Naxçivan dialekt və ŞİVƏLƏRİNİn lüĞƏTİ

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12 
 

---

MATERİAL TOPLANMIŞ YAŞAYIŞ 
MƏNTƏQƏLƏRİNİN SİYAHISI 
 
NAXÇIVAN ŞƏHƏRİ 
 
-
Naxçıvan 
-Qaraçuq 
-Qaraxanb
əyli  -Tumbul 
-
Əliabad 
 
 
 
 
BABƏK PAYONU 
 
-Bab
ək  
-Güznüt                     
-
Naxışnərgiz  -Vayxır 
-Araz 
-
Hacıvar 
-N
əhəcir 
-
Yarımca 
-
Aşağı Buzqov  -Kərimbəyli 
-Nehr
əm 
-
Yuxarı Buzqov 
-C
əhri 
-Kült
əpə 
-N
əzərabad 
-
Yuxarı Uzunoba 
-
Çeşməbasar 
-Qahab 
-
Payız 
-Zeyn
əddin 
-Didivar 
-
Qoşadizə 
-Sirab 
 
-G
ərməçataq 
-M
əmmədrza 
Diz
ə 
-
Şəkərabad 
 
-Göynük 
-M
əzrə 
-
Şıxmahmud   
 
CULFA RAYONU 
 
-Culfa 
-
Əlincə 
-Xan
əgah 
-Saltaq 
-B
ənəniyar 
-
Ərəfsə 
-
Kırna 
-
Şurud 
-
Camaldın 
-
Ərəzin 
-
Qazançı 
-Teyvaz 
-Diz
ə 
-Göyd
ərə 
-L
əkətağ 
-
Yaycı 
-
Əbrəqunus 
-Gülüstan 
-Milax 
 
 
KƏNGƏRLİ RAYONU 
 
-
Qıvraq 
-
Xıncab 
-
Qarabağlar  -Yeni Kərki 
-Böyükdüz 
-Xok 
-
Şahtaxtı 
-Yurdçu 
-Çalxanqala 
-
Qabıllı 
 
 
13 
 

---

ORDUBAD RAYONU 
 
-Ordubad 
-Bist 
-Gilançay 
-Nüsnüs 
-Unus 
-
Aşağı 
Əndəmic 
-Ç
ənnəb 
-
Xanağa 
-
Parağa 
-Üstüpü 
-
Aşağı Əylis  -Dəstə 
-Xurs 
-
Parağaçay  -Vələver 
-Aza 
-
Dırnıs 
-K
ələki 
-Sabirk
ənd  -Vənənd 
-Azadk
ənd 
-Düylün 
-
Qoşadizə  -Şəhriyar 
-
Yuxarı 
Əndəmic 
-Bil
əv 
-G
ənzə 
-N
əsirvaz  -Tivi 
-
Yuxarı 
Əylis 
 
 
SƏDƏRƏK RAYONU  
 
-Heyd
ərabad 
-K
ərki* 
-
Qaraağac 
-S
ədərək 
 
 
ŞAHBUZ RAYONU 
 
-
Şahbuz 
-
Daylaqlı 
-Kükü 
-S
ələsüz 
-
Ağbulaq 
-Gömür 
-Külüs 
-
Şada 
-
Aşağı Qışlaq  -Güney Qışlaq 
-
Qızıl Qışlaq  -Şahbuzkənd 
-
Ayrınc 
-Keçili 
-Mahmudoba  -
Türkeş 
-
Badamlı 
-
Kolanı 
-Nursu 
-
Yuxarı Qışlaq 
-Biç
ənək 
 
 
 
 
*K
ərki kəndi 15 yanvar 1990-cı ildə erməni silahlı birləşmələri 
t
ərəfindən  işğal  olunduğu  üçün  həmin kəndin  əhalisi  başqa 
k
əndlərdə məskunlaşmışdır. 
 
