85
tizimning bir qancha ustunlik va qulaylik tomonlari mavjud bo’lib ularning
asosiylari quyidagalardan iborat:
> Tizim ichidagi amalga oshiriluvchi operatsiyalar
tezlashadi hamda real vaqt
rejimida ishlaydi;
> Katta daromad keltiruvchi yirik loyixalarni moliyalashtirish uchun resurslarni tez
jamlash imkoni paydo bo’ladi;
> Tizim ichida bo’limlar resurslarini aktiv operatsiyalarga joylashtirilishi tufayli
vakilllik raqamidagi minimal darajada saqlay oladi va hatto debet qoldiq bo’lganda
ham ishlay oladi;
> Banklararo bozorda resurslar qayta taqsimotida ham bankning raqobatbardoshligini
oshiradi;
Demak, bank muassasasi uchun vakillik xisobrakami
shunday hisob-kitob
raqamiki, unda tijorat bankining barcha mablag’lari ya’ni, o’z mablag’lari ham,
xizmat ko’rsatilayotgan mijozlar mablag’lari ham, shuningdek boshqa jalb etilgan
resurslar ham
saqlanadi. Vakillik hisobraqami orqali banklar mijozlarga xizmat
ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan barcha operatsiyalarni, shuningdek xo’jalik sub’ekti
sifatida bank operatsiyalarining o’zini ham amalga oshiradi. Hozirgi vaqtgacha ana
shu jarayonlarning barchasi juda katta bir sxema ko’rinishida
amalga oshirilardi.
Aytaylik, to’lovchi yoki mablag’ni oluvchiga
turli banklarda xizmat
ko’rsatilayotgan bo’lsa yoki banklar bir-birini kreditlash bilan bog’liq bo’lgan
banklararo operatsiyalar hamda naqd pullarning joyini almashtirishga doir vaziyat
sodir bo’ldi deb faraz qilaylik. Bunday hisob-kitoblar har bir tijorat bankining
balansida ochilgan vakillik hisobraqamlari orqali amalga oshiriladi. O’z navbatida
tijorat banklari filiallarining vakillik hisobraqamlari Markaziy bankning Hisob-kitob
markazida ochilgan. Shunday qilib har qanday to’lov pul mablag’larini o’tkazishning
ko’p bosqichli tizimidan o’tishi lozim bo’ladi. Bitta bankning o’rtasida to’lovlar
amalga oshirilayotganida ham hisob-kitoblarning ana shu sxemasi amal qiladi. Bu
banklararo hisob-kitoblarni tashkil etishning markazlashgan varianti bo’lib, u
samarasiz usul bo’lib hisoblanadi. Banklararo hisob-kitoblar 2002
yilgacha shu
sxema asosida o’tkazilgan. Ilgari bundan voz kechishga texnikaviy jihatlarga oid bir
qancha jiddiy muammolar imkon bermas edi.
Hozirgi kunga kelib barcha ko’pgina tijorat banklari yagona vakillik
hisobraqamiga o’tish bo’yicha ishlarni amalga oshirganlar va banklar o’rtasidagi
hisob-kitoblar yagona hisobvarag’i orqali o’tkazilmaoqda. Yagona vakillik
hisobraqami orqali boshqaruvni amalga oshirish tizimini joriy qilish uchun quyidagi
ishlar amalga oshirilishi kerak edi:
• Bosh bank uchun yangi bank kodi olinadi. Masalan, O’zsanoatqurilish
banki uchun bank kodi 09003 berilgan.
• Bosh bankda o’tish kuniga qadar barcha bo’limlari uchun,
shu jumladan
o’zidagi amaliyot boshqarmasiga ham 22204 - «Banklararo hisob-kitoblar bo’yicha
to’lanadigan mablag’lar», balans hisobraqami ochiladi va har bir bo’limga shu haqda
xabar beriladi. O’z navbatida har bir bo’lim -«Banklararo hisob-kitoblar bo’yicha
olinadigan mablag’lar» balans hisobraqamini ochadi va bosh bankka xabar beradi.
• So’ngra bankning bo’limlari memorial order orqali 10301 - «Markaziy
bankdagi vakillik hisobraqami -Nostro» hisobraqamidagi qoldig’ini Bosh bankda
86
ochilgan 22204 - hisobraqamiga, shu jumladan Bosh bankning boshqarmasiga ham
o’tkazadi.
Bunda quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:
Dostları ilə paylaş: