O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Mashq 1. Eritma konsentratsiyasini piknometr yordamida aniqlash.

---

78 
Piknometr aniq hajmli idish. Piknometr hajmini bilgan holda, uning ichidagi 
suyuqlik massasini o`lchab, suyuqlik zichligini aniqlash mumkin: 
V
m


(1)
Piknometr hajmi temperaturaga bog`liq holda o`zgarishi mumkin. Shuning uchun 
bu idishda tekshirilayotgan suyuqlik zichligi distirlangan suv zichligi orqali
topiladi. Buning uchun piknometr avval suv bilan, so`ngra tekshirilayotgan
suyuqlik bilan uning belgisiga qadar to`ldirilib, massasi o`lchanadi. Agar bo`sh 
piknometr massasi m, suyuqlik solingan piknometr massasi m
2
, suv solingan 
piknometr massasi m
1 
bo`lsa, piknometrdagi suyuqlik massasi m
2
-m, suvning 
massasi m
1
-m bo`ladi. Piknometrga solingan suv va suyuqlik hajmlari bir xil 
bo`lgani uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin:
2
2
1
1


m
m
m
m



(2) 
bunda
1

suvning tajriba paytdagi temperatura uchun olingan zichligi (jadvaldan 
olinadi ),
2

suyuqlik zichligidan suyuqlik zichligi uchun quyidagi formulani 
keltirib chiqaramiz :
1
1
2
2






m
m
m
m
(3) 
Ishni bajarish tartibi. 
1. Bo’sh piknometr massasi m aniqlanadi. Piknometr toza va quruq bo’lishiga 
e’tibor bering. 
2. Piknometr bo’ynidagi belgiga qadar distirlangan suv bilan to’ldirilib m
1
massasini o’lchang. 
3. Navbat bilan ma’lum konsentratsiyali eritmalar (5%, 10%, 15%, 20% va X% 
li mis kuporosi eritmalari ) solingan piknometrning massasi m
2
aniqlanadi. 
4. Suvning temperaturasi o’lchanib, uning zichligi 
1

aniqlanadi. 
5. (3) formuladan turli konsentratsiyali eritmalarning zichligi hisoblanadi. 
O’lchash va hisoblash natijalari 1-jadvalga yoziladi.

---

79 
1 – jadval
r
T /
m
1
m
t
1

Konsentratsiya
5% 
10% 
15% 
20% 
X% 
2
m
2

2
m
2

2
m
2

2
m
2

2
m
2

1 
2 
3 
6. Absstissa o`qiga konsentratsiyalarni, ordinata o`qiga eritmalarning
zichliklarini qo`yib, zichlikning konsentratsiyaga bog`lanish grafigi chiziladi.
7. Grafik yordamida ma’lum zichlikka qarab suyuqlikning noma’lum 
konsentratsiyasi aniqlanadi
Mashq 2. kartoshkada kraxmal konsentratsiyasini aniqlash.
Kartoshka xalq xo`jaligida oziq-ovqat maxsuloti va xom - ashyo sifatida
katta ahamiyatga ega. Kartoshkaning u yoki bu maqsadlarda ishlatilishi
undagi kraxmal konsentratsiyasidan bog`liq. Kraxmal konsentratsiyasini
aniqlash uchun oldin uning zichligi aniqlanadi va so`ngra 2-jadvaldan
konsentratsiya topiladi.
2 – jadval
Zichlik 
1,08 
1,09 
1,1 
1,11 
1,12 
1,13 
1,14 
1,15 
1,16 
% Kraxmal 
13,9 
16 
18,2 
20,3 
22,3 
24,3 
26,7 
28,9 
29,2