BioküTLƏLƏrin və yanar bərk tullantilarin utilizasiya yollarinin müqayisəli analizi

Journal of Radiation Researches, vol.5, №2, 2018, Baku 

187 

Ermənistanın  işğalı  altındadır  və  keçən  müddət  ərzində  həmin  fondun  çox  hissəsi  yanacaq  və 

biznes məqsədilə vəhşicəsinə məhv edilmişdir [6]. 

Dünya üzrə istehsal olunan ümumi enerjinin 90 %-i yanar faydalı qazıntıların, yəni ilkin, 

təbii yanacaq növlərinin payına düşür ki, onlardan da 40 % göstərici ilə birinci yeri neft, sonrakı 

yerləri isə 26 %-lə daş kömür, 24 %-lə təbii qaz tutur. Hazırda bütün dünya ölkələrinin gündəlik 

neft tələbatı 75 milyon barrel təşkil edir. Bu qədər neftin yandırılması nəticəsində isə atmosferə 

külli  miqdarda  istilik effekti  yaradan qazlar (İEYQ), xüsusən də CO

2

  qazı  atılır.  Eynilə  də  daş 

kömürün  yandırılması  nəticəsində atmosferə  hər gün külli  miqdarda dəm qazı, küllü  maddələr, 

his və s. atılır. Təbii qazdan istifadə zamanı atmosferə daha çox CH

4

 qazı atılır, hansı ki, istilik 

effekti yaratmaq qabiliyyətinə görə CO

2

 qazını 21 dəfə üstələyir və elə bu səbəbə görə də ekoloji 

cəhətdən daha təhlükəli qazşəkilli tullantı hesab olunur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırda 

təbii yanacaq növlərinin müxtəlif sahələrdə istifadə payı bu şəkildədir: sənayedə - 20 %; İES-da - 

20%; nəqliyyat vasitələrində - 30 %; isti su və istilik təchizatı məqsədilə - 30 % . 

Beləliklə də, göründüyü kimi, əgər vaxtında çox ciddi qabaqlayıcı tədbirlər görülməzsə, 

onda keçid mərhələsi kimi Azərbaycanda AES-nın tikilməsi qaçılmaz olacaqdır. Lakin bu seçim 

bizim ölkəmizi həm çox çətin ekoloji duruma, həm də siyasi asılılığa sala bilər. Bu vəziyyətdən 

çıxış yolu kimi, nə qədər ki, gec deyil, bütün dünya ölkələrində olduğu kimi bizim ölkəmizdə də 

alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən, xüsusən də ekoloji cəhətdən təmiz və tükənməz 

olan günəş və külək enerjisindən istifadəyə daha böyük üstünlük vermək, həm də heyvandarlıq 

tullantılarından bioqaz, müxtəlif növ BK və sellüloza tərkibli YBT-dan isə fermentasiya, piroliz 

və qazlaşdırma yolu ilə bərk, maye və qaz şəkilli  yanacaq növlərinin alınması məsələlərini önə 

çəkmək xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.  

Hazırki işdə məqsəd BK və YBT-ın utilizasiyası yollarının müqayisəli analizini aparmaq 

olduğundan, aşağıda həmin məsələlər bir qədər ətraflı şəkildə nəzərdən keçirilir.