Selçuklu hanedaninin önemli Bİr mensubu: İbrahim yinal cihan PİyadeoğLU
Yüklə 278,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Keywords: Seljukids, Ibrahim Yinal, Tughril Beg, Ray, Jibal
Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
İnsanlar başarıları nispetinde tarih sayfalarında yer alır. Ancak bu konudaki istisnalardan biri hiç kuşkusuz İbrahim Yınal’dır. Büyük Selçuklular Devleti’nin kurulmasından sonra Tuğrul Bey’in batıya doğru hızlı bir şekilde genişlemesi ve yaklaşık on yıllık sürede Anadolu’ya kadar ulaşmasına en önemli katkı şüphesiz Çağrı Bey’den gelmiştir. Bu destek sürecinde ikinciliğin ise mutlaka İbrahim Yınal’a verilmesi gerekir. Çağrı Bey, Horasan’a hâkimi olduğu dönemde Karahanlılar ve Gazneliler’den gelebilecek tehlikeleri önlemek suretiyle Tuğrul Bey’in batıya yönelik faaliyetlerinde daha rahat hareket etmesini sağlamış, İbrahim Yınal da bu faaliyetlerde bizzat görev alarak büyük başarılar elde etmiştir. Dolayısıyla İbrahim Yınal, Selçuklular’ın kısa sürede büyük bir devlet hâline gelmesindeki en etkin kişilerden birisi olmuştur. Ancak Tuğrul Bey’e isyanı ve ardından öldürülmesi, başarılarının gölgede kalmasına neden olmuştur. Kısaca İbrahim Yınal, Tuğrul Bey’in Nîşâbûr’a hâkim olması sırasında üstlenmiş olduğu rol ve Dandanakan Savaşı’ndan sonra batıya yönelerek gerçekleştirdiği fetihler ile hanedan içinde büyük öneme sahip bir komutan haline gelmiştir. İbrahim Yınal, Tuğrul Bey’in anne bir kardeşidir. Mikail b. Selçuk’un ölümünden sonra Tuğrul ve Çağrı Bey’in anneleri, eski Türk geleneğinden gelen “levirat” 1 , yani yengeyle evlenme usulünden dolayı Selçuk’un diğer oğlu Yusuf Yınal’la evlendirilmiş, bu evlilikten de İbrahim Yınal dünyaya gelmiştir. Diğer bir ifadeyle İbrahim Yınal, Tuğrul ve Çağrı Beyler ile anne tarafından kardeş, baba tarafından ise amca çocuklarıdır. Doğum tarihi veya kaç yaşında ölmüş olduğuna dair bir bilgi bulunmamaktadır. Babasından dolayı kendisi de Yınal 2 adıyla anılmıştır. Lakabı Seyfüddevle’dir. 3
1 Levirat hakkında bkz. Musa Şamil Yüksel, “Türk Kültüründe “Levirat” ve Timurlularda Uygulanışı”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and
2 PQRا/İnal olarak da kaydedilen bu kelimenin manası, “Anası Hatun kökten babası ortalık adamlarından bulunan gençlere verilen ad” olarak kaydedilmektedir, bkz. Kaşgarlı Mahmûd, Divanü Lûgat-it Türk, çev. Besim Atalay, Ankara 1985, I, 122. Diğer taraftan Abdülkadir Donuk (Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Ünvan ve Terimler, İstanbul 1988, s. 16), Kutadgu Bilig’e dayandırdığı bilgide kelimenin “beyzâde” ve “inanılır insan” şeklinde çevrildiğini belirtmektedir, bkz. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, (Çev. R. Rahmeti Arat), TTKY, Ankara 1994, s. 325, 346; Ayrıca bkz. Faruk Sümer, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs
3 Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî tarihi’l-mülûk ve’l-ümem, (Çev. Ali Sevim), Makaleler, Berikan Yayınevi, Ankara 2005, II, 440; Ebu’l- Hasan İzzeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerîm İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-tarih, (Çev. Abdülkerim Özaydın), İstanbul 1987, IX, 387; Şemseddîn Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mirâtü’z-zamân fî tarihi’l-‘ayân, (Çev. Ali Sevim), Makaleler, Berikan 120
Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
Büyük Selçuklular hanedanına mensup ve Tuğrul Bey’e yakın birisi olarak tarih sahnesine çıkışı hayli geç bir zamana, 429/1038 tarihine tekabül eder.
