ularda tekshiriluvchi uchun aniq ko’rinishga ega bo’lmagan noaniq narsalar tavsiya
etiladi va ularni sharhlash topshirig’i beriladi. Masalan, tekshiriluvchiga turlicha
talqin qilish mumkin bo’lgan rasmlar, tugallanmagan hikoyalar, biror aniq ko’rinishi
mavjud bo’lmagan buyumlar berilishi va ularni tekshiriluvchi o’zining hissiy
Proektiv metodlar qatoriga Rorshaxning “Siyoh dog’lari” testini kiritish mumkin
(1921). Bu – 2 tomonlama simmetrik shaklda berilgan 10 xil siyoh dog’laridan iborat
bo’lib, har 1 dog’ har xil bo’yoqli fonda ko’rsatiladi. Tekshiriluvchidan har 1 “dog’”
nimaning shaklini eslatishi so’raladi. Bunda: 2 ta dog’ qizil rangli shtrixlar, 5 ta
Sinaluvchi tasvirlagan obrazlar va assotsiatsiyalarga qarab uning shaxsi
Rorshax testining yosh psixologiyasida qo’llaniladigan varanti Ye.T. Sokolova
tomonidan modifikatsiya qilingan test. Bu test oilaviy muloqatni diagnostika
qilishda foydalaniladi. Bu maqsadda eksperimentga qo’shimcha metodik usul
kiritilgan. Bir necha kartochkalar bo’yicha eksperiment qatnashchilari kelishishlari
kerak. Birgalikdagi (kelishuv asosida) javoblarning sifati va miqdoriga qarab
tadqiqotchi kichik guruh (yoki oila)ning jipsligi va mosligi haqida ma’lumotni
qo’lga kiritadilar.
SHuningdek, psixologik tadqiqotlarda ko’pincha rasmli assotsiatsiyalar metodi
qo’llaniladi. Ushbu metod birinchi bo’lib 1945 yilda S.Rozentsveyg tomonidan
taklif qilingan. Bunda tekshiriluvchiga turmushda tez-tez uchrab turadigan ziddiyatli
vaziyatlar aks ettirilgan rasmlar tavsiya qilinadi. Bu rasmlarda bir tomonda turgan
personajlar nimalarnidir gapirayotgan holda gavdalantiriladi, unga qarama-qarshi
tomondagi shaxslar esa hali javob qaytarib ulgurmagan. Tekshiriluvchidan tez,
qisqa muddat ichida bo’sh kataklarga qaytarilishi kutilayotgan javobni yozish
so’raladi. Berilgan javoblarga qarab shaxs yo’nalishi, uning ziddiyatlarga
munosabati, agressiya hissining xususiyatlari, bu hisning kimlarga qaratilganligi va
shunga o’xshash muhim faktlar to’planadi.
Rozentsveyg testi subьekt agressiyasi yo’nalishining 3 ta turini aniqlash imkonini
beradi :
1. Agressiya insonning o’ziga qaratilgan.
2. Agressiya atrofga qaratilgan.
3. Subyekt vaziyatni hal qilishdan qochadi yoki uni bezaydi.
Pedagogik amaliyotda ko’pincha I. Щvantsara tomonidan ishlab chiqilgan,
o’smirlik va o’spirinlik davri uchun mo’ljallangan test variantidan foydalaniladi.
Proektiv metodikalardan yana biri tugallanmagan jumlalar metodi. Ushbu
metod
yordamida
guruhiy
va
shaxsiy
ustanovkalar
tekshiriluvchining
atrofidagilarga (o’rtoqlari, o’quvchi, ota-onasi) munosabati xususiyatlari,
shuningdek, o’ziga va kelajakka bo’lgan munosabatlari ham o’rganiladi. SHu
maqsadda tekshiriluvchiga bir qancha tugallanmagan jumlalar taklif qilinadi, ko’p
o’ylamasdan gapni mantiqan oxiriga yetkazish talab qilinadi. Masalan,
- mening har safar kayfiyatim buziladi, agar...
- men uchun eng muhim muammo, bu - ...
- do’st – bu ...
- mening otam ba’zida ...
- men shunga intilamanki ...
Proektiv metodikalar turli-tuman. Ular bir-biridan tubdan farq qiladi.
Biroq shuni nazarda tutish lozimki, proektiv metodikani tavsiflash muayyan
psixologik bilimlarni maxsus nazariy tayyorgarlikni va metodikani qo’llash
bo’yicha amaliy tajribaga ega bo’lishni talab qiladi.
Dostları ilə paylaş: