Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRL

sayı 

Sinifləndirmənin əlaməti 

Keyfiyyət göstəriciləri 

1 

Funksional əhəmiyyəti 

Təyinatları (texniki,iqtisadi,texnik-iqtisadi) 

2 

Obyektin xassələrinin biruzə 

verilmə üsulu 

Naturadan pulla, ballarla (ölçülü, ölçüsüz) 

3 

Ümumilik dərəcəsi 

Ümumi, xüsusi 

4 

İ

stehsal prosesində funksional 

rolu 

Faydalılığı qiymətləndirən (nəticələrin) 

5 

İ

darəetmə prosesində 

funksional rolu 

Planlı (normativli), qiymətləndirici 

6 

Obyektin xarakterizə olunan 

xassələrinin miqdarı 

Ə

dədi, kompleks, qrup, ümumiləşdirilmiş, inteqral 

7 

Baxılan obyektin xassələrinin 

növləri 

Etibarlılıq, erqonomik, estetik, texnoloji, 

transportabellik, unifikasiya, patent- hüquq, ekoloji 

təhlükəsizlik. 

8 

Qiymətlərin və göstəricilərin 

təqdim olunma forması və 

təyin edilmə mərhələsi  

Proqnozlaşdırılan, layihələşdirilən, istehsal-texnoloji, 

istismar-texniki 

9 

Qiymətləndirilmə tətbiqi üzrə   Baza, qiymətləndirilən məhsulun, nisbiliyi 

10 

Obyektin 

qiymətləndirilməsində 

ə

həmiyyəti 

Ə

sas, əlavə 

 

Məhsulun  keyfiyyətinin  planlaşdırılması  məfhumu  altında  verilmiş  vaxt 

anında,  yaxud  verilmiş  vaxt  fasiləsi  (intervalı)  ərzində  keyfiyyət  göstəricilərinin 

tələb  olunan  qiymətləri  ilə  məhsul  buraxılışı  üzrə  əsaslandırılmış  tapşırıqların 

işlənib hazırlanması və qəbul edilməsi prosesi anlaşılır. 

Məhsulun  keyfiyyətinin  planlaşdırılmasının  məqsədi  müəyyən  edilmiş 

norma və parametrlərə müvafiq olan məhsulun keyfiyyətinin təmin olunmasından 

və  keyfiyyət  xarakteristikalarının  yüksəldilməsi  üzrə  istiqamətlərin  aşkara 

çıxarılmasından ibarətdir. 

Məhsulun keyfiyyətinin planlaşdırılmasının başlıca vəzifələri belədir: 

---

46 

 

- bazarın mövcud və prespektiv tələblərinə xüsusiyyətləri maksimum uyğun 

olan məhsulun buraxılışını təmin etməli; 

-  məhsulun  texniki  səviyyəsini  və  keyfiyyətini  ən  yaxşı  ölkə  və  xarici 

nümunələrin səviyyəsinə qədər qaldırmalı; 

- ehtiyatın təminatı və istehlakçıların sorğusu nöqteyi-nəzərindən məhsulun 

keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə iqtisadi baxımdan optimal tapşırıqların müəyyən 

edilməsi; 

-  müxtəlif  ölçülü  tiplər  sırası  üzrə  optimallaşdırma  yolu  ilə  buraxılan 

məhsulun strukturunu təkmilləşdirməli; 

- sertifikasiya olunmuş məhsulların buraxılışını artırmalı; 

-  artıq  buraxılmaqda  olan    məhsulun  ayrı-ayrı  istehlak  xüsusiyyətlərini 

(möhkəmliliyini, uzunömürlüyünü, qənayətciliyini və s.) yaxşılaşdırmalı; 

-  mənəvi  baxımdan  köhnəlmiş  və  rəqabət  qabiliyyətliliyi  olmayan 

məhsulların istehsalını vaxtında azaltmalı, yaxud onları istehsaldan çıxarmalı; 

