1 bilet tarix

9- 

BILET

 

1. Parfiya va Yunon-Baqtriyani o’zaro taqqoslang. 

Parfiya,  Parfiya  podsholigi  —  miloddan  avvalgi  taxminan  250  yilda  Kaspiy 

dengizining jan. va jan.-sharqiy tomonida vujudga kelgan kad. davlat. Miloddan 

avvalgi  1-asr  oʻrtalarida  Mesopotamiyadan  Hindistongacha  boʻlgan  hududni 

oʻziga  boʻysun-dirgan.  P.  milodiy  3-asrning  20-yillarigacha  mavjud  boʻlgan. 

Miloddan  avvalgi  taxminan  250  yil  saklarning  koʻchmanchi  parnlar  (daxlar) 

qabilasi  Arshak  (arshakiylar  sulolasi  asoschisi)  boshchiligida  Salavkiylar 

davlatidan  ajrab  chiqqan  Parfiyo-na  yoki  P.  satrapiyasiga  bostirib  kirganlar  va 

P.ni,  soʻngra  qoʻshni  Girkaniya  viloyatini  ishgʻol  etganlar.  Salavk  II  oʻz 

hokimiyatini  qayta  tiklash  maqsadida  olib  borgan  bir  necha  muvaffaqiyatsiz 

urinishlar  (miloddan  avvalgi  230—  227)dan  soʻng  P.  da  arshakiylar 

hukmronligini tan olishga majbur boʻlgan. 209 yil P.ni salavkiylar podshohi An- 

tiox III bosib olgan. Biroq Salavkiylar davlatining zaiflashganidan foy-dalanib P. 

tezda oʻz mustaqilligini tiklagan. Parnlar mahalliy parfyanlar (parfiyaliklar) bilan 

aralashib ularning madaniyati, tili va mahalliy diniy eʼtiqodlarini qabul qilishgan. 

Miloddan  avvalgi  taxminan  170—138/137  yillarda  P.  podshohi  Mitridat  I 

salavkiylarning  sharqiy  satrapiyalari  va  Yunon-Baqtriya  podsholigining  bir 

qismini (miloddan avvalgi taxminan 136 y,) bosib olgan. Miloddan avvalgi 1-asr 

boshida  P.ning  qudrati  yanada  ortib,  Rim  imperiyasining  xavfli  raqibiga 

aylangan. Miloddan avvalgi 53 yil P. Rim bilan toʻqnashib, Karri jangitsa. Krase 

qoʻmondonligi  ostidagi  Rim  qoʻshi-nini  butkul  tormor  etgan.  Miloddan  avvalgi 

40-yilda  P.  Kichik  Osiyoning  deyarli  butun  hududini,  Suriya  va  Falastinni  zabt 

etgan. 

Mil. avv. 250-yilda Baqtriya Salavkiylar davlati tarkibidan ajralib chiqadi. Antik 

davr  tarixchilarining  xabar  berishicha,  mingta  Baqtriya  shahri  hukmdori 

bo’lmish  Diodot  o’zini  podsho  deb  e‘lon  qiladi.  Shu  voqeadan  boshlab  Yunon- 

Baqtriya  davlati  tarixi  boshla-  nadi.  Mil.  avv.  250-yilda  Salavkiylar  davlati 

tarkibidan ajralib chiqqan Parfi ya Baqtriyaning raqibiga aylanadi. 

Baqtriyadan  tashqari,  Yunon-Baqtriya  pod-  sholigi  tarkibiga  So’g’diyona  va 

Marg’iyona  ham  kirgan.  Diodotdan  keyin  Yunon-Baqtriyada  hukm-  ronlik 

davlat tarixida sezilarli iz qoldirma- gan Yevtidemga o’tadi. Yevtidemning o’g’li 

Demetriy hukmronligi davrida Yunon-Baqtriya podsholigi eng katta sarhadlarga 

ega  bo’ldi.  Hindistonning  bir  qismi  bu  davlatga  qo’shib  olindi.  Parfi  yada 

hokimiyat  Mitridat  I  qo’liga  o’tishi  bilan  u  Baqtriyaga  harbiy  tazyiqni 

kuchaytira-  di.Yunon-Baqtriya  davlati  tinimsiz  urushlar  olib  borishga  majbur 

bo’ladiki, bu hol uning kuch- sizlanishiga sabab bo’ldi. Bundan foydalan- 

gan ko’chmanchi yuechji qabilalari mil. avv. 140 –130-yillar oralig’ida Yunon- 

Baqtriya dav- latini bosib oladilar. 

---

 

 

 

2. Zahiriddin Muhammad Boburning dunyo tarixidagi tutgan o’rni haqida 

ayting. 

Zahiriddin  Muhammad  Bobur  (1483—1530).  Bobur  temuriylar  avlodining 

iste‘dodli vakili, o’zbek mumtoz adabiyotining yirik namoyandasi, buyuk shoir, 

tarixchi,  geograf,  ulkandavlat  arbobi,  iste‘dodli  sarkarda.  Dovyurakligi  va 

jasurligi uchun u yoshligidan ―Bobur‖(―Sher‖) laqabini oladi, Bobur Andijonda 

tug’ilgan.  Otasi  Umarshayx  Mirzo  Farg’onahukmdori  edi.  1494-yilda 

Umarshayx vafot etgach, Bobur otasi o’rniga taxtga o’tirdi. Budavrda temuriylar 

davlati  parchalanib  toj-u  taxt  uchun  kurash  avj  olgan  edi.  Dashti 

Qipchoqhukmdori  Muhammad  Shayboniyxon  esa  Movarounnahmi  bosib  olish 

ishtiyoqida  edi.  BoburMovarounnahrni  birlashtirishni  istar  edi.  Oxir-oqibat 

Bobur 

va 

Shayboniyxon 

qo’shinlarito’qnashdilar. 

Bu 

to’qnashuvda 

Shayboniyxon  g’alaba  qozondi.  Mag’lubiyatga  uchragan  BoburVatanni  tark 

etishga  majbur  bo’ldi.  1504-  yil-da  Bobur  Afg’onistonning  hozirgi  poytaxti 

Kobulshahrini  egalladi.Bobur  Afg’oniston  bilan  cheklanib  qolmadi.  U  ham 

barcha  jahongirlar  kabibuyuk  saltanat  tuzishni  orzu  qilar  va  o’z  maqsadiga 

erishishiga  ishonar  edi.  Bobur  1526-yildaHindistonni  egalladi.  Shu  tariqa 

Hindistonda  boburiylar  saltanatiga  asos  solindi.  Bobur  odilpodsho  sifatida  nom 

qozongan.U o’z hokimiyatiga bo’ysunganlarga ko’p muruvvat ko’rsatgan.Bobur 

va  boburiy  hukmdorlar  o’zga  dinlarga  xolis  munosabatda  bo’lganlar.  Shuning 

uchun hamular mamlakat aholisining ko’pchiligini tashkil etuvchi hindlarning o’z 

dinlariga  e‘tiqodqilishlariga  monelik  qilmaganlar.  Bobur  o’zi  asos  solgan 

saltanatning poytaxti Agrada 1530-yili 47 yoshida vafot etdi. 

 

 

3. “Manifest” atamasiga izoh bering.