Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dosye - hər sövdələşmə vəsiqə əsasında müvəkkil bank tərəfindən tərtib olunan
xüsusi sənədlər toplusudu. Jurnal – valyuta nəzarəti məqsədləri üçün tələb olunan sənəddir - daxil olan və xaric olunan sənədlərin xüsusi üçotunu aparılması üçün bank tərəfindən doldurulur. Hal hazırda ixracatdan daxil olunan valyuta mədaxillərin tənzimlənməsinin hüquqi ə sasını ilk növbədə aşağdakı sənədlər təşkil edir. 1) Mərkəzi Bank və DGK tərəfindən birgə qəbul olunmuş “Az-can R-na malların ixracatından mədaxillərin daxil olunamasına valyuta nəzarətinin həyata keçirilmə qaydaları haqqında” 19 nömrəli Təlimat ə sasında; 2) “Valyuta tənzimlənməsi və valyuta nəzarəti barəsində” Az r-sı Qanunu; 3) “Müvəkkil banklar vasitəsiylə təşkilat tərəfindən valyuta mədaxillərin bir hissəsini məcburi surətdə satışı və daxili valyuta bazarında ə məliyyatların keçirilməsi barəsində” Qaydaları və bir sıra digər normativ aktlar. 185 Valyuta nəzarətinin məqsədi - valyuta əməliyyatlarında valyuta qanunvericiliyinə riayət olunmasının təmin edilməsidir. Valyuta nəzarətinin əsas istiqamətləri aşağdakılardır: - aparılan valyuta əməliyyatlarının qüvvədə olan qanunvericiliyinə uygun olması və tələb olunan lisenziya və icazələrin alınması; - rezidentlərin dövlət qarşısında öhdəliklərinin, həmcinin əldə olunan xarici valyutanın daxili valyuta bazarında satılması öhdəliyinin yerinə yetirilməsinin yoxlanılması; - xarici valyutada ödənişlərin qanuni və əsaslı olduğunun yoxlanılması; - valyuta əməliyyatları üzrə hesablaşmaların tam və obyektiv olduğunun yoxlanması. Valyuta məhdudiyyətlərini reqlamentləşdirən normativ bazanın olması valyuta ə məliyyatlarının həyata keçirilması zamanı bu qanunvericiliyə əməl edilməsinə nəzarət məqsədilə şəraitin yaradılması üçün inzibatı idarəetmə mexanizmini şərtləndirir. Rəzidentlər aşağdakılar hesab olunur: - daimi Azər-da yaşayan, o cümlədən müvvəqəti xaricdə olan fiziki şəxslər; - Az-can Qanunvericiliyinə uygun olaraq yaradılmış, Az-can r-sı ərazisində yerləşən hüquqi şəxslər; - Az-can R-sı ərazisindən kənarda olan respublikanın diplomatik və digər rəsmi nümayendəçiliklər. Qeyri-rezidentlər hesab olunur: - daimi xaricdə yaşayan , o cümlədən müvəqqəti Az-da olan fiziki şəxslər; - xarici ölkələrin qanunvericiliyinə əsassən yaradılmış və respublika ə razisindən kənarda yerləşən hüquqi şəxslər; - Az-da yerləşən xarici diplomatik və digər rəsmi nümayəndəliklər, həmçinin beynəlxalq təşkilatlar. Hüquqi şəxs olan rezidentlərin arasında həyata keçirilən xarici valyutada hesablaşmalar onlar arasında bağlanmış müqavilələrin şərtlərinə əsasən icra olunur. 10 min ABS dollarnan artıq məbləgində olan alqı-satqı kontraktlar Az R-nın Mərkəzi Bankın məhəlli idarələrdə qeydiyyatdan keçirilir. Rezidenlər, hüquqi və fiziki şəxslər sifətində, müvəkkil kommersiya banklarında xarici valyutada hesablar aca bilərlər. Banklarda vayuta hesabatların açılması qaydaları və bu hesablar vasitəsiylə əməliyyatların həyata keçirilməsi qaydaları Az r-nın Mərkəzi Bank təyin edir. Valyuta hesabı açmaq üçün hüquqi şəxs müvəkkil banka bir sıra sənədləri təqdim etməlidir: 186 - hesabat açılması barədə ərizə; - təşkilatın notarius tərəfindən təstiq edilmiş nizamnaməsinin və təsisat sənədlərin sürətləri; - hüquqi şəxsin dövlət orqanlarında qeydiyyatdan keçirilməsi barədə şə hadətnaməsi; - vergi orqanlarında üçota salınması barədə və sığorta ödənclərin ödəciyəçı kimi qeydiyyatını təstiq edən sənəd; - dövlət statistika orqanlarında qeydiyyat barəsində sənəd; - həmin təşkilatda xarici valyutada əməliyyatların həyata keçirilməsinə hüququ olan şəxslərin notarius tərəfindən təstiqlənmiş imzaların nümunə kartoçkası. Müəssisə və təşkilatlar bir yada bir necə kommersiya banklarında bir neçədənə valyuta hesabatlarını, bir neçedənə valyutada açmaq hüququna malikdirlər. Malların ixracından müəssisə və təşkilatların ünvanlarına gələn xarici valyuta, həmcinin Az R-sı ərazisində malların, xidmətlərin xarici valyutada həyata keçirilən satış zamanı əldə olunan məbləğlər məcburi surətdə müvəkkil banklarda valyuta hesablarına daxil olmalıdlar. Əks halda bu məbləğlər qızlədilmiş sayılır, baxmiyaraq ki həmin məbləğlər müəssisə yada təşkilatın öz mühasibat üçotunda öz əksini tapmış olsun. Müvəkkil banklar hər bir müəssisə və təşkilata eyni zamanda iki növ hesabatlar açırlar: - tranzit valyuta hesabatı – xarici valyutada daxil olan pulların tam həcmdə hesaba daxil etmək üçün; - cari valyuta hesabatı – valyuta gəlirlərin bir hissəsini məcburi satışından sonra müəssisə və təşkilatların sərəncamında qalan vəsaitlətin üçotu üçün. Bütun müəssisə