Adabiyotshunoslik nazariyasi

Ikkinchi bob. 

Shukur Xolmirzayevning ijod olami. 

2.1.   Shukur Xolmirzayevning hikoya va qissa janrlariga qo’shgan ulkan 

hissasi. 

2.2.   Shukur  Xolmirzayev: ―Esse – erkin ijod‖. 

 

     

Xulosa. 

 

    Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 

     

 

 

                

 

                 Yurtimizda mustaqillik qo`lga kiritilgach, barcha sohalarda katta 

o`zgarishlar sodir bo`ldi. Jumladan, o`zbek adabiyoti  ham bir qancha imkoniyatlarni, 

---

3 

 

qulayliklarni qo`lga kiritdi. Shulardan eng birinchisi  ijod erkinligidir. Endi badiiy 

ijodda ma’n etilgan mavzularga barham berildi. Ijodkorlar istagan mavzusida o`z 

xohishi bilan asarlar yozish huquqiga ega bo`ldi. O`zbek adabiyotshunosligida ham 

ana shunday erkinliklar qo`lga kiritildi. Adabiy me`rosga, qadimiy qadriyatlarga 

munosabat o`zgardi. Ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan barcha madaniy yodgorliklar 

yana xalqimizning ma`naviyatini ko`tarishda qo`llanila boshlandi.  

 

             Adabiyotimiz daqiqa sayin yuksak cho’qqilar sari odimlayotgani shubhasizdir.      

Bunda faqat yaratilayotgan asarlar bilangina chegaralanmasdan, yaratilgan asarlar 

borasida  qilingan ishlarni ham inobatga olish maqsadga muvofiq,nazarimda. Quyida 

biz  adabiy janrlar haqida va ularning ayrimlari borasida mukammalroq to’xtalishga 

harakat qilamiz. 

       Adabiy asarlar shakl jihatdan benihoya rang-barang bo`ladi. Shuning uchun 

ularni  alohida-alohida    guruhlarga  ajratib  o`rganish  lozim.  Adabiy  asarlar  shaklan 

quyidagi klassifikatsiya qilinib o`rganilishi  maqsadga muvofiq: adabiy asarlarning eng 

yirik gruppalari adabiy  tur, adabiy turning ichki gruppalari adabiy tur formalari yoxud 

adabiy  xillar, adabiy xilning ichki guruhlari adabiy  janrlar (frans. genre) va nihoyat, 

adabiy  janrlarning  ichki  bo`linishi  janr  formalari.  Masalan,  roman  –  adabiy  janr.  U 

epik  turning  katta  formasiga    mansub,  ayni  choqda,  romanning  o`zi  ham  har  xil 

bo`ladi: tarixiy  roman, tarixiy-inqilobiy roman, harbiy roman kabi. Bular roman janri 

formalari.  Adabiy  ijodni  bu  xilda    tasnif    qilish,  albatta,  shartli  an`ana.  Ammo  bu 

an`ana  ham  adabiy  jarayonning  muayyan  bosqichidagi    adabiy-estetik  ehtiyojlar 

taqozosi  bo`lib, u shu davr adabiy jarayonini, undagi uzluksiz o`zgartirishlarni o`zida 

mujassamlashtira oladi. Chunki adabiy tur va adabiy janrlar tarixiy kategoriya sifatida 

doimiy  harakat,  rivojlanish  va  o`zgarish  jarayonini  boshidan  kechirib  turadi:  adabiy 

hayotda  qandaydir  forma  sifat  o`zgarishlariga  uchraydi  yoki  o`z  umrini  tugatadi, 

qandaydir yangi forma tug`iladi va hakozo. Adabiy turlar va adabiy janrlarning har biri 

tarixan tarkib topgan o`ziga xos qonuniyatlar, normalar va xususiyatlarga ega bo`ladi.  

---

4 

 

Voqealarni  keng  hikoya  qilishga  asoslangan  adabiy  asarlar  gruppasiga  epik  tur 

yoki  epos  (yunoncha  epos  –  rivoya,  hikoya,  so`z,  nutq)  deb  ataladi.  A.Qahhorning 

―Sarob‖, Oybekning ―Qutlug` qon‖ kabi asarlari eposga kiradi. Chunki, ularda ma`lum 

voqealar tizmasi (kishilar va ularning boshidan o`tgan voqealar) hikoya qilinadi.  

Epik tur kichik, o`rta va katta formalarga bo`linadi. Kichik epik forma  – latifa, 

ertak,  feleton,  hikoya,  ocherk  janrlaridan  iborat.  O`rta    epik  forma  –  povest  va  katta 

forma – epopeya va roman janrlarini o`z ichiga oladi.  

Roman  (fransuzcha  roman  –  dastlab  roman  tillarida  yaratilgan  adabiy  asar)  – 

inson  xususiy  hayotini  jamiyat  bilan  bog`lab,  keng  tasvirlovchi  yirik  epik  janr. 

Muayyan  shaxs  taqdiri,  uning  o`z-o`zini  anglab  yetishi:  ongining  uyg`onishi, 

xarakterining  tashkil  topishi  va  shakllanishi  roman  markazida  turadi,  shaxslar  taqdiri 

vositasida  ijtimoiy  hayotning  u  yoxud  bu  jihatlari  ifodalanadi.  Povest  va  hikoyadan 

farqli  o`laroq,  romanda    qalamga  olingan  voqea-hodisalarda  ko`p  kishi  qatnashadi, 

ularning hayoti va kurashlari bir-biri bilan bog`lanadi, to`qnashadi.