Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elm və

konstitusiyadan irəli gələn hüquqlarını və mənafelərini müdafiə edir. 
Torpaq - hüquq normaları – eyni zamanda həm təbii resurs, həm də təsərrüfatçılıq obyekti kimi çıxış 
edən torpağın obyekt olduğu ictimai münasibətləri tənzimləyən normalardır. Torpaq-hüquq normalarının  əsas 
hissəsi torpaq qanunvericiliyinə Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin müstəqil sahəsi kimi daxil 
olmuşdur. 
Bununla yanaşı bizim qanunvericiliyin digər sahələrinin analizi göstərir ki, torpaq qanunvericiliyi və 
torpaq hüququ torpaq münasibətlərini tənzimləyən yeganə sahə deyildir. Qanunvericiliyimizin digər sahələrində 
də  həmçinin torpaq münasibətlərini tənzimləyən torpaq-hüquq normaları vardır. Burdan da ictimai 
münasibətlərin həmin qrupunun tənzimlənməsində torpaq və digər hüquq sahələrinin nisbətinin təyin olunması 
problemi ortaya çıxır. 

---

20 
 
Torpağın təbii ehtiyatların növmüxtəlifliyinə  mənsub olan spesifik resurs kimi təyin olunmasını  və 
daşınmaz  əmlak kimi, lakin əmlakın xüsusi forması kimi qəbul olunmasını  nəzərə alaraq biz, torpaq 
münasibətləri dedikdə obyekti torpaq olan və torpaq münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsinə aid olan bütün 
münasibətlərin məcmusunu başa düşürük. Başqa sözlə biz, hüquqi tənzimləmənin predmeti kimi torpaq 
münasibətlərinin vahidliyini əsas götürürük. 
Lakin ədəbiyyatda torpaq münasibətləri anlayışına digər yanaşma da mövcuddur. Belə ki, bəzi müəlliflərə 
görə torpaqların istifadəsi və mühafizəsi sahəsində yaranan münasibətləri torpaq münasibətləri hesab etmək 
lazımdır. Torpaq sahəsi ilə bağlı olan və daşınmaz  əmlak kimi qəbul olunan münasibətlərə gəldikdə isə onlar 
əmlak münasibətləridir. 
Məsələnin bu cür qoyuluşu ilə razılaşmaq çətin ki, mümkün olsun. Torpaqların real istifadəsi və 
mühafizəsi, daşınmaz  əmlak olan konkret torpaq sahəsinin səmərəli istifadəsi və mühafizəsi olmadan qeyri-
mümkündür. Odur ki, torpaqların istifadəsi və mühafizəsi ilə  əlaqədar olan münasibətlərin tənzimlənməsi 
müvafiq daşınmaz əmlakın istifadəsi üzrə qaydaların müəyyən olunmasından başqa bir şey deyildir. Göstərilən 
münasibətlərin tənzimlənməsi isə ictimai mənafeləri əks etdirən ictimai-hüquqi normalarla həyata keçirilir. Bu 
zaman qeyd etmək lazımdır ki, belə normalar nəinki ancaq torpaq, həm də mülki qanunvericilik sənədlərində də 
mövcuddur. 
Torpaq və mülki qanunvericiliyin nisbətini analiz edən zaman torpaq münasibətlərinin tənzimlənməsində 
bu və ya digər qanunvericilikdən hansının daha üstün olması haqqında məsələ tez-tez ortaya çıxır. Belə ki, bəzi 
müəlliflərin fikrinə görə, (H.A.Hacıyev) Mülki Məcəllədə  nəzərdə tutulan mülki hüquq normalarının digər 
hüquqi sənədlərdə olan normalara uyğunluğu zamanı bu, hüquqi tənzimləmədə Mülki Məcəllənin müəyyən 
üstünlüyünü təmin edir. 
Digər müəlliflərin (Jarikov Y.Q.) fikrinə görə isə  vəziyyət tamamilə  əksinədir: söhbət torpaq 
münasibətlərinin tənzimlənməsindən getdiyi zaman torpaq hüququnun prinsiplərinin üstünlüyünə riayət etmək 
lazımdır. 
Başqa qrup müəlliflər isə mülki qanunvericiliyin torpaq qanunvericiliyi üzərində üstünlüyü haqqında 
məsələni birbaşa qoymayaraq, əslində birincilərin fikirlərini davam etdirərək mülki qanunvericilik normalarının 
torpaq qanunvericiliyində  təkrar oluna bilməsi, Torpaq Məcəlləsinin normaları ilə zidiyyətə girmədən, torpaq 
münasibətlərinin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq konkretləşməli və inkişaf etdirilməli olduğu ideyasını irəli 
sürürlər. 
Hazırda qüvvədə olan Torpaq Məcəlləsinə  əsaslanaraq mülki qanunvericiliyin normaları mülki 
dövriyyədən çıxarılmış  və ya dövriyyəsi məhdudlaşdırılmış torpaqlar hissəsində, torpaq qanunvericiliyində 
müəyyən olunmuş qaydalar nəzərə alınmaqla torpaq münasibətlərinə tətbiq olunur. 
Bu gün torpaq münasibətlərinin həm torpaq, həm də mülki hüquqla tənzimləndiyi faktını etiraf edərək, 
elmi və praktiki planda ölkəmizdə torpaq münasibətlərinin tənzimlənməsinin bütöv sistemində bu və ya digər 
qanunvericilik üçün tətbiq olunma yerini tapmaq lazımdır. 
Beləliklə,  göstərilən torpaq münasibətlərinin tənzimlənməsinə  tətbiq olunan mülki hüquqi