və təşkilatlar mülkiyyət formalarından asılı olmıyaraq, xarici kapitalın iştirakı ilə olan müəssisələrdə daxil olmaqla, Az P-nın daxili bazarında müvvəkkil banklar vasitəsiylə kommersiya məzənnəsi üzrə malların (xidmətlərin) ixracatından əldə olunan valyuta gəlirlərin 75%-nin satışını həyata keçirilməlidlər. Valyuta gəlirlərin müvəkkil bankının tranzit hesabatlarına daxil etmə zamanında bank gələn iş gunu ərzində gec olmıyaraq təşkilata məlumat verir. Təşkilat isə öz tərəfindən həmin banka valyuta gəlirlərin məcburi satış üçün və qalan hissəsini öz cari hesabatına keçirmə barəsində tapşırıq verir. Müvəkkil bank təşkilatdan qəbul edilən mədaxilləri yeddi iş gün ə rzində satmalıdır. Xarici valyutanın daxili bazarında məcburi satış üzrə müvəkkil bankların ə məliyyatlarına görə əldə olunan komissyon haqqı satilan məbləğin 1,3% dən artıq olmamalıdı. 187 Məcburi valyuta mədaxillərin satışından qalan hissə daxili valyuta bazarında satila bilər yada təşkilatın basqa ehtiyaclarına sərf oluna bilər. 3. Sövdələşmə Vəsiqəsini (Pasportu) rəsmiləşdirilməsi qaydaları. Ixrac əməliyyatlarına nəzarət ixracatçi və ona xidmət göstərən kommersiya bank arasında sövdələşmə vəsiqəsini rəsmiləşdirmə anından başlayır. Sövdələşmə Pasportunda sazişıın əsas məlumatları əks olunur (ixracatçının və xarici kontagentinin rekvizitləri, müqavilənin məbləği, qiymətin və ödəmənin valyutası, hesablaşma forması və s.) Hər bir bağlanmış ixrac müqavilə üzrə bir sövdələşmə pasportu tərtib olunur. SP-tu iki nüsxədə tərtib olunur. Ixracatçı öz adından doldurulmuş və imzalanmış Sövdələşmə Pasportıylə birgə banka baglanmış müqaviləni (hansinın əsasında pasport tərtib edilib) yada notarius tərəfindən təstiqlənmiş sürətini təqdim edir. Sövdələşmə Pasportunu imzalamaqnan İxracatçı aşağdakı öhdəlikləri öz üzərinə götürülmüş olur: - xarici müqavilə əsasında tərtib olunmuş Sövdələşmə Pasportunda əks olunan məlumatların, həmin müqavilə şərtlərinə tam uyğunluquna görə; - baglanmış ixrac kontrakta qeyd olunan müddət ərzində və tam həcmdə müvəkkil bankda açılmış tranzit hesabatına pulların daxil olmasına görə. Bank ona təqdim olunan sənədləri yoxlamasından sonra (SP-da olan məlumatların müqavilə şərtlərinə uygun olmasını, SP-da olan imzaların kartockada olan imzaların nümünələrinə uygun olmasını) SP nüsxələri imzalıyır. Birinci nüsxə İxracatçıya qaytarılır müqavilənin sürətiylə yada əsliylə, buda bankın Jurnalında öz əksini tapır. İ kinci nüsxə Bank tərəfindən Dosye acmaq üçün əsas olur və o həmin dosyədə saxlanılır. Sövdələşmə Pasportunu bank tərəfindən imzalanması həmin müqaviləni hesablama xidmət edilməsinə və valyuta gəlirlərin daxil olmasına nəzarətini həyata keçirilməsinə razılıqı bildirmək dəməkdir. Aşağda göstərilən səbəblərdən hec olmasa birinin olması Sövdələşmə Pasportunu bank tərəfdən imzalamaqdan imtina etməsi üçün əsas ola bilər: - kontrakda olan məlumatların SP-da qeyd edilən reqemlərlə uyğun gəlməməsi; - müqavilədə nəzərdə tutulmuş əməliyyatların Az R-da quvədə olan valyuta ə məliyyatları tənzimləyən qanunvericilik aktlarda əks olunmuş tələblərə uygün olmaması; - müəyyən olunmuş tələblərin pozulmasıylə SP-nın tərtib olması; - valyuta gəlirlərin bu müqavilə üzrə ixracatçı olmiyan hüquqi şəxlərin hesabatlarına daxil olmasını nəzərdə tutan şərtlərin müqavilədə olması. 188 Valyuta nəzarətini həyata keçirilməsinin növbəti mərhələsi ixrac olunan malların gömrük rəsmiləşdirilməsidi. 4. Az-can R-nın gömrük orqanlarında valyuta nəzarəti aparılması. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, XİF-lə bağlı əməliyyatlara səmərəli valyuata nəzarəti yalnız bu işdə gömrük orqanlarının fəal iştirakı ilə mümkündür. Belə ki, malların gömrük sərhədindən qanuni keçirilmə faktı və onun şərtləri, həmcinin xarici ticarət müqavilələrində öz ə ksini tapmış digər məsələlər gömrük nəzarəti və gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı valyuta nəzarətinin gedişində aşkarlanır. Gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı valyuta nəzarətinin hərtərəfli və səmərəli həyata keçirilməsi üçün şərait yaranmış olur. Beləliklə ixrac olunan malları gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün gömrük orqanlarına təqdim etməsindən əvvəl ixracatçı banknan razılaşdırılmış qaydada Bankda saxlanılan SV-nın əslinin bank tərəfindən möhürlənmiş sürətini alır. Bununla yanaşı deklarant gömrük rəsmiləşdirilməsi məqsədləri üçün hazırlanmış YGB-nin sürətini cıxarır. Gömrük orqanları ixrac olunan malları gömrük rəsmiləşdirilməsini həyata keçirilməsi üçün gömrük qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş digər sənədlərə yanaşı SV və YGB