Microsoft Word Qasimov-ias docx

“İndeksləyici” (Indexer) “hörümçək” tərəfindən axtarış 
sisteminə yüklənmiş web-səhifələri tərkib hissələrinə (baş-
lıq, istinadlar, sənədin mətni) bölərək, onları, eləcə də sə-
nəddə xüsusi stillərdə yazılmış (qalın, maili, altından xətt 
çəkilmiş  şriftlərlə yazılmış, fonu rənglənmiş  və s.) mətn-
ləri təhlil edir. Sənəd, sənədin mövzusu üçün vacib olan, 
mətndə xüsusi çəki əmsalına malik elementlər – indekslər 
seçilir və sənədin axtarış obrazına daxil edilir. 
Axtarış sistemlərində informasiya ehtiyatlarının indeks-
ləşdirilməsi zamanı,  əsasən, aşağıdakı mexanizmlərdən 
istifadə olunur:   

---

232 
I üsul. Sənədin təsvir edilməsi üçün məna təhlili əsasın-
da onun kontekstini, yəni mahiyyətini və məzmununu da-
ha dəqiq əks etdirən terminlər (açar sözlər) sistemdə möv-
cud olan xüsusi lüğətlərdən (məsələn, tematik rubrikator-
dan) seçilir və SAO-ya daxil edilir. Bu zaman seçilən ter-
minlər sənədin məzmununda rast gəlinməyə də bilər. 
II üsul. Sənədin təsvir edilməsi üçün xüsusi üsulların kö-
məyi ilə onun adından, başlığından və  mətnindən, habelə 
onlarla bağlı digər xidməti məlumatlardan əhəmiyyət kəsb 
edən terminlər və açar sözlər seçilərək SAO-ya daxil edilir. 
Bu halda axtarış sistemində sinonimlər, assosiativ sözlər, 
stop-sözlər və digər lüğətlər mövcud olur ki, onların vasi-
təsilə SAO-ya yeni sözlər bağlanmış olur və genişləndirilir. 
III üsul. Mövcud tematik rubrikatora uyğun olaraq sə-
nədlərin məzmununun (kontekstinin) təhlili yolu ilə onla-
rın mətnindən həmin rubrikatorda olan müvafiq terminlər 
seçilir və SAO-ya daxil edilir.  
Qeyd olunmalıdır ki, birinci yanaşma güclü semantik 
aparatın tətbiqini və ya indeksləşdirilən informasiya ehti-
yatlarının tematikası sahəsində ixtisaslaşmış mütəxəssislə-
rin iştirakı ilə  əllə indeksləşdirmənin həyata keçirilməsini 
tələb edir. Əllə indeksləşdirmənin nəticəsi yüksək dəqiqli-
yi ilə seçilir, lakin yaxşı tematik kataloqun yaradılması 
personalın peşəkarlığından asılı olur. Bunun üçün böyük 
intellektual əmək, müvafiq mövzu sahələri üzrə dərin bilik 
və  təcrübəyə malik olan mütəxəssislərin və ekspertlərin 
köməyi tələb olunur. 
Semantik təhlilə əsaslanmış üsullar, əsasən, çətin reallaş-
dırılır və az inkişaf etmişdir. Lakin son dövrlərdə bu üsulla-
rın tətbiqi ilə tematik kataloqların avtomatik yolla, proqram 
təminatının köməyi ilə yaradılması məsələsi tədqiqat obyek-

---

233 
tinə çevrilmişdir. Bu istiqamətdə müəllif tərəfindən elmi 
araşdırmalar aparılmış, qeyri-səlis çoxluqlar və münasibətlər 
nəzəriyyəsinə əsaslanan üsullar təklif edilmişdir. 
İnformasiya ehtiyatlarının məzmunundan daha əhəmiy-
yətli terminlərin seçilib çıxarılmasına və onların vaciblik 
dərəcələrinin hesablanmasına imkan verən üsullar avto-