Malakali mutaxassislarni tayyorlashda asos sifatida qabul qilingan. Malaka

20-mavzu. Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilarni tekshirish shakllari va 

---

24 
uslublari 
Odam organizmi-funktsional tizim ekanligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega 
ekanligini aniqlash va baholash. Tashqi nafasni baholash uslublari haqida nazariy 
ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. Zaxira imkoniyatlarni baholash 
uslublari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. 
Organizm funktsional holatini nazorat qilish va tahlil qilish shakllari haqida nazariy 
ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.  
 
21-mavzu. Bolalar va o‘spirinlar organizmining ish faoliyatiga jismoniy 
yuklamalarning ta`siri 
Jismoniy yuklamaning yurak qon-tomir tizimi, nafas olish tizimi, endokrin 
tizimi va modda almashinuviga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini 
aniqlash va baholash. 
Yurak-qon tomir tizimi funktsional holati ko‘rsatkichlari:
- Yurak qisqarishlari tezligi: yurak faoliyati-yurak qisqarishlari maromi bolalar 
va o‘spirinlar o‘sishi hamda rivojlanishi xarakteri bilan aniqlanadi. Bolalardagi qon 
aylanish xususiyatari modda almashinuvning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq. 
O‘sib borayotgan organizmning kislorodga bo‘lgan ehtiyoji yurak ishi kattalashishini 
talab qiladi. 
- Arterial bosim – yurak qon-tomir tizimi funktsional holati ko‘rsatkichi.
- B.Korotkov bo‘yicha auskultativ o‘lchanadi.
Nafas tizimga ta`siri: kattalarga qaraganda, bolalarda jismoniy yuklamalar 
mobaynida tashqi anfas intensifikatsiyasi nafas olish chuqurligi hisobiga emas, balki 
nafas olish tezligi hisobiga sodir bo‘ladi. sistematik tarzdagi mashg‘ulotlar natijasida 
bolalarda nafas olishning neyrogumoral boshqarilishi yaxshilanadi, nafas olish tizimi 
ishi bir-biriga moslashishi yaxshilanishi ta`minlanadi. 
Endokrin tizimga ta`siri: 
Mushak ishi bolalar buyrak usti beziga ijobiy ta`sir ko‘rsatadi. Yuklamaning 
hissiyotliligi buyrak usti bezlarining sekretor funktsiyasi oshishiga olib keladi. 
Mushak yuklamasida moslashish reaktsiyalarini ta`minlashda gipofiz, oshqozon osti 
bezi, qaolqonsimon bez va jinsiy bezlar ma`lum va ahamiyatli rol o‘ynaydi. 
Modda almashinuvga ta`siri:
Mushak yuklamasi modda almashinuv jarayonlariga katta talablar qo‘yadi. 
Bu 
chiqarish 
tizimi 
funktsiyasi, 
avvalambor 
buyraklar 
funktsiyasi 
kuchayishidir, sababi ular qonni metabolizm mahsulotlaridan tozalash orqali qonning 
kimyoviy tarkibi doimiyligini ta`minlash haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini 
aniqlash va baholash.