sürətləri ə lavə edilən halda yalnız qəbul edirlər. Gömrük orqanları yuxarda qeyd olunan sənədlərdə əks olunmuş məlumatları digər sənədlərdə olan məlumatlarıyla uyğun olmasını yoxlayıb və yuxarıda göstərilən sənədlər arasında ziddiyyətlər olmadığı zamanda gömrük rəsmiləşdirilməsini aparan gömrük orqanının vəzifəli şəxs SV və YGB sürətləri üstündə öz şəxsi nömrəli möhür vurur və sürətləri imzalıyır. SV imzalanmış sürəti YGB bir nüsxəsiylə birgə rəsmiləşdirilməsini aparan gömrük orqanında qalır. Imzalanmış və möhürlənmiş YGB sürəti ixracatşıya qaytarılır. Ixracatçı malları buraxmasından sonra 10 gün ərzində malların gömrük rəsmiləşdirilməsini aparan gömrük orqanından almış YGB-nin sürətini Banka təqdim edir. YGB-də cəmləşmiş məlumatlar əsasında müəyyən qaydaya uyğun olaraq Rejesterdə birləşdirilmiş, Üçot Kartockaları tərtib edir. Hər ÜK-sı bir göndərilmə barəsində məlumatları özündə birləşdirir. DGK xüsusi kanallar vasitəsiylə müvafiq Banklara iki nüsxədə olan Rejesterləri göndərir. 5. Rejestlərin birinci orijinal nüsxəsi bank ayrı-ayrı SV-nə aid olan ÜK-na ayrılır müvafiq Dosyelər üzrə. Rejesterin ikinci nüsxəsi bakda müəyyən edilmiş geri 189 göndərmə müddətdən gec olmıyaraq bank tərəfindən doldurulur və xüsusi kanal vasitəsiylə qaytarılır. Tranzit valyata hesabatına valyuta gəlirlərin daxil olması zamanı İxracatçı daxil olan məbləğlərin eyniləşdirilməsini rahatlaşdırmaq məqsədi ilə müqavilədə ayrı sətirdə SV və ÜK rekvizitləri (nömrəsi, tarix) qeyd edir. Ixracatçılar bank hesabatlarından çıxarış əsasında DGK Rejesterlərin geri göndərilməsinin kontrol müddətdən 10 gün əvvəl müddətində Bankdan alınmış ÜK-nın doldurulmasının öz variantını banka təqdim etməlidirlər. Bu hesablaşmalarla əks olunmuş rəqəmlərlə Bank razı olmadıgı zamanı o ödənc valyutada faktiki daxil olmuş məbləgi göstərir. Bank İxracatçı tərəfdən göstərilmış məlumatların düzgunluyunu yoxlamasından sonra təyin olunmuş müddətdən gec olmiyaraq valyuta məbləglərin daxil olmasının tamamlıqı və vaxtlı vaxtında daxil olub-olmamasından asılı olmadan, Reyesterinin ikinci nüsxəsinin bütün qrafalarını doldurur və xüsusi kanallar vasitəsiylə DGK yollayır. Ixracatçıdan məbləglərin tamam alınmaması DGK-nə reyesterinin qaytarılmasının yubatması üçün səbəb ola bilməz. Bankdan qəbul olunmüş Reyestərlər DGK-nin hesablanma mərkəzində valyuta nəzarətinin həyata kecirilməsi üçün zəruri olan operativ və statistik məlumatların hazırlanmasına görə qeydiyatdan keçirilir. DGK və digər gömrük orqanları valyuta nəzarəti orqanlar kimi öz funksiyaları yerinə yetirilməsi zamanı aşağdakı hüquqlara malikdirlər: - 19 nömrəli təlimatında olan tələblərin pozulma halları ilə tərtib edilmiş SP təqdim edilməsi zamanı malların buraxılmasını qadagan edilməsi; - Öz səlahiyyətlər daxilində İxracatçıların valyuta əməliyyatlarının yoxlanılması; - malların və nəgl vasitələrin gömrük sərhədini keçməsi ilə baglı valyuta ə məliyyatlar barəsində sənədlərin və məlumatların Bankdan və İxracatçıdan tələb etmək; - Az R qanunvericiliyinə uyğun olaraq valyuta nəzarəti üzrə digər vəzifələri yerinə yetirilməsi. 5.Gömrük orqanı Az R-da valyuta nəzarətini həyata keçirən dövlət orqanlarından biridir(272) .Az R-sı gömrük orqanları sərbəst gömrük zonalarının, sərbəst anbarlarının perimetrləri istisna edilməklə, Az R-nın gömrük sərhədindən ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən Az R- sı milli valyutasının, milli valyutada qiymətli kağızların və digər valyuta sərvətlərinin keçirilməsinə, eləcə də göstərilən sərhəddən malların və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi ilə ə laqədar valyuta əməliyyatları üzrə valyuta nəzarətini həyata keçirirlər. 190 Gömrük orqanları tərəfindən valyuta nəzarəti həyata keçirilərkən aşkar edilmiş hüquqpozmalara görə təqsirli şəxslər qanunla müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar(274). Beləliklə, gömrük orqanlarına valyuta nəzarəti həyata keçirmək hüququ verilməklə qanunvericilik aktı səviyyəsində valyuta nəzarəti orqanının səlahiyyəti konkretləşdirilmiş olur. Gömrük sərhədindən keçirilən valyuta və valyuta qiymətlilərinə nəzarət funksiyası ən-ənəvi xarakterli olub, əvvəllər də gömrük orqanlarının əsas funksiyalarına aid idi. Valyuda qiymətlərinə mülkiyyət hüququnun keçməsi əməliyyatlarına nəzarət funksiyasının gömrük sisteminə həvalə edilməsi prinsipcə yeni məsələdir və bu nəzarətin səməriliyinin artırılması məqsədi güdür. Məsələnin belə qoyuluşu gömrük sisteminin maraq dairəsini genişləndirmək, gömrük və valyuta qanunvericiliyi sahələrini uzlaşdırmağa, həmçinin onun həllində gömrük sisteminin təşkilati və texniki imkanlarından istifadə etməyə şərait yaratdı. Nəticədə bu üstünlüklər xarici ticarət fəaliyyəti əməliyyatlarına nəzarətin təşkilində özünü göstərdi. DGK-nin 9 sentyabr 1998-ci il tarixli 049 saylı əmri ilə “Az R-sı ərazisindən ixrac edilən malların müqabilində valyuta vəsaitlərinin ödənişinə nəzarət barədə” Təlimat təsdiq edilmişdir. Ixrac edilən malların müqabilində valyuta vəsaitlərinin ödənişinə nəzarət bir neçə mərhələdə həyata keçirilir. 