Microsoft Word 10 ikram agasiyev doc

---

Йени дювр 

Тарих вя онун проблемляри, №3 2010 

 

51

 

İKRAM AĞASİYEV  

t.e.n. AMEA-nın Tarix İnstitutu, 

Qafqaz tarixi şöbəsi 

E-mail: ikramagas;[e-mail] 

 

XIX ƏSRİN BIRİNCİ YARISINDA QAFQAZ ALMAN KOLONİYALARININ  

İQTİSADİ HƏYATININ TƏŞƏKKÜLÜ 

 

 Açar sözlər: kolonist, Petersdorf, uyğunlaşma, sənətkarlıq, ticarət, təbəə, Yelenendorf, ipək 

 

 Ключевыслова: колонисты, Петерсдорф, адаптация, ремесло, торговля, подданный, 

 Еленендорф, щёлк 

 

 Keywords: colonists,Petersdorf,adaptation,handicraft,trade,citizen,Helenendorf,silk  

 

 

 XIX  əsrin birinci yarısında Qafqaz almanlarının iqtisadi həyatının təşəkkülü Qafqaz 

regionunun iqtisadi və siyasi həyatında baş verən hadisələrlə  sıx  əlaqəli olmuşdur.Hələ Qafqaz 

Rusiya tərəfindən işğal edilməmişdən öncə bu regionun təbii sərvətlərinin ələ keçirilməsi və istismar 

olunması, ümumiyyətlə Qafqazı Rusiya sənayesi üçün xammal bazasına çevirmək kimi ideyalar irəli 

sürülmüş, hətta bu istiqamətdə praktiki addımlar atılmışdı. 

XIX əsrin 20-ci illərində çar hökumətinin Qafqaza qarşı apardığı iqtisadi siyasətin əsas məqsədi 

Qafqazı «Rusiyadan manufaktura məmulatları alan» və Rusiya «fabrikləri üçün xam material verə-

cək müstəmləkəyə» çevirməkdən ibarət idi. Bu siyasət sonralar Qafqazdakı iqtisadi dəyişikliklərin, o 

cümlədən  çoxsaylı alman-kolonist təsərrüfatlarının inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirdi. Alman 

kolonistlərini Rusiyada, o cümlədən Qafqazda yerləşdirməklə  çar hökuməti onların vasitəsilə 

sənətkarlığın, ticarətin, ayrı-ayrı  kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafına nail olmaq, kolonistlərin 

simasında xüsusi mülkiyyətçi təbəqəsini formalaşdırmaq, yeni təsərrüfatçılıq metodlarını  tətbiq 

etməklə cəmiyyətə Avropa mədəniyyətini aşılamaqdan ibarət idi. Hələ 12 dekabr 1801-ci il tarixdə 

çar I Aleksandrın imzaladığı fərmana görə dövlət kəndlilərinə, o cümlədən əcnəbi kolonistlərə xüsusi 

mülkiyyətə torpaq sahəsi almaq üçün geniş imkanlar açıldı.  Çarın 20 fevral 1803-cü il tarixində 

imzaladığı «Azad əkinçilər haqqında» fərmanı da kəndlilər və kolonistlər arasında xüsusi 

mülkiyyətçilərin formalaşmasına xidmət edirdi(1,s.462-463).Çar hökumətinin siyasəti  əcnəbi 

kolonistlərin dövlət torpaqlarında yerləşdirilməsinə  yönəlmişdi ki, onlar iqtisadi, hüquqi,  şəxsi 

cəhətdən daha çox sərbəst olsunlar, mülkədarlardan asılı  vəziyyətə  düşməsinlər. Ancaq Rusiyaya 

axışan kolonist kütlələrinin sayının artması dövlət torpaq fondunda defisit yaratdı və yeni köçmüş 

mühacirlərin torpaqla təmin olunması məqsədilə 25 avqust 1817-ci il tarixində I Aleksandr «Əcnəbi 

kolonistlərin xüsusi mülkiyyət torpaqlarında yerləşdirilməsinə yardım haqqında» fərman imzaladı. 

Bu fərmana görə II Yekaterina tərəfindən əcnəbi kolonistlərə verilən bütün hüquqlar və imtiyazlar 

bir daha təsdiq olundu. 

Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, torpaq təminatı məsələsində Qafqazda məskunlaşan kolonistlər 

Rusiyanın Qara dəniz sahili regionlarında məskunlaşan kolonistlərlə müqayisədə o qədər də geniş 

hüquqlara malik deyildilər. Məsələn, Novorossiyada 15 iyun 1764-cü il fərmanına  əsasən hər 

kolonist ailəsinə 60 des. torpaq verilmişdi. Bundan savayı, hər koloniyanın ixtiyarında «ehtiyat 

sahələr» var idi ki, bu rezevr sahələrin hesabına gələcəkdə yaranacaq torpaq çatışmazlığı aradan 

qaldırılması  nəzərdə tutulurdu. Ancaq nə  Şimali, nə  də  Cənubi Qafqazda kolonistlərin torpaqla 

təminatı məsələsində vahid yanaşma yox idi. Burada koloniyaya ayrılan torpağın sahəsi koloniyada 

yaşayan əhalinin sayından deyil, ayrı-ayrı təsərrüfatların sayından asılı idi. Bundan savayı, hər ailəyə 

ayrılan pay torpağının miqdarı koloniyanın yerləşdiyi regionun coğrafi xüsusiyyətlərindən, burada 

---