BioküTLƏLƏrin və yanar bərk tullantilarin utilizasiya yollarinin müqayisəli analizi

Journal of Radiation Researches, vol.5, №2, 2018, Baku 

189 

 

Cədvəl 2. Bəzi BK növləri  və bərk məişət tullantılarının element təkibi 

 

Xammalın növü 

Elementar analiz (quru 

qalıqda) 

Eksprass analiz (quru qalıqda) 

C 

H 

N 

O 

S 

kül  Nəmlik 

Uçucu 

maddələr 

Əlaqəli 

karbonlar 

İVQ 

MC/kq 

Kənd təsərrüfatı tullantıları 

Ağac yonqarı 

50 

 6,3  0,8   43,0   0,03   0,03 

7,8 

74,0 

25,5 

19,3 

Jımıx 

48 

 6,0 

- 

 42,0 

- 

4,0 

1,0 

80,0 

15,0 

17,0 

Qarğıdalı özəyi 

49 

 5,4  0,4   44,6 

- 

1,0 

5,8 

76,5 

15,0 

17,0 

Energetik əhəmiyyətli ağac tullantıları 

Fıstıq ağacı əsasında   50,4   7,2   0,3   41,0   0   1,0 

19,0 

85,0 

14,0 

18,4 

Energetik əhəmiyyətli bitki mənşəli tullantılar 

Küləş 

 43,5   4,2   0,6   40,3   0,2   10,1 

 7,6 

 68,8 

 13,5 

 17,0 

Bərk məişət tullantıları 

Quru kanalizasiya t-sı   20,5   3,2   2,3   17,5   0,6   56,0 

 4,7 

 41,6 

 2,3 

 8,0 

 

Ondan  başqa,  aparılan  əlavə  element  analizlərindən  bəlli  olur  ki,  Cədvəl  2-də  qeyd 

olunan  göstəricilərdən  başqa,  quru  ağac  materialında  müəyyən  qədər  kalsium  və  maqnezium 

pektatları, qatranlar, kamedlər, yağlar, tanidlər, piqmentlər və mineral maddələr olur. Quru ağac 

(oduncaq) 50 % karbona, 6 % hidrogenə, 44 % oksigenə, 0,2 %-ə qədər azota və 1,0%-dən az 

kükürdə  malikdir.  Mineral  maddələrin  (küllü  maddələr)  miqdarı  0,2-1,0  %  arasında  dəyişir. 

Lakin  ağac  budaqcıqları  və köklərində küllü  maddələrin  miqdarı,  müvafiq olaraq, 2 % və 5 % 

təşkil edə bilər. Küllü maddələr əsasən Na

2

CO

3

 və K

2

CO

2

 -dən ibarətdir, hansıların ki, 10%-dən 

25%-ə qədər hissəsi suda  həll olandır. Küllü  maddənin  suda həll ola bilməyən  hissəsinin  isə  ən 

vacib  komponentləri  əhəng,  dəmir,  maqnazium  və  manqan  karbonatları,  həmçinin  silikatlı  və 

fosfatlı duzlardan ibarətdir. 

BMT və YBT-a əsasən müxtəlif kauçuk növləri (butadien-stirol СКС-30АР (43,9), təbii 

(44,8), sintetik (40,2), CKC (43,9) və xloropren (28)), polivinilxlorid tipli linoleumlar (bir (14,3) 

və  iki  (17,9) təbəqəli,  keçə əsaslı

 

(16,6),

 

isti  material  əsaslı  (17,6),  parça  əsaslı  (20,3)  və  pezin 

lineoliumlar  -  relin  (27,2)),  bərk  parafin  (11,2),  ПХВ-1  (19,5), ФС-7  (24,4)  və  ФФ  (31,4)  tipli 

penoplastlar,  ПСБ-С  tipli  penopolistirol  (41,6),  penopoliuretan  (24,3),  ağac  lifli  plitələr  (20,9), 

polivinil  xlorid  (20,7),  polikarbonat  (31),  polipropilen  (45,7),  polistirol  (39),  yüksək  (47)  və 

aşağı (46,7) təzyiqli polietilen, rezin (33,5), puberoid (29,5), kanal hisi (28,3), üzvi şüşə (27,7), 

tekstolit  (20,9),  pambıq  (17,5),  sellüloza  (16,4),  yun  və  yun  liflər  (23,1),  kağız  (17,6),  karton 

(16,5),  tol  (16)  və  s.  aiddir.  Burada  mötərizədə  verilən  rəqəmlər  qarşısında  duran  YBT-nın  bir 

kq-nın MC-la ifadə olunmuş İVQ-ni göstərir. 

Göründüyü kimi məişətdə, sənayedə, xüsusən də inşaat sektoru və avtomobil sənayesində 

əmələ gələn bu YBT növlərindən linoleumlar, bərk parafin, sellüloza, kağız, karton və tol istisna 

olmaqla yerdə qalanların hamısının İVQ, hətta ən yüksək İVQ-nə malik olan BK növlərindən də 

bir-neçə dəfə çoxdur ki, bu da onların daha  böyük enerjitutumlu  xammal olduğunu göstərir. Bu 

cəhətdən, hazırda zibil qablarına, oradan da daşınaraq, müxtəlif zibil anbarlarına atılan və daha 

sonra çox böyük ekoloji fəsadlar törədən həmin tullantı növləri nəinki maye və qaz şəkilli süni 

və sintetik alternativ yanacaq növləri almaq məqsədilə, həmçinin də düzgün utilizasiya etməklə, 

əhəmiyyətli dərəcədə istilik və elektrik enerjisi almaq üçün istifadə oluna bilər. 

Şəkildə  sxematik  olaraq  BMT-nın  yağsızlaşdırılma  və  utilizasiya  üsulları  təsvir 

olunmuşdur. 

 

 

---