1. Ilkin nəzarət: - YGB-nin düzgün doldurulmasına və göstərilən məlumatların dəqiqliyinə nəzarət; - Həyata keçirilən sövdələşmənin qanunvericiliyə uyğunluğuna nəzarət; - Hesabatların formalaşdırılması və DGK-nə təqdim edilməsi. 2. Məlumat- analitik nəzarət: - gömrük orqanlarından alınan məlumatların yoxlanılması; - valyuta nəzarəti, üçot kartoçkasının doldurulması və nəqd üzrə hesablaşmaları aparan müvəkkil banklara göndərilməsi; - bank tərəfindən rəsmiləşdirilən üçot kartoçkalarının alınması və istifadəsi; - valyuta köçürülməsi üzrə müəyyən edilmiş qaydaları pozanların müəyyən edilməsi; 3. Bitkin sənədli nəzarət: - valyutanın köçürülməsində mümkün ola biləcək çatışmazlığı faktı üzrə məqsədli yoxlama; 191 - Gömrük Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş sanksiyaların tətbiqi. Belə nəzarət sistemi imkan verir ki, hər bir valyuta əməliyyatının qanunvericiliyə uyğun olmasına nəzarət edilsin, qaytarılmamış valyuta qazancının həcmi qiymətləndirilə bilsin, ödənişin şərtləri qaydaya salınsın, gömrük orqanlarının və bankların operativ məlumat mübadiləsi təmin edilsin, valyuta nəzarəti məqsədləri üçün bank və gömrük orqanlarının imkanlarından maksımum istifadə edilsin. Gömrük orqanaları ixrac nəzarətinə düşən malların gömrük sərhədindən qeyri-qanuni keçirilməsinin, o cümlədən bu malların ixracına qadağa və məhdudiyyət qoyulmuş dövlətlərə və son istifadəçilərə ixracının qarşısını alırlar. Ixrac nəzarətinə düşən malların gömrük sərhədindən keçirilməsi qaydaları “İxrac nəzarəti haqqında” Az R-nın Qanununa müvafiq olaraq müəyyən edilir. Gömrük orqanlarının ixrac nəzarətini həyata keçirməyə səlahiyyətli olan vəzifəli şə xsləri digər dövlət orqanlarından və aidiyyəti şəxslərdən aldıqları məlumatların məxfiliyini qorumağa borcludurlar. 6.Barter əməliyyatları, dəyəri ödənilmədən ekvivalent məbləğdə qarşılıqlı mal (xidmət və əqli mülkiyyət) mübadiləsini nəzərdə tutur. Barter əməliyyatlarında ekvivalent məbləğdə malların göndərilməsi və alınması müddəti 90 günədək müəyyən olunur. Ekvivalent məbləğdə qarşılıqlı mal mübadiləsi bu müddətdə başa çatçadığı təqdirdə, hesablaşma müqavilədə göstərilən valyuta ilə 10 bank günü ərzində yerinə yetirilməli və vəsait ixracatçının müvəkkil bankdakı valyuta hesabına köçürülməlidir. Dövlət müəssisələri və Nizamnamə fondunda dövlətin payı haqqı 50%-dən yuxarı olan müəssisələr tərəfindən bağlanmış barter müqavilələri iqtisadi inkişaf Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə, digər müəssisələr tərəfindən bağlanmış barter müqavilələri isə, gömrük orqanlarında bəyan edilməklə həyata keçirilir. Barter əməliyyatları üzrə ixrac edilən malların YGB-nin bir nüsxəsi mal bəyan olunduğu tarixdən etibarən 7 gün ərzində gömrük orqanları tərəfindən müvəkkil banklara və İ qtisadi İnkişaf Nazirliyinə göndərilir. Malların barter yolu ilə ixracı zamanı gömrük orqanları tərəfindən tələb olunana sənədlər: - istehsalçı ilə ixracatçı arasında bağlanmış müqavilə (ixracatçı qeyri-dövlət müəssisəsi olduqda); 192 - ixrac olunan mal dövlət müəssisəsində istehsal edilmişdirsə, ixracatçı qeyri- dövlət müəssisəsi olduğu halda onun dəyərinin istehsalçıya tam ödənilməsini təsdiq edən müvafiq bank sənədi; - xarici tərəflə bağlanmış barter müqaviləsi (ixracatçı dövlət müəssisəsi olduqda İ qtisadiyyat və Sənayə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilmiş); - ixrac olunan malın mənşə sertifikatı; - ekvivalent məbləğdə malların vaxtında Az R-na gətiriləcəyi və yaxud valyuta vəsaitinin ixracatçının müvəkkil bankdakı valyuta hesabına köçürəcəyi barədə zəmanət öhdəliyi; - Uçot kartoçkası; - Deklarant tərəfindən tərtib olunmuş YGB. Kreditə ixrac əməliyyatları, faktiki mal (xidmət və əqli mülkiyyət) ixracından sonra haqqı müəyyyən şərtlərlə və hər hansı müddət ərzində ödənilən malların ixracını nəzərdə tutur. Dövlət müəssisələri və Nizamnamə fondunda dövlətin pay haqqı 505-dən yuxarı olan müəssisələr tərəfindən malların (xidmət və əqli mülkiyyətin) kreditə ixracı üzrə bağlanmış müqavilələr İqtisadiyyat və Sənayə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə aparılır. Digər ixracatçılar tərəfindən malların kreditə ixracı isə, gömrük orqanlarında bəyan edilməklə həyata