Mavzu: kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlar

shuni bajarishim kerak" motivi ustunlik qila boshlaydi. Maktabda birinchi sinfga kelgan har 

bir o‘quvchida psixik zo‘riqish kuchayadi. Bu nafaqat uning jismoniy salomatligida, balki xatti-

harakatida  ham,    masalan,  ma’lum  darajada  qo‘rqo‘vni  kuchayishi,  irodaviy  faollikning 

susayishida namoyon bo‘ladi. 

Bolaning  ijtimoiy  munosabatlar  tizimi  va  faoliyatidagi  kardinal  o‘zgarishlar  uning 

organizmidagi  barcha  tizimlar  va  funksiyalaridagi  o‘zgarishlarga  to‘g‘ri  kelib  boladan  kuchli 

zo‘riqish  va    o‘z  ichki  imkoniyatlaridan  to‘liq  foydalanish  zaruriyatini  taqazo  etadi.  Maktabga 

tayyor bo‘lgan boladagi  ushbu o‘zgarishlar salbiy oqibatlarni olib kelmay, aksincha uning  yangi 

sharoitlarga  muvaffaqiyatli  moslashuviga    yordam  beradi.  O‘qituvchining  munosabat  uslubi 

o‘quvchining faolligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.  

     Kichik  maktab  Yoshidagi  bolalar  tez  chalg‘iydilar,  uzoq  vaqt  diqqatlarini  bir  narsaga  qarata 

olmaydilar, ta’sirchan hamda emotsional bo‘ladilar. Maktabda o‘qishning boshlanishi  7 Yoshda 

bo‘ladigan ikkinchi fiziologik inqiroz bilan mos keladi (bola organizmida jadal bo‘yning o‘sishi, 

ichki  organlarning  kattalashuvi,  vegetativ  o‘zgarishlar  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  keskin  endokrin 

o‘zgarishlar  ro‘y  beradi).  Bolaning  ijtimoiy  munosabatlar  tizimi  va  faoliyatidagi  kardinal 

o‘zgarishlar uning organizmidagi barcha tizimlar va funksiyalaridagi o‘zgarishlarga to‘g‘ri kelib, 

boladan  kuchli  zo‘riqish  va    o‘z  ichki  imkoniyatlaridan  to‘liq  foydalanish  zaruriyatini  taqozo 

etadi.  Ushbu  Yoshdagi  o‘zgarishlar  salbiy  oqibatlarni  olib  kelmay,  aksincha  uning    yangi 

sharoitlarga  muvaffaqiyatli  moslashuviga    yordam  beradi.  O‘qituvchining  munosabat  uslubi 

o‘quvchining  faolligiga  bevosita  ta’sir  ko‘rsatadi.  Kichik      maktab      Yoshidagi      o‘quvchi   

faolligining      asosan      uch      xil  ko‘rinishi    mavjud    bo‘lib,    bular:    jismoniy,      psixik    va  

ijtimoiy  faollikdir.  Jismoniy  faollik  - sog‘lom  organizmning  harakat  qilishga  bo‘lgan turli 

mavjud to‘siqlarni engishdagi tabiiy ehtiyojidir. Bu Yoshdagi bolalar nihoyatda serharakat 

bo‘ladilar.  Bu  jismoniy  harakat  bolaning  atrofdagi  narsalarga  qiziqish  bilan 

qarayotganligi,  ularni  o‘rganishga  intilayotgani  bilan  ham  bog‘liqdir.  Bolaning  jismoniy 

va  psixik  faolligi  o‘zaro  bog‘liqdir.  CHunki,  psixik  sog‘lom  bola  harakatchan  bo‘ladi, 

charchagan,  siqilgan  bola  esa  deyarli  hech  narsa  bilan  qiziqmaydi.  Psixik  faollik  -  bu 

normal  rivojlanayotgan  bolaning  atrof  olamdagi  predmetlarni,  insoniy  munosabatlarni 

bilishga  nisbatan  qiziqishdir.  Psixik  faollik  deganda,  bolani  o‘zini  bilishga  nisbatan 

---

ehtiyoji ham tushuniladi. Maktabga  birinchi bor kelgan  bolada qator qiyinchiliklar  yuzaga 

keladi.  Ularning,  avvalo,  bir  qancha  maktab  qoidalariga  bo‘ysunishi  qiyin  kechadi. 

Boshlang‘ich  sinf  o‘quvchisi  uchun  eng  qiyin  qoida  bu  dars  vaqtida  jim  o‘tirishdir. 

O‘qituvchilar  o‘quvchilarning  doimo  jim  o‘tirishlariga  harakat  qilishadi,  lekin 

kamharakatli,  passiv,  quvvati  kam  bo‘lgan  o‘quvchigina  dars  jarayonida  uzoq  vaqt  jim 

o‘tira oladi. 

Birinchi  sinfning  birinchi  kunlaridan  boshlab  bola  engishi  kerak  bo‘lgan    bir  qancha 

qiyinchiliklarga  uchraydi.  Bu qiyinchiliklar:  maktab  hayotini  o‘zlashtirish,  yangi  kun  tartibini  

yaratish  va  unga  moslashish,  u  uchun  yangi  bo‘lgan  sinf  jamoasiga  qo‘shilish,  xatti-

harakatlarini  chegaralovchi  qoidalarni  qabul qilish,  o‘qituvchi  bilan  munosabatlarni o‘rnatish, 

oilaviy munosabatlarni qabul qilish v.h. Bunday vaziyatlarda kattalar, ya’ni ustoz va ota-onalar  

bolalarga albatta yordam berishlari zarur. 

Birinchi  bor  maktabga  kelgan  bola  hali  o‘zini  to‘liq  anglashi  va  o‘z  xatti-harakatlarini 

aniq  bilishi  qiyin.  Faqat  o‘qituvchigina  bolaga  me’yorlar  qo‘yishi,  ularning  xatti-

harakatlarini  baholashi,  o‘z  xatti-harakatlarini  boshqalar  bilan  moslashtirishga  sharoit 

yaratishi  mumkin.  Boshlang‘ich  sinfda  o‘quvchilar  o‘qituvchi  tomonidan  qo‘yiladigan 

yangi  talablar  va    shartlarni  qabul  qiladilar,  Shuningdek  ularning  qoidalariga  to‘la 

amal qilishga harakat qiladilar.  

O‘g‘il  bolalar  va  qizlar  rivojlanish  tempidagi  o‘zgarishlar  saqlanib  qoladi.  Qiz  bolalar 

hamma  tomondan  rivojlanishda  o‘g‘il  bolalardan  oldinga  o‘tib  oladilar.    Kichik  maktab