Selçuklu hanedaninin önemli Bİr mensubu: İbrahim yinal cihan PİyadeoğLU
İbrahim Yınal’ın Rey ve Hemedân’ı Ele Geçirmesi
Yüklə 278,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
İbrahim Yınal’ın Rey ve Hemedân’ı Ele Geçirmesi
Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere Dandanakan Savaşı’ndan sonra alınan karar ile İbrahim Yınal, Tuğrul Bey’in hizmetine girmiş ve faaliyetlerini özellikle ülkenin batısına yönlendirmişti. Onun ilk hedefi ise İran’ın yerel hanedanlarından biri olan Kâkûyîler’in 15 elinde bulunan Rey şehri olacaktı. İbrahim Yınal, bu amaçla Zahîrüddîn Ebû Mansûr Feramürz el-Kâkûyî’ye haber göndererek anlaşmak istemiş, ancak Ebû Mansûr bu isteğe sınırlarını Hemedân ve Burûcird’i almak suretiyle genişleterek cevap vermişti. O, daha sonra kardeşi Gerşasf’a Isfahan’ı iktâ ederek, yaklaşan Selçuklu tehlikesine karşı tedbir almayı da uygun görmüştü (433/1041- 1042).
16
İbnü’l-Esîr 17 , 433/1041-1042 yılı olaylarını naklederken “İbrahim Yınal, Rey üzerine yürüdü” demekle birlikte, şehrin ele geçirilmiş olduğuna dair doğrudan bir bilgi vermemektedir. Bununla birlikte daha sonra yaptığı değerlendirmeler neticesinde, Rey’in 433/1041-1042 tarihinde İbrahim
bozorg-ı Selcûkî, Tahran 1337 hş., s. 14; Sevim-Merçil, Selçuklu Devletleri, s. 27, 30; Agacanov, Selçuklular, s. 111; Hasan Pîrneya-Abbas İkbâl, Tarih-i İran, ez Âğâz tâ İnkırâz-ı Kacariyye, Tahran 1376 hş., s. 310; Merçil, “Sultan Tuğrul Bey”, s. 85. 14 İbnü’l-Esîr, IX, 298 vd.; el-Feth b. Ali b. Muhammed el-Bundârî, Zübdetü’n-nusra ve Nuhbetü’l-usra , çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTKY, Ankara 1999, s. 6; Erdoğan Merçil, “Selçukluların Anadolu’ya Gelişlerinden Haçlı Seferlerinin Başlangıcına Kadar Urfa’nın Durumu”, Makaleler (Selçuklular), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2011, s. 111. 15 Isfahan ve Hemedân yörelerinde 398-443/1007-1051 tarihleri arasında hüküm sürmüş Deylem asıllı bir hanedandır, bkz. Cl. Huart, “Kâkûyîler”, İslâm Ansiklopedisi (İA), VI, 108; Ahmet Güner, “Kâkûyîler”, DİA, XXIV, 219. 16 İbnü’l-Cevzî, II, 440; İbnü’l-Esîr, IX, 298, 379; Agacanov, Selçuklular, s. 111; Pîrneya-İkbâl, Tarih-i İran, s. 311-312. 17 İbnü’l-Esîr, IX, 298, 387; Bosworth, “The Political and Dynastic History”, s. 41; Bosworth (aynı yer), Rey’in 433/1041-1042 tarihinde ele geçirildiğini kaydetmektedir. Bununla birlikte 432/1040-1041 senesinde Rey’de ilk Selçuklu parasının basılmış olabileceği de belirtilmektedir. Bu durumda şehir bilinenden daha önce ele geçirilmiş olmalıdır, bkz. Sadi S. Kucur, “A Study on the Coins of Tughril Beg, the Sultan of the Great Seljuqs”, XIII Congreso Internacional de Numismática Madrid 2003, Madrid 2005, s. 1600. 124
Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
Yınal’ın faaliyetleriyle Selçuklular’ın eline geçtiğini söylemek mümkündür. İbrahim Yınal, Rey gibi önemli bir mevkii aldıktan sonra civarındaki şehirleri de ele geçirmiş, ardından Burûcird’e hâkim olmuştu. Onun bir sonraki hedefi ise Hemedân olacaktı. 18