keçirilir. Bu zaman respublikanın dövlət müəssisələrində istehsal olunmuş malların dəyəri istehsalçıya tam ödənildikdən sonra ixrac oluna bilər. Kreditə ixrac əməliyyatlarında gömrük orqanları tərəfindən tələb olunan sənədlər: - istehsalçı ilə ixracatçı arasında bağlanmış müqavilə (ixracatçı qeyri-dövlət müəssisəsi olduqda); - ixrac olunan mal dövlət müəssisəsində istehsal edilmişdirsə, ixracatçı qeyri- dövlət müəssisəsi olduğu halda onun dəyərinin istehsalçıya tam ödənilməsini təstiq edən müvafiq bank sənədi; - xarici tərəflə bağlanmış müqavilə (kreditə ixrac əməliyyatları dövlət müəssisələri tərəfindən həyata keçirildikdə İqtisadi İnkişaf Nazirliində qeydiyyatdan keçirilməklə); - malın mənşə sertifikatı; - valyuta vəsaitlərinin köçürülməsinə zəmanət öhdəliyi; - Uçot kartoçkası; - Deklarant tərəfindən tərtib olunmuş YGB. 193 Müvəqqəti ixrac əməliyyatları xarici ölkələrdə xidmət göstərilməsi, lizinq ə məliyyatlarının aparılması, sərgilərdə, yarmarkalarda iştirak və s. üçün malların yenidən işlənmədən (dəyişdirilmədən) Az R-na qaytarılması şərtilə ixracını nəzərdə tutur. Dövlət müəssisələri tərəfindən müvəqqəti olaraq göndərilmiş mallar üzrə bağlanmış müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş müddət bitdiyi gündən həmin mallar 30 gün ərzində Az R- na qaytarılmalıdır. Bu mallar İqtisadiyyat və Sənayə Nazirliyinin icazəsi ilə istifadə olunduğu ölkələrdə satıla bilər. Valyuta vəsaiti malla satıldığı gündən 10 gün müddətində ixracatçının Az R-da müvəkkil bankdakı hesabına daxil edilməlidir. Dövlət müəssisəsi olmayan ixracatçılar tərəfindən isə, müvəqqəti ixrac olunmuş mallar yüxarda qeyd olunmuş Təlimata və Az R-nın digər qanunvericilik aktlarına uyğun olaraq müvafiq gömrük rüsumları ödənilməklə istifadə olunduğu ölkələrdə satıla bilər. Bu halda valyuta vəsaitləri mallar satıldığı gündən 10 gün müddətində ixracatçının Az R-da müvəkkil bankdakı hesabına daxil edilməlidir. Başqa halda, həmin mallar bağlanmış müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş müddət bitdiyi gündən 30 gün ərzində Az R-na qaytarılmalıdır. Müvəqqəti ixrac əməliyyatları rəsmiləşdirilərkən gömrük orqanları tərəfindən aşağıdakı sənədlər tələb olunur: - istehsalçı ilə ixracatçı arasında bağlanmış müqavilə (ixracatçı qeyri-dövlət müəssisəsi olduqda); - ixrac olunan mal dövlət müəssisəsində istehsal edilmişdirsə, ixracatçı qeyri- dövlət müəssisəsi olduğu halda onun dəyərinin istehsalçıya tam ödənilməsini təsdiq edən müvafiq bank sənədi; - xarici tərəflə bağlanmış müqavilə (ixracatçı dövlət müəssisəsi olduğu halda İ qtisadiyyat və Sənayə Nazirliyində qeydiyyatdan keçirilməklə); - müvəqqəti ixrac olunan malın mənşə sertifikatı; - müqavilə şərtlərinə uyğun olaraq müvəqqəti ixrac olunan malların geriyə qaytarılacağı barədə zəmanət öhdəliyi; - Uçot kartoçkası; - Deklarant tərəfindən tərtib olunmuş YGB. Son (sənədli) nəzarət – gömrük rəsmiləşdirilməsi başa çatdıqdan sonra aparılır. Gömrük orqanının Yük şöbəsinə ixracatçı tərəfindən təqdim olunan sənədlər rəsmiləşdirilərək maliyyə-tarif şöbəsinə verilir və aşağıdakılar yerinə yetirilir: - hər bir ixrac əməliyyatı üzrə dosye açılır, ixracatçının ərizəsi ilə birlikdə ərizədə göstərilən sənədləri sürətləri və təlimatın 2-ci bəndindəki müvafiq ixrac prosedurasına uyğun tələb olunan sənədlər əlavə edilir; 194 - Uçot kartoçkasındakı məlumatların düzgünlüyü yoxlanılmaqla, təqdim olunan YGB məlumatları ilə üzləşdirilir; - Uçot kartoçkası tərtib olunmaqla, gələcəkdə valyuta vəsaitlərinin daxil olacağının və ya malın geri qaytarılacağının son müddətləri təyin olunur; - Uçot kartoçkasına qeydiyyat nömrəsi verilməklə UK rejestrinə salınır və onun sürəti isə DGG valyuta nəzarəti şöbəsinə göndərilir; - göndərilmiş malların müqabilində ödəniş vaxtının bitməsi bərədə ixracatçıya və DGK valyuta nəzarəti şöbəsinə bildiriş göndərilir; - valyuta vəsaitlərinin daxil olması barədə müvəkkil bank tərəfindən təsdiq edilmiş Uçot kartoçkası və ya malların gəri qaytarılması barədə deklarant tərəfindən tərtib edilmiş idxal JGK ixracatçı tərəfindən gömrük orqanına təqdim edildiyi təqdirdə UK nəzarətdən çıxarılır; - valyuta vəsaitlərinin vaxtında mədaxil olmaması və ya malların geriyə qaytarılması müddətinin başa çatması ilə əlaqədar (fors-major baş verdiyi və yaxud ixracatçı tərəfindən ixrac müqavilələrinə müvafiq olaraq nəzərdə tutulan apbitraj proseduralarının yerinə yetirilməsi halları istisna olmaqla) gömrük orqanı (maliyyə-tarif şöbəsi) mövcüd qaydada araşdırma aparır, protokol tərtib edir və toplanmış materialları gömrük orqanının müvafiq (qaçqamalçılıq və gömrük qaydalarının pozulması ilə mübarizə) şöbəsinə