Technical Report

Ekspert tizimni qo'llash mezoni 

---

26 

 

Bir qator masalalar borki, ularni bilimlarga asoslangan tizimda yechimini topish 

istalgan boshqa yo'llar bilan topishdan oson kechadi. Bu tizimlardan foydalanilganda 

quyidagi mezonlarga asoslangan holda ish yuritiladi: 

• Ma'lumot va bilimlar ishonchli, vaqt o'tishi bilan o'zgarmaydi; 

• Bo'lishi mumkin yechimining ko'lami katta emas; 

• Masala yechimini topishda formal fikrlamaydi. Bilimlarga asoslangan tizimlar 

borki,  ular  masala  yechimini  abstrakt  tushunchalar  yordamida  yecha  olmaydilar. 

Masala  yechimi  protsedura  tahliliga  bog'liq  bo'lgan  hollarda  bilimlarga  asoslangan 

tizimlarga  nisbatan,  oddiy  dastur  mahsulotlari  yaxshiroq  natija  beradi.  Bilimlarga 

asoslangan tizimlar ko'proq formal fikr yuritish kerak bo'lgan hollarda yaxshi natija 

beradi; 

•  hech  bo'lmaganda,  o'z  bilimlarini  shakllantirib,  ularni  masala  yechishdagi 

usullarini asoslab bera oladigan bitta bo'lsa ham ekspert bo'lishi kerak. 

ET larni quyidagi masalalarni yechishda qo'llash maqsadga muvofiq emas: 

1.  Oddiy  matematik  usul  bilan,  formal  o'zgartirish  va  protsedura  tahlili 

yordamida yechiladigan masalalarda; 

2. Aniqlash masalalarida, chunki ular raqamli usullar yordamida yechiladi; 

3. Yechimi haqida ma'lumot bo'lmagan masalalarda. 

 

Hatto,  hozirda  katta  EHM  da  ham,  kichik  EHM  da  ham  yaxshi  ishlaydigan 

ekspert tizimlar, odam ekspertga nisbatan ma'lum chegaralanishga ega. 

---

27 

 

1. Ko'pchilik ET foydalanuvchi tomonidan ishlatishga yaroqli emas. Agar siz bu 

tizimlar  bilan  avvaldan  ishlamagan  bo'lsangiz, unda  siz  katta  qiyinchiliklarga duch 

kelishingiz  mumkin.  Ko'pchilik  tizimlar  faqatgina  bilimlar  bazasidan  yaratuvchi 

ekspertlar tomonidan foydalanishlari mumkin. 

2.  Odatda  bu  tizimlarda  qo'llaniladigan  savol-javob  rejimi,  yechimni  olishni 

qiyinlashtiradi.  Masalan,  MYCIN  tizimidan  foydalanmagan  vrach,  tizimdan 

foydalanganga  nisbatan  yechimga  tezroq  ega  bo'lishi  mumkin  (ko'pgina  hollarda 

shunday bo'ladi). 

3. Ekspertiza seansidan keyin tizimni ishlata bilish darajasi o'zgarmaydi. 

4.  Ekspertlardan  olingan  bilimlarni  mashinada  effektiv  holda  ishlatadigan 

ko'rinishga keitirish haligacha muammoligicha qolmoqda. 

5.  ET  larni  o'qitish  mumkin  emas,  ular  ongli  fikrlay  olmaydi.  Uy  mushugi 

maxsus  o'rgatmasdan  ham  oddiy  vazifalarni  bajarishi  mumkin,  yosh  bolaning 

idishdagi  suvni  ustiga  ongli  holda  to'ka  olmasligi  tabiiy  holdir,  lekin  Komp’yuter 

klaviaturasiga  kofeni  to'ka  boshlasangiz,  uning  klaviaturani  tortib  olishga  «aqli» 

yetmasligi aniqdir. 

6.  ET  larni  katta  predmet  sohada  qo'llab  bo'lmaydi.  Ulardan  foydalanishda 

ekspert bir necha minut yoki bir necha soatda yechimni bera olishi mumkin bo'lgan 

kichik predmet sohalar bilan chegaralangan. 

7.  Ekspertlar  bo'lmagan  soha  (masalan,  astrologiya)  da  ET  lardan  foydalanib 

bo'lmaydi. 

8.  ET  larni  faqat  kognitiv  masalalarni  yechish  uchun  jalb  qilish  maqsadga 

muvofiq. Tennis, velosiped poygasi ET uchun predmet soha bo'la olmaydi, lekin bu 

tizimlarni futbol komandalarini tahrirlashda ishlatish mumkin. 

---

28 

 

9. Agar natijaning formal usullari yoki shu masalaga o'xshash masala bo'lmasa, 

inson-ekspert yechimni topish uchun masalaga ongli yondashadi. 

10.  Yechim  ming  xil  hodisa  va  vaqt  o'tishi  bilan  o'zgarib  turadigan 

o'zgaruvchilarga  bogiiq  bo'lsa,  bilimlarga  asoslangan  tizimlar  to'liq  tahlil  uchun 

yaroqsiz  ekanligi  kelib  chiqadi.  Bunday  hollarda  oddiy  tildagi  ma'lumotlar  bazasi 

interfeysini ishlatgan ma'quldir.