14 
 

---

ŞƏRUR RAYONU  
-
Şərur 
-D
ərəkənd 
-Kürçülü 
-Siyaqut 
-Axam
əd 
-D
ərvişlər 
-Kürk
ənd 
-
Şəhriyar 
-Axura 
-Diz
ə 
-Qarah
əsənli 
-T
ənənəm 
-
Alışar 
-Düd
əngə 
-Qarxun 
-
Tumaslı 
-Arbatan 
-
Ələkli 
-
Qışlaqabbas 
-V
ərməziyar 
-
Aşağı 
Aralıq 
-
Ərəbyengicə  -Qorçulu 
-Yengic
ə 
-
Aşağı 
Daşarx 
-
Gümüşlü 
-Mahmudk
ənd  -Yeni Havuş 
-
Aşağı Yaycı  -Havuş 
-Maxta 
-
Yuxarı Aralıq 
-C
əlilkənd 
-H
əmzəli 
-M
əmmədsabir 
-
Yuxarı 
Daşarx 
-Ç
əmənli 
-
Xanlıqlar 
-
Muğancıq 
Mehrab 
-
Yuxarı Yaycı 
-Ç
ərçiboğan  -Xələc 
-
Muğanlı 
-Zeyv
ə 
-Çomaxtur 
-
İbadulla 
-
Oğlanqala 
 
-Danyeri 
-K
ərimbəyli 
-Püsyan 
 
-D
əmirçi 
-Kosacan 
-S
ərxanlı 
 
 
 
 
15 
 

---

Aa 
ABA  (Ordubad)  –  ata.  –Abamnan q
əbəx-qəbağa 
oturmuşdux, bidə gördıx girdi içərı. 
ABANBAR 
(Naxçıvan)  –  su  anbarı.  –Vayxırda  təzə 
abanbar tikipl
ər. 
ABASBƏYİ (əksər şivələrdə) – armud növü. 
ABDAL (
Qızıl Qışlaq, Şahbuzkənd) – bilikli. –Çox abdal 
adamdı o, elə-belə söz deməz. 
ABEŞİK  (Dəmirçi,  Gümüşlü,  Şahbulaq)  –  meşəbəyi.  –
Abeşik meşəni qoruyan adamdı. 
ABQORA  (C
əhri)  –  yetişməmiş  üzüm-qora suyu. –
Abqora üzüm suyudu. 
ABRA 
(Ordubad,  Şahbuz)  –  qabın  çəkisi.  –Balı 
tox'm
əmişdən qabax qabın abrasın tutmasan halallığ olmaz. 
ABTALIB ƏRİYİ (Keçili, Kolanı) – ağ rəngli şirin ərik. 
–
Abtalıb əriyinin mirəbbəsi şüşə kimin olur. 
ABUGƏRDƏN  (Culfa,  Şahbuz,  Şərur)  –  təndirdən 
kök
ələri çıxartmaq, su götürmək üçün istifadə olunur. 
ABU ŞƏHƏR (Sədərək, Şərur) – alma növü. 
АCICА (Çеşməbаsаr) - təzətər, yаzdа təzə göyərən yеm 
оtlаrı. 
ACIXAMRA(
əksərşivələrdə)//ACİTMƏ(Şərur) – xəmir 
mayası. –Acıxamra eliyəndə xəmir tez gəlir. 
ACIQICI (Ordubad) – 
yabanı bitki. 
16 
 

---

ACI  PENCƏR  (Kələki)//ACITƏRƏ  (Babək, Culfa) – 
v
əzəri. –Bizdə acı pencər diyərıx, Naxçıvanda qodem deyillər. 
ACITMAX  (Danyeri)  –  hirsl
əndirmək.  –İti  acıtsan, 
q
əyidip səni qapar. 
ACITMALI  (Keçili,  Külüs, Nursu, 
Şahbuzkənd)  - 
maya  vurulmuş  xəmirdən  yapılan  böyük  həcmli çörək.  –
Acıtmalını  mayalı  xəmirnən eliyərix', həm də  adi çörəx'dən 
yek
ə olur. 
ACRA 
(Naxçıvan)  –  xəmir  mayası.  –Acra xəmiri 
acıdır, ona görə heylə deyillər, maya da, droj da diyən var. 
AÇMAX  (
əksər  şivələrdə)  –  yaymaq.  –Mən  lavaşın 
künd
əsin qəşəx' tuturam, əmə yaxcı açammıram. 
ADDAX-BUDDAX//ADDA-BUDDA (
əksər şivələrdə) 
– seyr
ək. –Eymizin yanı boş yerdi, addax-buddax ağaşdar var. 
ADDAMA  (C
əhri)  –  su olan yerlərdən keçmək üçün 
keçid.  –Addamadan 
ki  keşdin  elə  birinci döngüyə  dönərsən, 
ordadı əvləri. 
Addama sözü Z
əngibasar  şivələrində  də  eyni mənada 
qeyd
ə alınmışdır (7, s.32). 
AD  ELƏMƏX'  (Aşağı  Qışlaq,    Badamlı,  Biçənək, 
Kolanı,  Kükü)  -  qız  evinin  razılığını  almaq  və  qıza  kiçik 
h
ədiyyə  vermək.  -Ad  eləməyə  ya  bir  yaylıx,  ya  bir  üzüx' 
aparıllar.  
AGƏL  (Naxçıvan)  –  baba.  –Mən    dədəmin dədəsinə 
ag
əl deyirəm. 
AĞANƏNƏ  (Ordubad)  –  nənə,  atanın  anası.  –
17 
 