təqdim edir. Aidiyyatı üzrə bu işi icra edən şöbə təhqiqatı aparmaqla, eyni zamanda qərar qəbul edir, həmçinin Təlimatın 2 saylı əlavəsinin “B” bölməsinə uyğun olaraq ixracatçıya qarşı Gömrük Məcəlləsinin müvafiq maddəsinə əsasən sanksiya tətbiq edir və bu barədə DGK-nə məlumat verir. Ixracatçılar tərəfindən ixrac olunan malların (xidmət və əqli mülkiyyətin) Az R-sı ə razisindən çıxarılması gömrük orqanları tərəfindən yalnız onların haqqının qabaqcadan ödənildiyi və yaxud geri çağırılmayan akkreditiv açılması müvəkkil banklar tərəfindən “Uçot Kartoçkası”nın “A1” və “A2” bölmələrində qeyd edilməklə təsdiq olunduqdan sonra həyata keçirilir. Ixracatçılar tərəfindən aparılan ixrac əməliyyatlarının hesablaşmalar hissəsi, Az r-sı müvəkkil banklarının, malların gömrük sərhədindən şıxarılması isə gömrük orqanlarının nəzarəti altında həyata keçirilir. Ixracatçılar, Təlimatın tələblərinin pozulmasına görə Az R-nın qanunvericiliyinə müvafiq olaraq, həmçinin, Təlimata uyğun xarici valyuta vəsaitlərinin (və ya malların geriyə) respublikaya vaxtında və tam həcmdə köçürülməsini (gətirilməsini) mövcud qaydada təmin etmədikləri təqdirdə, Az R-sı Gömrük Məcəlləsinin maddəsinə uyğun müəyyən edilmiş qaydad məsuliyyət daşıyırlar. 195 Ixrac əməliyyatlarında malların Az R-sı gömrük ərazisindən çıxarılmasina gömrük orqanları, bu malların müqabilində valyuta vəsaitlərinin ödənilməsinə isə müvəkkil banklar nəzarət edirlər. Təlimatın tələblərini pozulması halları aşkar edildiyi təqdirdə gömrük orqanları və müvəkkil banklar müvafiq tədbirlər görülməsi üçün aidiyyatı dövlət orqanlarına təqdimat verməlidirlər. 196 Gömrük işində qeyri-tarif tənzimləmələr. Suallar: 1. Qeyri-tarif məhdudiyyətlərin mahiyyəti. 2. Para-tarif tədbirləri. 3. Qiymətlər üzərində nəzarət tədbirləri. 4. Maliyyə tədbirləri. 5. Kəmiyyət nəzarəti tədbirləri. 6. Texniki tədbirləri. 7. Monopolist tədbirləri. 8. Avtomatik lizenziyalaşdırma. 9. Dünya təcrübəsində GTM və onların tətbiq sahələri. Hər hansı iqtisadi fəaliyyət kimi malların idxalı və ixracı dövlət siyasəti obyekti sayılır. Dünya ticarətinin inkişafı prosesində bu siyasətin bir sıra vasitələri yaradılmış və bütün ölkələrdə istifadə edilir. Dünya təcrübəsində qeyri-tarif məhdudiyyətlərinə münasibət kifayət qədər ziddiyətlidir. Ümumdünya ticarət təşkilatı rəsmi olaraq belə tədbirlərin ləğv edilməsi və müstəsna olaraq tarif üsullarından istifadə edilməsi məsələsini qoyur. Həmin təşkilata üzvlük ə rəfəsində olan Az R-sı üçün bu tələblərə münasibət mühüm əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Bununla bərabər tələblərin birmənalı şəkildə qəbul digər məsələlərdə arzuolunmaz nəticələrə də gətirib çıxara bilər. Belə ki, Ümumdünya Ticarət təşkilatının üzvü olan ölkələr xarici ticarətdə qeyri-tarif tənzimləmə metodlarından həm əvvəl, həm indi istifadə etməkdədirlər. Bəzi qeyri-tarif məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması sadəcə olaraq qeyri-mümkündür, belə ki, daxili iqtisadi siyasətin digər ölkələrdə iqtisadi əlaqələrinə təsirinin təcəssümü kimi çıxış edir. Bununla belə, beynəlxalq ticarət sistemi tərəfindən qanuniləşdirilmiş qeyri-tarif tənzimləmə tədbirləri, daha doğrusu xarici malların idxalının kəskin artımı ilə milli iqtisadiyyata vurulan zərərin qarşısının alınması məqsədi güdən müdafiə tədbirləri, həmçinin xarici 197 ixracatçılar tərəfindən qeyri-sağlam rəqabətin qarşısının alınmasına yönəlmiş digər tədbirlər mövcüddür. Idxal əməliyyatlarına qeyri-tarif məhdudiyyətlər – xarici malların daxili bazara nüfüz etməsinin qarşısını alan məhdudlaşdırma – qadağan xarakterli tədbirlər kompleksidir. Bu tədbirlərin məqsədi yalnız idxal edən ölkənin rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi deyil, həm də milli sənayenin müdafiəsi, əhalinin heyat və sağlamlığının,ətraf mühitin, əxlaqın, dinin və milli təhlükəsizliyin qorunmasıdır. Bundan başqa QTM ixrac əməliyyatlarında da istifadə edilir. Xarici təcarəti tənzimləyən qeyri-tarif tədbirləri şərti olaraq 7 qrupa bölünür: para-tarif, qiymətlərə nəzarət, maliyyə, kəmiyyət nəzarəti, monopolist tədbirlər, texniki tədbirlər, lizenziyalaşdırma. Qeyri-tarif tədbirlərinin rengarənğ olmasına baxmayaraq onları iki böyük qrupa bölmək olar: iqtisadi və inzibati tədbirlər. Iqtisadi QTM-ə aşağıdakılar aiddir: - xüsusi növ rüsumlar; - müxtəlif vergi və yığımlar; - idxal depozitləri; - valyuta tənzimlənməsi tədbirləri. Inzibati QTM daha çoxcəhətlidir: - embarqo; - lisenziyalaşdırma və kvotalaşdırma; - ixracın məhdudlaşdırılması; - monopolist tədbirlər; - proteksionist məqsədlər üçün standart və texniki normalardan istifadə edilməsi; - əlavə gömrük sənədləri və əməliyyatları. Iqtisadi məhdudiyyətlər bazar mexanizmi vasitəsi ilə təsir göstərərək idxal və ixrac mallarını bahalaşdırır, inzibati məhdudiyyətlər isə bazar münasibətlərindən başqa idxal mallarının daxil olmasını və ixrac malların xaricə çıxarılmasını məhdudlaşdırır. 