A'dan Z'ye Felsefe

ANALİTİK FELSEFE
Özellikle 20. yüzyılda Oxford’da çalışan felsefecilerin,
Russell’dan başlayarak ve Wittgenstein ve Moore’un
çalışmalarından geçerek felsefeye ilişkin benimsediği
yaklaşıma verilen ad analitik felsefe olmuştur. Burada önemli
olan, konuştuğumuz her şeyin, daha anlamlı olabilmesini
sağlamak ve buradan hareketle (umulan o ki) felsefi sorunları
çözebilmek amacıyla analiz edilmesidir.
Önermelerin ve sözcüklerin analiz edilmesinin ardındaki saik
elbette açıklığa kavuşturma çabasıdır, ama analitik felsefeciler
önermelerin ardındaki mantıksal yapıları gün yüzüne
çıkarabileceklerini ve böylece sorunlu veya ikircikli
önermeleri mantığa indirgeyerek çözümlere ulaşabileceklerini
düşünüyorlardı. Russell ve Whitehead matematiği mantığa
indirgeme konusunda çalışmıştı. Felsefenin her alanında
benzeri ilerlemeler kaydedilebileceği konusunda iyimserlerdi.
Zamanla onların matematik analizinin mantıksal olmayan
önermelere bağımlı olduğu görüldü (her şeyin bir yerden
başlaması gerekir!). Benzer biçimde, dilin anlamını analiz
etme konusundaki heyecanlı girişimler, her ne kadar
düşünceyi keskinleştirse de, başarısız olmuştur: Felsefe özel
olarak muammalarla dolu bir alandır ve kolay kolay
indirgemeye tabi tutulamaz.

---

Amaç önermeleri mümkün olduğu kadar yalın unsurlara
ayrıştırmak ve böylece bunların ifade ettikleri düşünülen
anlam ile resmettikleri gerçek dünyada gönderme yaptığı
şeyler arasında daha sıkı bağlar kurmaktır (dili resim olarak
ele alan teori). Bu analizin ayırıcı yanı, “olumsuzluk ekleri”,
“her şey”, “veya”, “ve”, “eğer” gibi mantıksal terimler
kullanarak önermelerin doğruluk değerinin incelenmesidir.
Eğer önermenin ayrıştırıldığı bileşenler birbirini tutuyorsa
(eğer a ise o zaman b), önerme doğrudur. Bu bileşenler basit
olgulara indirgenebilir olmalıdır (“masanın üzerinde bir kitap
var”). Bir önerme bu şemaya sığmıyorsa, o takdirde metafizik
alana yollanır, yani saçma görülür. Basit olguların doğruluğu
meselesi elbette sorunlardan biridir: Doğruluğu belirleyen
nedir? Eğer kullanılan tanımlarsa, o zaman mantıksal analizin
bize fazla bir yardımı dokunmaz, sadece terimlerin
tümdengelimci bir genişlemesi söz konusu olur. Bu tür
çıkarsamalar geçerli olacaktır, ama bu zorunlu olarak doğru
oldukları anlamına gelmez. Eğer olguların dünyaya
ilişkin resimler olduğu düşünülüyorsa, bu olguların nasıl
doğrulanacağını (“üst katta ışığı açık bıraktım”) veya
yanlışlanacağını (“bütün kargalar siyahtır”) bilmemiz gerekir.
Ne var ki, bu tür tartışmalar, hepimizin yazarken ve
konuşurken daha disiplinli ve berrak düşünmemiz gerektiği
konusundaki talebin gücünden bir şey eksiltmez.