-  yüksək  keyfiyyətli  məhsulun  buraxılışını  artırmalı;  məmulatların  material 

tutumunu azaltmalı, fondverimini yüksəltməli; 

- standartların, texniki şərtlərin və digər normativ sənədlərin tələblərinə ciddi 

riayət olunmasını təmin etməli, vaxtında yeni işlənib hazırlanmış standartları tətbiq 

etməli və köhnələri yenidən nəzərdən keçirməli; 

-  verilmiş  keyfiyyət  səviyyəsinə  nail  olunmasını  təmin  edən  konkret 

tədbirləri işləyib hazırlamalı və həyata keçirməli; 

-  istehsalın  iqtisadi  səmərəsini  və  keyfiyyəti  yaxşılaşdırılmış  məhsuldan 

istifadə olunmasını artırmalı. 

Məhsulun  keyfiyyətinin  planlaşdırılmasının  mühüm  prinsipləri  isə 

aşağıdakılardan ibarətdir: 

-  müəssisə  məhsulunun    rəqabət  qabiliyyətliyinin  daim  yüksəldilməsindən 

irəli  gələn  fasiləsizlik  nəticəsində  keyfiyyətin  planlaşdırılmasına  tək-tək  hal  kimi 

deyil, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə planların tərtib edilməsinin daim 

bərpa olunan prosesi kimi baxılır; 

---

47 

 

-  planlaşdırmada  elm  və  texnikanın  ən  yaxşı  nailiyyətlərini,  prespektiv 

standartların  tələblərini,  bazarın  tələbatını  nəzərdə  tutan  elmi  planların  işlənib 

hazırlanmasını; 

-  qənaətçilliyi.Həmin  prinsipin  mahiyyəti  bundan  ibarədir  ki,  planlar 

məqsədə nail olmağın maksimum səmərə əldə etməyə imkan verən yolunu nəzərdə 

tutmalıdır, planın tərtib olunmasına edilən məsrəflər isə ondan çox olmamalıdır; 

-  planlı  fəaliyyətin  koordinasiyası  və  inteqrasiyası.  Planlı  fəaliyyətin 

koordinasiyası  “üfüqi  xətt  üzrə”,  yəni  eyni  səviyyəli  bölmələr  arasında  baş  verir. 

Nəticədə  keyfiyyətin  firmadaxili  planlaşdırılması  lazımi  tamlıq  və  vəhdət  – 

müəssisənin  fəaliyyətinin  bütün  cəhətlərinin  keyfiyyət  üzrə  planlarda 

ə

laqələndirilməsini nəzərdə tutan komplekslik əldə edir. 

Planlaşdırmanın  kompleksliyi  o  deməkdir  ki,  son  məhsulun  keyfiyyətinin 

yüksəldilməsi üzrə  tapşırıqlar müəssisənin təsərrüfat partnyorlarının göndərdikləri 

xammalın,  materialların,  yarımfabrikatların,  komplektləşdirici  məmulatların, 

ehtiyat  hissələrinin  və  son  məhsulun  digər  komponentlərinin  keyfiyyətinin 

yüksəldilməsi üzrə planları ilə əlaqələndirilməlidir. 

Ə

gər  yerinə  yetirilməsindən  ötrü lazımi  şərait  yaradılmazsa,  hər  hansı  plan 

yalnız  kağız  üzərində  qala  bilər  ki,  elə  bunun  özünü  də  məhsulun  keyfiyyətinin 

planlaşdırılmasının daha bir prinsipi hesab etmək olar. 

Məhsulun keyfiyyətinin planlaşdırılması prosesinin tədqiqinin mürəkkəbliyi 

elmi  metodlardan  istifadə  etmək  lüzumunu  şərtləndirir  ki,  bunlardan  biri  sistemli 

yanaşmadır. 