---

Ağanənəm öyrətmişdi çörəyi belə aşmağı mənə. 
AĞBAŞDI (Aşağı Yaycı, Düdəngə, Oğlanqala, Yuxarı 
Yaycı) – aşpaz. –İndi ta özümüz pişirmirix' toylarda, yasdarda 
xor
əyi, ağbaşdı eliyir. 
AĞCA (Naxçıvan) - ərik növü. 
AĞCAMAYA (Vayxır) – ağappaq, totuq, kök uşaq. –
El
ə qəşəx' ağcamaya qızı var ki, Mamedin. 
AĞCİYAR//AĞÖVGƏ  (Culfa,  Ordubad)  –  qorxaq.–
Ağciyar adamdı, ona eytibar eləməx' olmaz. 
AĞDƏN (Culfa) – dənli bitkilər. –Bı il ağdən əx'mişix' 
orda pütün. 
AĞIL (Şahbuz) – isti vaxtı naxır saxlanan yer. –Üsdü 
açığ  olur  ağılın,  amancax  qıraxları  örtülü,  hava isdi olanda 
naxırı ora qatarığ elə. 
Ağıl  Azərbaycan dilinin Balakən, Biləsuvar, Cəbrayıl, 
Z
əngilan şivələrində və Şəki dialektində də eyni mənada işlənir 
(1, s.4). 
AĞILDANQURREY  (Kolanı,  Qazançı,  Qızıl  Qışlaq, 
Naxçıvan) – yüngül. –Sən ona fikir vermə, ağıldanqurreydi o, 
özün müdara eliy
əmmir. 
AĞIZ-AĞIZA  GƏLMƏX'  (bütün  şivələrdə)  – 
mübahis
ə etmək. –Ziboşnan ağız-ağıza gəlsən boşdu çıxarsan. 
AĞIZBƏHƏM  ELƏMƏX'  (Çeşməbasar)  –  ağzını 
yoxlamaq, n
ə  deyəcəyini bilmək.  –Yetirən  kimin  bir  Aşığ 
Hüseyini ağızbəhəm elədi görsün nə var, nə yox. 
AĞIZDANPƏRTOV  (Naxçıvan)  –  ağzına  nə  gəldi 
18 
 

---

danışan, danışığını bilməyən. –O, birəz elə ağızdanpərtovdu, nə 
g
əldi deyir. 
AĞIZƏMMƏZ  (Babək,  Naxçıvan)  –  hər yeməyi 
b
əyənməyən, könülsüz yeyən. –Çox ağızəmməz uşaxdı ha, nə 
pişirsən yemir. 
AĞLOVÇA  (Böyükdüz,  Düdəngə,  Hacıvar,  Teyvaz, 
Tumbul)  –  tava.  –
Ağlovça  tavıya  diyərix', o biri irayonnarda 
sapılca da deyillər ona. 
АĞNАĞАZ  (Böyükdüz,  Yengicə)  -  еhtiyаc  üçün 
dəyirmаndа  növbədənkənаr  üyüdülən  аzаcıq  tахıl.  -
Dəyirmаndа аzcа аğnаğаz еlə, еvdə uşахlаr аj qаlmаsın. 
АĞNАĞ  (əksər  şivələrdə)  -  çаlа,  çuхur,  хəndək.  –
Аrаbа:n təkəri аğnаğа tüşdü.  
AĞNAMAX  I  (Babək,  Naxçıvan)  –  yerində  çox 
qurcalanmaq, oturduğu yeri dağıtmaq. –Nə ağnıyırsan, ay bala, 
bir sakit dur gör
əx'. 
AĞNAMAX II (bütün şivələrdə) - uçub tökülmək, axıb 
g
əlmək.  -Əvvəllər  o  dağ  birəz  aralıydı  kətdən,  soram  ağnıyıp 
g
əlib kəndə tərəf.