4 Hakkında kaydedilen ilk bilginin 1038 yılında olmasının sebebi, zaten küçük bir topluluk olan Selçuklular’ın Tuğrul, Çağrı ve Musa Yabgu tarafından yönetiliyor olmasıyla izah edilebilir. Daha sonra Tuğrul Bey’in batıya doğru genişlemesiyle birlikte ortaya çıkan yönetici ve komutan ihtiyacı, İbrahim Yınal ve diğer Selçuklu hanedan mensuplarınca karşılanmıştır. Bu durum daha önceleri adına rastlayamadığımız isimlerin tarih sahnesinde daha fazla yer almalarındaki en önemli sebeptir. Hârizmşah Harun b. Altuntaş’ın himayesinde Hârizm’de kalmakta olan Selçuklular, hamilerinin öldürülmesinden sonra kendilerine karşı yapılacak muhtemel saldırılardan dolayı bu bölgede kalmalarının mümkün olamayacağından hareketle Horasan’a gelmişlerdi. İlk bakıldığında daha önce pek çok kez yapmış oldukları sıradan bir yurt değiştirme olarak görünen bu hareket, zamanla en başta kendileri olmak üzere herkesi ve her şeyi değiştirecek nitelikteydi. Bölgeye ilk geldiklerinde Gazneliler’den gelebilecek tepkiler nedeniyle endişeli, aynı zamanda muti bir tavır takınmışlardı. Ancak Nîşâbûr’un ele geçirilmesine kadar geçen süreçte kazanılan iki savaş, onlarda bu tavırlardan eser bırakmadı. Nitekim 426/1035 tarihinde kazanılan Nesâ Savaşı’ndan sonra küçük de olsa siyasî bir teşekkül haline gelmeyi başarmışlardı. Geçen zaman Selçuklular’ın lehine işlemiş ve 429/1038 tarihinde Gazneliler’e karşı kazanmış oldukları ikinci savaş neticesinde elde ettiklerinden daha fazlasını isteyen bir siyaset takip etmeye başlamışlardı. Nitekim bu siyasetteki ilk hedefleri Horasan’ın her alanda en önemli şehri durumundaki Nîşâbûr olacak, bunu gerçekleştirme görevini de İbrahim Yınal üstlenecekti. Sübaşı komutasındaki Gazneli ordusunun mağlup edilmesinden sonra İbrahim Yınal, yanındaki iki yüz askerle Nîşâbûr önlerine gelerek Tuğrul Bey, Çağrı Bey ve Musa Yabgu’nun öncüsü olarak şehrin kendisine teslim edilmesini istedi. İbrahim Yınal ayrıca verilecek cevaba göre savaş veya
Yayınevi, Ankara 2005, II, 35; Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 1996, s. 86; Yüksel, “Levirat”, s. 2035. 4 Selçuk’un ölümünden sonra Selçuklu toplulukları arasında baş gösteren ayrılıklar neticesinde Arslan Yabgu’ya bağlı Türkmenler’e Yabgulular, Tuğrul ile Çağrı Bey’e bağlı olanlara Selçuklular ve İbrahim Yınal’ın babası Yusuf Yınal’a bağlı olanlara da Yınallılar adı verilmiştir. Yusuf Yınal’ın ölümünden sonra Yınallılar’ın idaresinin İbrahim Yınal’a geçtiği konusunda bir görüş ileri sürülmektedir, bkz. İbrahim Kafesoğlu, “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, Türkiyat Mecmuası, S. 13, İstanbul 1958, s. 125; Ayrıca bkz. Turan, Selçuklular, s. 94; C. E. Bosworth, “The Political and Dynastic History of the Iranian World (A. D. 1000- 1217)”, The Cambridge History of Iran, V. 19, Cambridge 1968.
Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
barışın söz konusu olacağını belirtmiş ve seçimi Nîşâbûr halkına bırakmıştı. Nîşâbûr kadısının evinde yapılan görüşmelerden sonra şehrin Selçuklular’a teslim edilmesi uygun bulundu. Yapılan düzenlemelerden sonra yanındaki sade bir alayla şehre giren 5 İbrahim Yınal, Bağ-ı Hurzemek’e indi. Sonraki Cuma günü de Tuğrul Bey adına hutbe okutulmasını sağladı. Yaklaşık on gün sonra da Tuğrul Bey bizzat Nîşâbûr’a gelerek Sultan Mesûd’un tahtına oturmuş ve şehrin hâkimi olarak Mezâlim Dîvânı kurdurmuştu. 6
İbrahim Yınal’ın şehirdeki etkinliğinin Tuğrul Bey’in ayrılmasından sonra da devam ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim Muhammed İbn Münevver 7 ,
Nîşâbûr şahnesi olarak kabul eder. Anlaşıldığına göre Nîşâbûr halkı, şeyhleri olan Ebû Sa’îd el-Meyhenî’nin her sohbetinde, İbrahim Yınal’a beddua edilmesini istemişlerdir. 8 Nitekim Beyhakî 9 , Nîşâbûr’un Sultan Mesûd tarafından tekrar ele geçirilmesinden sonra şehrin ve halkın durumunu şu şekilde nakletmektedir: “Nîşâbûr bu defa hiç görmediğim biçimde
5 Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin el-Beyhakî (Tarih-i Beyhakî, nşr. Ali Ekber Feyyaz, Tahran 2536 şehinşahi, s. 730), İbrahim Yınal’ın şehre girişini şu şekilde nakletmektedir: “İbrahim Yınal şehre yarım ferseng uzaklıkta üzerindeki yırtılmış elbiseler ve gayet ciddi bir Yüklə 278,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|