O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Kemiruvchilarda topilgan yuqumli kasalliklar 
 
 
 
Toun 
 
Lentospiroz  
 
O’lat  
 
Teri 
leyshmaniozi 
Yirik qumsichqon 
 
 
+ 
+ 
Qizildumli qumsichqon 
 
 
+ 
+ 
Choshgoh qumsichqon 
 
 
+ 
 
Qo’ng’ir qumsichqon 
+ 
 
+ 
 
Oq quyon 
+ 
 
 
 
Kulrang quyon 
+ 
 
 
 
Uy sichqon 
+ 
 
 
 
Dalasichqon 
 
+ 
 
 
Ondatra 
 
 
 
+ 
Yirik dalasichqon 
 
+ 
 
 
Suv kalamush 
+ 
+ 
+ 
 
Tarabagan sug’uri 
 
 
+ 
 
Mayda yumronqoziq 
 
 
 
 
 
O’lat  qo’zg’atuvchilari  manbai  sifatidagi  kemiruvchilarning  rolini 
adabiyotlarda to’laroq yoritilgan. 
O’lat - zoonoz guruhiga kiruvchi o’ta yuqumli kasallik bo’lib, bezli (bubon) 
septik va o’pka shakllarida kechadi. O’pka shakli havo orqali yuqadi. O’lat chala 
yoki  kechikib  o’tkazilgan  chora-tadbirlar  holatida  katta  o’lim  berishi  hamda 
epidemiya,  hatto  pandemiyaga  aylanishi  mumkin.  O’ta  xavfli  (o’ta  yuqumli)  deb 
ataluvchi karantin infeksiyalar guruhiga kiradi. 
Dastavval  kalamush,  so’ngra  tarbagan  sug’uri,  yumronqoziq,  qumsichqon 
hamda  boshqa  kemiruvchilar  o’latning  manbai  ekanligi  isbotlangan.  Uy 
hayvonlaridan tuyalar va muShuklarning o’lat bilan kasallanishi aniqlangan. 
Tabiiy  o’choqlarda  o’lat  qo’zg’atuvchilarining  tarqatuvchilari  (burgalar)  va 
kasallik  manbai  oralarida  o’zaro  bog’liqlik  munosabati  vujudga  keladi.  O’lat 
enzootiyasi  tabiiy  o’choqlarda  muntazam  kechadigan  kemiruvchilar  epizootiyasi 
va  uning  tarqalishi  hisobiga  mavjuddir.  Mavsum  oraliq  davrida  infeksiya  asosan 
qish uyqusiga ketuvchi kemiruvchilar burgalar organizmida saqlanib turadi. 
Infeksiyaning asosiy manbai bo’lib, insonning uy hamda xo’jalik faoliyatiga 
aloqador bo’lgan kemiruvchilarning turlari xizmat kiladi. Kalamushlar to’plangan 
joyda o’lat epizootiyasi vujudga kelsa, insonlar yashash joyida qam o’lat tarqaladi. 
Insonlar 
kalamush 
burgalarining 
chaqishi 
natijasida 
kasallanadilar. 

---

 
64 
Qo’zg’atuvchilarning  ko’zga  ko’rinmas  teri  orqali  o’ta  olishi  xususiyati  tufayli 
o’latning  bezli  shakli  insonga  infeksiyaning  manbai  bilan  muloqoti  orqali  ham 
yuqishi  mumkin.  Bu  holat,  ya’ni  ushbu  mexanizm  asosan  kemiruvchilarni 
(yumronqoziq,  sug’urlar)  ov  qiluvchilar,  ularning  terilarini  qayta  ishlovchilar, 
kosiblar  yoki  qishloq  xo’jalik  ekinlari  zararkunandalari  sifatida  qirg’in  qilish 
paytlarida yuzaga keladi. 
O’lat  bilan  kasallangan  tuya  so’yilganda,  terisi  shilinganda,  go’shti 
nimtalanganda ham bevosita muloqot yo’li bilan odamlarga o’tishi mumkin. Bunda 
ifloslangan  qo’l  orqali  infeksiya  konyuktivaga,  og’iz  va  burun  shilliq  pardasiga 
kirishi  sodir  bo’ladi.  Shunday  qilib,  teri  (bubon)  o’lati  yuqishining  asosiy 
mexanizmi - zararlangan burganing chaqishi hisoblanadi. 
O’latning profilaktikasida asosan tabiiy o’choqlarda odamlarga infeksiyaning 
yuqishiga  yo’l  qo’ymaslik  hamda  chet  mamlakatlardan  infeksiyani  olib 
kelinmasligiga erishish lozim.