Məhsulun  keyfiyyətinin  planlaşdırılmasına  sistemli  yanaşma  məhsulun 

keyfiyyətinin idarə olunmasının miqyas və istiqamətlərini, məhsulun keyfiyyətinin 

yüksəldilməsinə  sərf  olunan  səy  və  vəsaitlərin  səmərəliyini  təmin  edən  məhsul 

növlərinin, istehsal formaları və metodlarının obyektiv surətdə seçilməsinə imkan 

verir. 

Buraxılan məhsulun keyfiyətinin planlaşdırılmasına sistemli yanaşma sənaye 

müəssisələrinin,  birliklərinin,  planlaşdırıcı  orqanların  elmi  əsasını  yaratmağa 

imkan verir. 

---

48 

 

Hər  şeydən  əvvəl  geniş  və  məhdud  (müfəssəl  və  müxtəsər)  mənada 

planlaşdırma məfhumunun tərifini verək. 

Geniş  (müfəssəl)  mənada  planlaşdırma  –  hər  şeydən  əvvəl  firmanının 

gələcək  səmərəli  fəaliyyətini  və  inkişafını  təmin  etməyə  imkan  verən  qərarın 

işlənib  hazırlanması  və  qəbul  olunması  prosesidir.  Həmin  qərarlar  bir-birindən 

təcrid edilmiş olur, bütöv bir sistem əmələ gətirir, həmin çərçivədə adətən qarşılıqlı 

surətdə  bir-birinə  təsir  göstərir,  bu  da  məlumdur  ki,  praktikada  onların  bir-birilə 

ə

laqələndirilməsindən  irəli  çətinlikləri  meydana  çıxarır.  Belə  əlaqələndirmə 

sistemdə  qərarların  optimal  uzlaşdırılmasını  təmin  etməyə  və  firma  qarşısında 

açılan istifadə edilməyən imkanların sayını azaltmağa şərait yaradır. 

Belə plan qərarların obyektləri aşağıdakılardır: 

-  məqsədin  müəyyən  olunması  və  firmanın  strategiyasının  işlənib 

hazırlanması; 

-  firmanın  fəaliyyətinin  daxili  və  xarici  şəraitinin  dəyişilməsinə  müvafiq 

surətdə (material, pul, əmək) ehtiyatlarının bölünməsi və yenidən bölüşdürülməsi,  

- lazımi standartların müəyyənləşdirilməsi və s. 

Belə  qərarların  qəbul  olunması  geniş  mənada  nəzərdən  keçirilən 

planlaşdırılma prosesinin məzmun cəhətidir. 

Keyfiyyətin planlaşdırma obyektləri aşağıdakılardır: 

- bu və ya digər bazar mövqeyinin zəbt olunması üzrə müəssisənin məqsəd 

və strategiyaları; 

-  məhsulun  rəqabət  qabiliyyətinin  artırılmasına  imkan  verən  keyfiyyət 

parametrləri; 

-  məhsulun  keyfiyyət  xarakteristikalarının  bazar  tendensiyalarının 

proqnozları və həmin tendensiyalara müvafiq surətdə göstəricilərə nail olmaq üzrə 

planlar. 

Həm  məhsulun  ayrı-ayrı  keyfiyyətlərini,  həm  də  keyfiyyəti  idarəetmə 

sistemlərinin  və  proseslərinin  müxtəlif  xarakteristikalarını  əks  etdirən  müxtəlif 

göstəricilər  məhsulun  keyfiyyətinin  planlaşdırılmasının  predmetidir.  Həmin 

göstəricilər  məhsulun  keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılması  üzrə  konkret  tapşırıqlarda, 

---

49 

 

elmi-tədqiqat  və  təcrübə-konstruktor  işlərinin,  standartlaşdırma  və  metoroloji 

təminatın,  keyfiyyəti  idarəetmə  sisteminin  tətbiqinin,  müəssisənin  texniki 

inkişafının, kadrların hazırlığının və s. planlarında öz əksini tapır.