O. X. Azamatov

 
 
 

---

38 
 
Nazorat savollari: 
1. 
Sanovchi tip nima uchun qo‘llanadi? 
2. 
Struktura elementlariga qanday murojaat qilinadi? 
3. 
Bitli maydonlar qaysi tipga tegishli? 
4. 
Birlashmalar asosiy xossalarini ko‘rsating.  
5. 
Amallar new va delete nima uchun ishlatiladi? 
6. 
Dinamik massivlarni xosil qilish usullarini ko‘rsating. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

39 
 
4 bob. OBYEKTLI DASTURLASH ASOSLARI 
4.1.  Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash 
Obyektga  mo‘ljallangan  yondoshuv  dasturiy  tizimlarni  dasturlash  tiliga  bog‘liq 
bo‘lmagan  holda  yaratishda  modellardan  sistematik  foydalanishga  asoslangan.  Har 
bir  model  uning  o‘zi  aks  ettirayotgan  predmetning  hamma  xususiyatlarini  ifodalay 
olmaydi,  u  faqat  ba’zi  juda  muhim  belgilarini  ifodalaydi.  Demak  model  o‘zi  aks 
ettirayotgan  predmetga  nisbatan  ancha  sodda  bo‘ladi.  Bizga  shu  narsa  muhimki 
model  endi  formal  konstruktsiya  hisoblanadi:  modellarning  formalligi  esa  ular 
orasidagi  formal  bog‘lanishlarni  aniqlashni  va  ular  orasida  formal  operatsiyalar 
bajarishni  ta’minlaydi.  Bu  ish  modellarni  ishlab  chiqishni  va  o‘rganishni  hamda 
kompyuterda  realizatsiya  qilishni  osonlashtiradi.Xususan  esa,  modellarning  formal 
xarakteri yaratilayotgan dasturning formal modelini olishni ta’minlaydi. 
Shunday  qilib,  obyektga  mo‘ljallangan  yondoshuv  quyidagi  murakkab 
muammolarni hal qilishda ishlatiladi:  
 
dasturiy ta’minotning murakkabligini pasaytiradi;  
 
dasturiy ta’minotning ishonchliligini oshiradi;  
 
dasturiy  ta’minotning  a’lohida  komponentalarni  modifikatsiya  qilishni 
osonlashtiradi;  
 
a’lohida komponentalardan qayta foydalanishni ta’minlaydi. 
Obyektga 
mo‘ljallangan 
yondoshuvning 
sistemali 
qo‘llanilishi 
yaxshi 
tuzilmalangan,  ishlatishda  barqaror  bo‘lgan,  oson  modifikatsiya  qilinuvchi  dasturiy 
sistemalarni yaratish imkoniyatini beradi. Aynan ana shu imkoniyatlar dasturchilarni 
obyektga  mo‘ljallangan  yondoshuvdan  foydalanishga  juda  ham  qiziqtirmoqda. 
Obyektga  mo‘ljallangan  yondoshuvli  dasturlash  hozirgi  vaqtda  eng  tez 
rivojlanayotgan  dastur  yozish  texnologiyasi  hisoblanadi.  Obyektga  mo‘ljallangan 
yondoshuv ikkita kismga bo‘linadi: 
  Obyektga mo‘ljallangan dasturlar yaratish; 
  Obyektga mo‘ljallangan dasturlash tillari. 

---

40 
 
Obyektga  mo‘ljallangan  dasturlar  yaratish,  dastur  yaratishda  obyektga 
mo‘ljallangan modellarni yaratishga asoslangan.  
Obyektga mo‘ljallangan dasturlar yaratish deganda biz: 
  dasturiy 
sistemalarni 
yaratishdagi 
obyektga 
mo‘ljallangan 
metodologiyani; 
  bu texnologiyani qo‘llovchi instrumental vositalarni tushunamiz. 
Obyektga  mo‘ljallangan  dasturlar  yaratish  dasturiy  vositalarni  yaratishning 
hayotiy  tsiklining  birinchi  boskichidayok  qo‘llanilishi  mumkin  va  u  dasturlash 
tillariga  bog‘lik  emas.  Yaratish  jarayonida  obyektlar-bu  formal  konstruktsiyalar 
bo‘lib  (masalan,  burchaklari  yoydan  tashkil  topgan  to‘rtburchaklar)  ularni  obyektlar 
aks  ettiradi.  Obyektga  mo‘ljallangan  dasturlash  yaratish  demak  obyektga 
mo‘ljallangan metodologiyani(texnologiyani) qo‘llashga asoslangan. 
Obyektga 
mo‘ljallangan 
dasturlash 
tillariga 
oxirgi 
vaqtlarda 
juda 
ommaviylashgan dasturlash tillari kiradi. Bular quyidagilar: C++, Visual C++, Visual 
Basic.NET,  Java  va  boshqalar.  C++  eng  ko‘p  tarqalgan  obyektga  mo‘ljallangan 
dasturlash tillariga kiradi. 
Obyektga  mo‘ljallangan  dasturlashda  dastur  obyektlarni  va  ularning 
xususiyatlarini(atributlarini)  va  ularni  birlashtiruvchi  sinflarni  tavsiflashga  olib 
kelinadi.  Shu  jumladan  obyektlar  ustida  operatsiyalar  (usullar)  aniqlashga  olib 
kelinadi.  
Atributlar  va  usullarni  tadqiq  qilish  asosida  bazaviy  sinflar  va  ularning 
hosilalarini yaratish imkoniyati to‘g‘iladi.