198 Iqtisadi QTM tətbiq edildikdə istehlakçı öz seçimini özü müəyyən edir və daha bahalı idxal, yaxud ucuz milli mal alacağına qərar verir. Inzibati QTM tətbiq edildikdə dövlət faktiki olaraq daxili bazarın əmtəə strukturunu müəyyən edir, yəni daxili bazarı həm idxalın təsirindən qoruyur, həm də çətin tapılan milli məhsulun çatışmazlığın qarşısını alır. Bu halda istehlakçı sərbəst seçimindən məhrum olur. 2.Para-tarif tədbirləri gömrük sərhədindən keçirilən mallara tətbiq edilən elə ödənc və yığımlara deyilir ki, gətirilən malın dəyərini gömrük rüsumundan əlavə olaraq artırır (ya müəyyən faiz, ya da mal vahidinə əmsal). Tarixən paratarif tədbirləri idxalçının malın gömrük təmizləmələri üzrə xərclərinin ödənilməsi bazasında meydana gəlmişdır. Gömrük rüsumlarının və onunla bağlı olaraq fiskal gömrük gəlirlərinin aşağı düşməsi ilə dövlətin büdcə gəlirlərinin artmasında paratarif tədbirlərə meyl etməsi təbii olur. Paratarif tədbirlərə aşağıdakılar daxildir: - gömrük əlavələri – ticarət-siyasi məqsədlərlə, büdcənin doldurulması, yaxud milli istehsalın müdafiəsi üçün tətbiq edilən əlavə vergi və rüsumlar; - əlavə yığımlar – daxili analoqu olmayan, idxal mallarından gömrük rüsum və vergilərindən artıq (əlavə) tutulan ödənclər. Onlar xarici ticarətlə bağlı fəaliyyətin müəyyən növlərini maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Bunlara, adətən, xarici valyuyanın köçürülməsinə qoyulan vergi, idxal lisenzyası üçün yığım, liman yığımları, statistik vergi, nəqliyyat vasitələrinə vergi aid edilir; - daxili vergi və yığımlar – milli mallardan idxal ölkəsində tutulan dolayı vergilərə ekvivalent olan vergi və yığımlar. Onlara ƏDV, aksiz, emissiya yığımları, məhsula görə vergi, sair inzibati yığımlar aid edilir; - diskretləşdirilmiş gömrük qiymətləndirilməsi – gömrük rüsum və yığımlarının hesablanması üçün gömrük dəyərinin inzibatı yolla müəyyən edilməsi praktikası. 3. Qiymətlər üzərində nəzarət tədbirləri daxili qiymətlərin stabiləşdirilməsi və ya səviyyəsinin saxlanılması məqsədi ilə, həmçinin xarici rəqiblərin əlieyri təcrübəsinin vura biləcəyi zərərin qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. 199 Belə tədbirlərə aşağıdakılar aiddir: - qiymətlərin inzibati qaydada müəyyən edilməsi – idxalçı ölkənin hakimiyyət dairələri istehsalçı və istehlakçının daxili qiymətlərini nəzərə alaraq, qiymətlərin aşağı və yuxarı hüdüdlarını müəyyən edir, yaxud bu qiymətləri dünya bazar qiymətləri ilə bağlayırlar. - ixrac qiymətlərinin “könüllü” məhdudlaşdırılması – ixracatçının öz mallarının qiymətlərini müəyyən səviyyədən aşağı endirməməyi razı olduğu məhdudlaşdırıcı razlaşmalar; - sürüşkən yiğımlar – idxal kənd təsərrüfat və ərzaq mallarının idxal qiymətlərinin daxili qiymətlərlə eyni səviyyəyə gətirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş əlavə ödənclər; - antidempinq tədbirləri – ixracatçıdan milli istehsalçılara vurulan zərərə görə kompensasiyanın tutulmasından ibarət olub, dempinq faktı və ondan irəli gələn ziyan aşkar edildikdə idxalatçı ölkənin müvafiq orqanı tərəfindən ixracatçının ticarət təcrübəsini təhqiqatının yekünlarına görə tətbiq edilir; - kompensasiya tədbirləri - əgər idxal olunan mallar subsidiyalaşdırılırsa və belə subsidiyalaşdırma milli istehsala zərər vurduğunu təhqiqat təstiq edirsə, əlavə maliyyə ödənişləri tətbiq edilir. 4. Maliyyə tədbirlərinə idxalatçıların xarici valyuta onlar üçün valyutanın qiymətlərinə, həmçinin ödənc şərtlərinə müdaxiləsini tənzimləyən tədbirlər aid edilir. Bu tədbirlər idxalın dəyərini yüksəldə bilərlər. Bu kateqoriyaya QTM-ə aşağıdakılar aid edilir: - idxalın dəyərinin, eləcə də idxal vergisinin qabaqcadan ödənilməsi. Bu tələblərə öncəlikli idxal depozitivlərinin, əvəzi ödənilən depozitivlərin acılması, nəqd ödəniş, gömrük rüsumlarının qabaqcadan ödənilməsi da daxildir; - valyuta məzənnələri çoxluğu. Bu müxtəlif kateqoriyalı mallar üçün müxtəlif məzənnələrin müəyyən edildiyi dövlət tənzimlənməsi mexanizmidir. Rəsmi məzənnə, adətən, daha zəruri mallar üçün saxlanılır, digər mallar kommersiya məzənnəsi və ya xarici valyutanın auksionlar vasitəsi ilə alınması hesabına ödənilir. 