Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elm və

dövlətin qanuna zidd müdaxiləsinin yolverilməzliyi;  
6) torpaqdan istifadənin ödənişli olması;  
7) torpaq ehtiyatlarının dövlət idarəedilməsi;  
8) kənd təsərrüfatı yerlərinin keyfiyyətinin uçotu zamanı torpaqların kənd təsərrüfatında 
istifadəsinin üstünlüyü. 
Ölkədə mövcud olan hüquq sisteminin (qanunvericiliyin) elementi, tərkib hissəsi olaraq torpaq hüququ 
özünün həm də daxili quruluşuna malikdir. Torpaq-hüquq normalarının obyektiv mövcud olan sisteminin 
tədqiqi, torpaq münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsi mexanizmində ayrı-ayrı elementlərin formalaşması, 
qruplaşması və qarşılıqlı əlaqəsinin daxili qanunauyğunluqlarının dərk edilməsini nəzərdə tutur. Həmin hüquq 
sahəsinin struktur bölmələrinin bu qanunauyğunluqları,  əlaqələri və asılılıqlarını  dərk etmək üçün hər  şeydən 
əvvəl onların «bütöv təhsili» təmsil etməsi haqqında  şəhadət verən, bütün struktur bölmələri (norma və 
institutları) üçün və ya onların  əksəriyyəti üçün ən xarakterik, ümumi xüsusiyyətləri və cizgilərini ortaya 
çıxarmaq lazımdır. Torpaq hüququ institutlarının differensiasiyası, onların tənzimlənən münasibətlərin xarakteri 
ilə  şərtlənmiş  əhəmiyyətindən, rolundan və mahiyyətindən asılı olaraq hüquq sahəsi daxilində müəyyən 
ardıcıllıqla paylanmasını göstərir. 
Əvvəllər ədəbiyyatda torpaq hüququnun aşağıdakı əsas institutları ayrılırdı:  
1)  torpağa dövlət mülkiyyəti hüququ institutu (əsas kimi);  
2)  torpaq fondunun dövlət idarəedilməsi institutu (dövlətə öz mülkiyyət hüququnun realizə olunmasını 
təmin edən);  
3)  torpaqdan istifadə hüququ institutu (torpaqdan istifadəçilərin-vətəndaşlar və hüquqi şəxslərin hüquq 
və öhdəliklərini təyin edən);  
4)  torpaqdan istifadə hüququ və dövlət mülkiyyəti hüququnun mühafizəsi institutu.  
Göstərilən institutlar torpaq hüququnun ümumi hissəsini təşkil edirdi. Xüsusi hissənin institutuna ayrı-
ayrı torpaq kateqoriyalarının hüquqi rejimləri aid edilirdi. 
Müasir torpaq hüququnun normalarının strukturlaşması zamanı sovet torpaq hüququ sistemi ilə müəyyən 
varislik mümkündür. Lakin ona ölkəmizin torpaq-hüquq quruluşunun  əsaslı  dəyişməsi ilə bağlı olan torpağa 
dövlət mülkiyyətinin inhisarının dəyişməsi nəticəsində yaranmış,  əhəmiyyətli düzəlişlər etmək lazımdır. Bu 

---

24 
 
dəyişikliklər həm torpaq hüquq sisteminin öz elementlərinin dəyişməsi, həm də  əvvəlki elementlərə yeni 
mahiyyətlərin əlavə edilməsi ilə şərtlənmişdir.