşa verirdi Bəktaş nəsihət 86 Düşməni döydünsə oturma rahət. Şer İncitsən bir qəlbi arxayın olma, Ki, sənin öz qəlbin asudə qalar. 144 Hasarın bürçünə daş atsan bil ki, Bir daş da hasardan sənə atılar. Gənc gəminin kəndirini qoluna sarıyıb sütuna çıxan kimi, gəmiçi kəndiri dartıb onun əlindən aldı və gəmini sürüb getdi, yazıq gənc heyran qaldı. O, suyun ortasında iki gün əziyyət və əzab çəkdi, üçüncü gün yuxu onun yaxasından tutub suya saldı. Bir gecə–gündüz suda əl–ayaq çalıb əlləşdikdən sonra, nəhayət ölümcül bir halda sahilə çıxdı, ağaç yarpaqlarından, ot köklərindən yeyərək azacıq cana gəldi, sonra baş alıb çöllərə yollandı. Xeyli yol getdikdən sonra o, ac–susuz taqətdən düşmüş halda bir quyu başına çatdı. Bura toplanmış: camaat hərəsi bir qara pul verib su içirdi. Gəncin isə pulu yox idi. O, zorla məqsədə çatmaq istədisə, yenə mümkün olmadı. Ümidi kəsildi, bir neçə adamı gotürüb yerə vurdu. Camaat birləşib onun üstünə düşdülər, döyüb möhkəm əzişdirdilər. Şer Fildə çox olsa da qüvvət, cəsamət, hünülər birləşsə yıxarlar yəqin. İttifaq bağlasa qarıncalar da, Dərisin deşərlər qızmış şirlərin. Gənc çarəsiz qalıb, nəhayət karvanın dalınca yola düşdü. Karvan axşam vaxtı elə bir düşərgəyə çatdı ki, orada hər an oğruların basqın etməsi ehtimalı var idi. Karvan əhlinin qorxudan əsdiyini və ölümü gözləri qabağına gətirdiyini gördükdə gənc dedi: –Mən tək başıma əlli adamın cavabını verə bilərəm. Əgər o biri gənclər də kömək etsələr, heç kim bizə bata bilməz. Karvan əhli bu gopa inanıb ürəkləndilər, gənclə yoldaş olmaqdan sevinərək, onu su və yeməklə təmin etməyi lazım bildilər. Oğlanın acından az qalmışdı canı çıxsın. O, lap taqətdən düşmüşdü. Buna görə də onların verdiyi çörəkdən bir neçə tikə acgözlüklə yeyib, üstündən su içdi, toxdayıb şirin yuxuya getdi. Karvanda qoca bir kişi vardı. O, yoldaşlarına müraciət edib dedi: –Ay yoldaşlar, mən oğrulardan çox sizin yanınızdakı bu adam- dan qorxuram. Deyirlər ki, bir ərəb bir qədər pul toplamışdı. O, oğru- ların qorxusundan gecələr evində tək yata bilmirdi, buna görə 145 dostlarından birini evinə gətirdi ki, ona ürək–dirək olsun. Dostu bir neçə gün evdə qaldıqdan sonra pulların yerini öyrəndi və oğurlayıb şəhərdən qaçdı. Sabahısı gün camaat ərəbin gözündə yaş, cibini boş görüb soruşdu: –Sənə nə olub? Yoxsa pullarını oğru aparıbdır? Dedi: –Pullarımı oğru yox, gözətçi apardı. Qitə İlandan arxayın yaşamadım mən, Bilirəm çalmaqdır onun xisləti. İlanın dişindən daha bətərdir, Dostcildli düşmənin qafil zərbəti. Nə bilirsiniz, bəlkə bu gənc də oğrudur. O yəqan karvana qoşulubdur ki, fürsət tapıb yoldaşlarına xəbər elsin. Məsləhət görürəm ki, onu yuxuda qoyub yola düşək. Karvandakı gənclər qocanın məsləhətani qəbul etdilər. Pəhləvanın qorxusu qəlblərinə çökdü, onu yuxuda qoyub yola çıxdılar. O bir vaxt yuxudan ayıldı ki, günəş xeyli qalxmış, karvandan isə heç bir əsər qalmamışdı. Yazıq nə qədər dolanıb axtardısa, yolu tapa bilmədi. Ac–susuz üzüquylu yıxıldı, ölümünü gözünün qabağına gətirərək dedi: Beyt Dəvələr yollandı, artdı qəm–gədər, Qəribin həmdəmi olar qəriblər. Beyt Qəribə o adam verər əziyyət, Ki, özü görməmiş ömründə qürbət. Yazıq bu halda ikən ova çıxıb, qoşunlarından ayrı düşmüş bir şahzadə gəlib onun yanına çıxdı və oxuduqu bu şerləri eşitdi. Şahzadə gənci diqqətlə gözdər keçirdi, görkəmini sadə, əhvalını 146 isə pərişan görüb soruşdu: –Haralısan, necə olub gəlib bura çıxmısan? Gənc başına gələn hadisələrin bəzilərini nağıl etdi. Şahzadənin qəlbi riqqətə gəldi, ona bəxşiş, xələt verdi, öz şəhəriiə salamat çatması üçün etibarlı bir adamla yola saldı. Atası onu gördükdə, çox sevindi, sağ–salamat qayıqdığı üçün şü- kür etdi. Axşam olduqda gənc atasına gəmidə gəmiçinin verdiyi əziyyətdən, quyu başında çəkdiyi məşəqqətdən, səhrada karvan əhlinin ona rəva gördüyü xəyanətdən danışdı. Atası dedi: –Oğul, gedəndə sənə demədimmi ki, yoxsulların güclü əlləri s Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|