200 - xarici valyuta yığılmasına rəsmi məhdudiyyətlər. Ölkə daxilində valyuta əməliyyatları aparılmasına müxtəlif icazə, viza və s. Alınmasını nəzərdə tutur. - ödənişə müddət müəyyən edilməsi, ödənc növbəliliyi. Bu tədbirlərlə dövlət malların göndərildiyi tarixdən idxal hesablamalarının bitməsinə qədər yol verilən minimal müddətləri müəyyən edir. 5. Kəmiyyət nəzarəti tədbirləri ilk növbədə idxal-ixrac əməliyyatlarınnı kvotalaşdırılması və lisenziyalaşdırılması deməkdir. Kvotalaşdırma (fiziki həcm və dəyər üzrə) və lisenziyalaşdırma (müəyyən malların göndərilməsi və ya gətirilməsinə, bəzən də müəyən ölkələrə, yaxud onlardan ticarətinə xüsusi icazənin alınması) idxal və ixracın ən ənəvi qeyri-tarif tənzimlənməsi üsullarıdır, onların məqsədi hər hansı malın idxal və ya ixracını ümumilikdə, yaxud hər hansı ölkəyə məhdudlaşdırmaqdan ibarətdir. Bu tədbirlər, adətən, bir-biri ilə bağlıdır, çünki, lisenziyalaşdırma kvotanın fərdi idxalatçılara və ixracatçılara müəyyən həcm bitənə qədər lisenziya vermək yolu ilə bölüşdürülməsi mexanizmi kimi çıxış edir. Kəmiyyət nəzarət tədbirləri vasitəsi ilə dövlət səviyyəsində iqtisadi, xarici ticarət və hətta siyasi xarakterli məsələlər həll edilir: ölkə daxilində analojı rəqabət edən malların istehsalçı və istehlakçısının müdafiəsi, daxili bazarın stabilliyinin dəstəklənməsi, valyuta ehtiyatlarına qənaət, digər ölkələrdən qarşılıqlı güzəştlərin əldə edilməsi və s. Lisenziyalaşdırma – idxal və ixraca müvafiq hakimiyyət orqanlarının öz mülahizəsinə, yaxud hər hansı konkret meyarlara əsasən verdiyi xüsusi icazələrin tətbiqidir. Beynəlxalq ticarətdə lisenziyalaşdırma rengarəngliyi ilə seçilir. Lisenziyada idxal və ixracın həyata keçirilməsi qaydası da müəyyən edilə bilər. Lisenziyalaşdırma dünya təcrübəsində ticarətin arzuolunmaz həcmlərini müəyyən müddət ərzində məhdudlaşdırıldığı zaman həyata keçirilən müvəqqəti tətbir kimi təfsir edilir. Xarici valyutadan səmərəli istifadə olunması zərurəti lisenziyalaşdırma üçün obyektiv əsas ola bilər. Bu yolla xarici ticarət və tədiyyə balanslarının tarazlanmasına nail olunur. 201 Gömrük rüsumlarından istifadə edilmədikdə və ya onların təsiri səmərəsiz olduqda lisenziyalaşdırma zərurəti meydana çıxır. Bu iş həm qarşılıqlı güzəşt əldə edilməsi, həm də diskriminasiya məqsədi ilə görülə bilər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, lisenziyalaşdırma müvəqqəti tədbir hesab edildiyindən əvvəllər bağlanmış dövlətlərarası ticarət sazişlərinə yenidən baxılmasını nəzərdə tutmur. Lisenziyalar xarakterinə görə baş lisenziya, fərdi lisenziya və idxala xüsusi icazə şəkilində olur. Baş lisenziya – hər hansı şəxsə müəyyən malların həcmi və dəyəri məhdudlaşdırılmadan idxalı hüququ verən daimi icazəyə deyilir. Lisenziyada, əgər belə məhdudiyyət nəzərdə tutulmuşsa, ölkələrin siyahısı göstərilir. Bəzən lisenziyada idxalı qadağan edilən mallar da göstərilir. Baş lisenziyalar malların siyahısı ilə bu və ya digər ölkənin xarici ticarətə nəzarət məlumatlarını əks etdirən rəsmi nəşrlərdə dərc edilir. Fərdi lisenziya – konkret mal növləri ilə bir ticarət əməliyyatına verilən birdəfəlik icazədir. Bu lisenziyada, həmçinin alıcı, miqdar, dəyər, mənşə ölkəsi barədə məlumatlar göstərilir. Fərdi lisenziya konkret şəxsin adına yazılır, məhdud müddəti olur və başqa şəxsə istifadə üçün verilə bilməz. Birdəfəlik lisenziya (diskret lisenziya) idxal nəzarəti siyahısına daxil edilən malların ticarətin nəzarət altında olduğu ölkələrdən alınmasına görə verilir. Nadir hallarda malların qeyri məhdud miqdarda gətirilməsinə görə açıq fərdi lisenziyalardan istifadə olunur. Lisenziyalaşdırmanın əsas tərkib elementi dövlət tərəfindən müəyyən müddət ərzində dəyər kvotaları qoyulmaqla və malların nomenklaturasını məhdudlaşdırmaqla idxal və ixraca nəzərətin təmin edilməsi, yəni kontingentləşdirmədir. Yalnış müəyyən məqsədlər üçün – investisiya lahiyələri, ixracın inkişafı və s. – konkret malların gətirilməsinə lisenziya verilə bilər. Lisenziyanın verilməsi dövlətin maraqlarından irəli gələn hər hansı şərtlərlə əlaqələndirilə bilər. 202 Lisenziya ilə bağlı, yaxud lisenziya əvəzinə idxala xüsusi icazə verilə bilər. Ilkin icazə idxalı səhiyyə, yaxud təhlükəsizlik mülahizələri həmçinin, ətraf mühitin qorunması üzrə beynəlxalq müqavilələrə əsasən digər məsələlər görə idxalı tənzimlənən malları üçün verilir. Kvotalaşdırma – fərdi, tarif, mövsümi, qlobal və digər faiz məhduddiyyətləri vasitəsi ilə idxalına icazə verilmış malların fiziki həcm və ya dəyərinin maksimum hədlərini müəyyən edən kəmiyyət məhdudlaşdırılması tədbiridir. Fərdi kvotalar – idxalına icazə verilmiş malların ümumi miqdarının mal göndərən ölkələr üzrə razlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Tərtibat formasına görə belə kvotaları üç növə ayrılırlar: Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|