Şehrin hâkimi Ebû Kâlicâr Gerşasf, onun geldiğini haber aldıktan sonra Sâbûr-Hâst’a 19 gitmiş, İbrahim Yınal da Hemedân önlerine gelerek karargâh kurmuştu. Hemedân halkı muhtemel ve eski hâkimleri arasında tercih yapmaktansa İbrahim Yınal’a Gerşasf’ı bertaraf ettirmeyi plânlamış, ondan bu meyanda bir istekte bulunmuşlardı. Nitekim şehrin kapıları İbrahim Yınal’a açılmış fakat daha sonra şehirden ayrılması Gerşasf’ın tekrar geri gelerek şehre hâkim olması ihtimali bulunmaktaydı. Bu sebeple Hemedân halkı İbrahim Yınal’a gönderdikleri haberde eğer Gerşasf’ı bertaraf ederse kendisine itaat edeceklerini bildirmişlerdi. 20 Gelişen süreç Hemedân halkının öngördüğü şekilde oldu. İbrahim Yınal, Hemedân halkından bir miktar para aldıktan sonra Gerşasf’ı Sâbûr-Hâst’ta kuşatmaya başladı. Selçuklular’ın hâkimiyetini istemeyen halk derhal savunmaya çekildiyse de bu İbrahim Yınal’ın şehre girmesine engel olamadı. İbrahim Yınal, ele geçirdiği ganimetle birlikte Rey’e dönecekken Tuğrul Bey’in de şehre gelmekte olduğunu haber almış ve onu karşılamıştı. Diğer taraftan İbrahim Yınal’ın Hemedân hâkimiyeti uzun sürmemiş, nitekim o Rey’e döner dönmez Gerşasf tekrar burayı ele geçirmişti. 21
geçirilmiş olan Rey ve el-Cibâl’deki şehirleri teslim aldı. Aslına bakıldığında bu durum kardeşiyle arasındaki sorunların başlamasına neden olacak ilk gelişmeydi. Nitekim daha sonra Tuğrul Bey, İbrahim Yınal’ı Kirmân’a göndermiş, ancak İbrahim Yınal, muhtemelen ağabeyine tepki olarak yeni fetihler yapmak düşüncesiyle Sicistân’a gitmeyi uygun bulmuştu. 22
18 Selçuknâme, s. 14; Şebânkâreî, s. 98. Şebânkâreî (s. 99), Tuğrul Bey’in Rey’i kendisine merkez yaptıktan sonra Kutalmış ile İbrahim Yınal’ı Irak’a gönderdiğini, Hemedân ve Dînever’i de İbrahim Yınal’a verdiğini bildirmektedir. 19 Dînever’e bağlı bir kaledir, bkz. G. Le Strange, The Lands of Eastern Caliphate, London 1966, s. 201. 20 İbnü’l-Esîr, IX, 387; Turan, Selçuklular, s. 111; Merçil, “Sultan Tuğrul Bey”, s. 85-86; Öngül, Selçuklular, I, 20. 21 Selçuknâme, s. 14; İbnü’l-Esîr, IX, 387; Kafesoğlu, “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, s. 125; Huart, “Kâkûyîler”, İA, VI, 109; İkbâl, Vezâret, s. 14; Merçil, “Sultan Tuğrul Bey”, s. 85-86; Pîrneya-İkbâl, Tarih-i İran, s. 312. İbnü’l-Esîr (aynı yer), şehir düştükten sonra Oğuzlar tarafından yağmalandığını ve şehirde çok çirkin şeyler yapıldığını zikretmektedir. 22 İbnü’l-Esîr, IX, 388, 389; Erdoğan Merçil, Kirmân Selçukluları, TTKY, Ankara 1989, s. 10; Sevim-Merçil, Selçuklu Devletleri, s. 30; Agacanov, Selçuklular, s. 112; Pîrneya-İkbâl, Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
Önce Rey, ardından da Hemedân’a hâkim olan İbrahim Yınal için Dînever, Hulvân ve hatta Bağdad açık bir hedef hâline gelmişti. İbrahim Yınal’ın da özellikle Bağdad’a yönelik bir harekât düşüncesinde olduğu anlaşılmaktadır. Abu’l-Farac 23 , bu durumu destekler mahiyette: “…İbrahim bir mektup yazarak Bağdad’a gönderdi ve şu sözleri söyledi: ‘Şehinşah-ı Selçuki Tuğrul Bey, Horasan ve Harezm’in hükümdarıdır. Kendisi Bedevilerin hac yollarında neler yaptıklarını ve Allah’ın evinde ibadet için gidenlerin yakalanıp soyulduklarını haber aldığı için Bağdad’a bir ordu göndermek için hazırlanıyor. Ordusunu izzet-ü ikram ile ve hediyelerle karşılayarak sulh ve müsalemetin bütün dünyaya hâkim olmasını temin için hazırlanın.” demektedir. Ancak bu harekâtın bizzat Tuğrul Bey tarafından engellendiğini söylemek mümkündür. Hicrî 434/1042-1043 yılıyla tarihlendirilmiş olan bu mektuptan sonra yukarıda da belirttiğimiz gibi İbrahim Yınal, Kirmân’a gönderilmiş, ancak o kendisine verilen emrin aksine kısa bir süre de olsa Sicistân’a gitmeyi tercih etmişti. Muhtemelen Tuğrul Bey, Abbâsî Hilafet merkezine yönelik bu tarz bir düşünceyi hoş karşılamamış, kardeşini Bağdad’tan tam aksi yönde bir bölgenin fethiyle görevlendirmiştir. Neticede İbrahim Yınal’ın tekrar batıya gelerek faaliyetlerine kaldığı yerden devam etmesi için beş yıla yakın bir sürenin geçmesi gerekmiştir. Yüklə 278,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|