Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

Tərcümədə strategiya və taktika 
Tərcümədə strategiya məxəz mətnin və ona müvafiq tərcümə 
üsulunun seçilməsidir. Mədəni, iqtisadi və siyasi amillər burdakı 
hər  iki  seçimə  təsir  göstərir.  Müasir  tərcümə  sənətində  iki 
strategiya  var:  doğmalaşdırma  (domestication)  və  yadlaşdırma 
(foreignization). 
Doğmalaşdırma  strategiyası  tərcümədə  lap  antik  dövrdən 
tətbiq  olunmuşdur.  Bunun  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  məxəz 
mətn  hədəf  mətninin  yazıldığı  dilin  mədəni,  əxlaqi,  etik  və  s. 
anlamına  uyğunlaşdmhr.  Tərcümə  təcrübəsində  faktlar  var  ki, 
məxəz  mətndəki  spesifik  mədəni  terminlər  milliləşdirilmiş, 
atılmış, əlavələr edilmişdir. Bəzən mətn müəllifinin adı belə tam 
milli bir adla əvəzlənmişdir. Məsələn, alman şairi Bodenş- 
181 

---

tadt  Mirzə  Şəfi  Vazehin  rübailərini  alman  dilinə  tərcümə 
etmişdir. Sonralar o, həmin rübailəri tamamilə almanlaşdırmış və 
on- lan özününkü kimi təqdim etmişdir. Digər bir misal “İncilin” 
müxtəlif  dillərə  tərcüməsidir.  Xristianlığı  yaymaq  üçün  “İncil” 
müxtəlif  qəbilələrin,  xalqların  mədəniyyətinə,  anlamına  uyğun- 
laşdmlmışdır.  Bu  da  reseptora  “İncilin”  mahiyyətini  asanlıqla 
başa  düşməyə  imkan  verir.  Məsələn:  İngilis  missioneri  Con 
Evans 
Kanadada 
yaşayan 
Krii 
(Cree) 
hindularını 
xristianlaşdırmaq məqsədi ilə onlar üçün işarələrdən ibarət əlifba 
düzəltmiş və çox asan oxunan və başa düşülən tərzdə İncili onlar 
üçün tərcümə etmişdir(26). 
Dünya təcrübəsində elə məqamlar var ki, məhz doğmalaşma 
strategiyası  nəticəsində  bir  sıra  əsərlər  hədəf  dildə  daha  çox 
yayılmış və bestsellerə çevrilmişdir. 
Yadlaşdırma  strategiyası  doğmalaşdırmanm  əksidir.  Bu 
strategiyalar  haqqında  ilk  dəfə  alman  filosofu  və  ilahiyyatçısı 
Frid-  rix  Şleyermaxer  1813-cü  ildə  tərcümə  üsullan  ilə  bağlı 
mühazirəsində  danışmışdır(26).  Onun  fikrincə  mütərcim  ya 
məxəz mətn müəllifini kənara qoyub oxucunu ona yaxmlaşdınr, 
ya  da  hədəf  mətnin  oxucusunu  kənara  qoyub  məxəz  mətnin 
müəllifini  ona  yaxmlaşdınr.  Yadlaşdırma  məxəz  dil  və 
mədəniyyət elementlərinin hədəf dilə axınına səbəb olur. Burada 
hərfilik  daha  çoxdur.  Bədii  mətnlərin  tərcüməsində  bu 
strategiyadan  istifadə  etmək  o  qədər  də  münasib  deyil,  çünki 
mətn əksər hallarda anlaşılmaz alınır və şərhlərlə dolu olur. 
Elmi-texniki  ədəbiyyatın  tərcüməsində  isə  bu  strategiya 
qaçılmazdır,  çünki  bütün  hallarda  əcnəbi  terminlərdən  yan 
keçmək  mümkün  deyil.  Terminlərdə  gedən  unifıkasiya  elmi 
mətnlərdə monosemantizmin inkişafına gətirib çıxanr, məsələn: 
Ka-  taqoşina  rus  dilində  lüzum  olmadan  бинарная,  триарная, 
квадранарная, онозиция, гомогения, гетрогения kimi sözlərin 
işlənməsini məhz bu cür izah edir(64). 
Taktika strategiyanın müvəffəqiyyətini təmin edən üsullardır. 
Strategiya ilə taktika mətnə tətbiq edilən üsullarla cümlə və 
182 

---

daha  kiçik  dil  vahidlərinə  tətbiq  edilən  prosedurlara  bənzədilə 
bilər.