AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu
Bombey Universiteti (University of Mumbai)
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dehli Universiteti (University of Delhi).
|
Bombey Universiteti (University of Mumbai).(1996-cы ildяn rяsmi adы Mumbay universitetidir).Mumbay universiteti яvvяllяr Bombey Universiteti kimi tanınırdı. Universitet Hindistanın яn qяdim vя birinci universitetlяrindяn biridir və Bombeydя yerlяшir. Mumbay Universiteti dюvlяt tяhsil mцяssisяsi olaraq, Hindistanыn Maharastra яrazisindя yerlяшir. O, 1996-cы ilя qяdяr Bombey Universiteti kimi tanыnmыш, 1996-ci ildя Bombey шяhяrinin adы dяyiшilib Mumbay olduqdan sonra, Bombey Universiteti, Mуmbay univer- siteti kimi tanыnmaьa baшladы. Universitetin filiallarы olan kolleclяr Mumbay шяhяrinin vя Thane, Raigad, Ratnagiri vя Sindhudurg adlanan sahilyanы rayonlarыnыn яrazisindя yerlяшmiшdir. Universitet bir чox istiqamətlərdə diplom vя sertifikatlar verməkdən яlavя, bakalavr, magistr vя doktorantura dяrяcяlяri цzrя diplom vя sertifikatlar tяqdim edir. Universitet 1857-ci ildя Dr Cohn Wilson tяrяfindяn tяsis edilmiш vя Britaniyanыn ali tяhsillяrinin modellяri яsasыnda qurulmuшdur. Mumbay Universitetində tяdris onun filiallarы olan kolleclяrdя keчirilir. St. Xaviers Colleci 1868-ci ildя universitetя birlяшdirilmiшdir. Birinci vitse kansler Dr Con Vilsonun hяyat yoldaшы Margaret Bayne Vilson qыzlar цчцn 16 mяktяb tяsis etmiшdir, onlarыn arasыnda яn mяшhuru olan Sankt-Kolumbiya Ali mяktяbini xцsusi qeyd etmяk olar. Иlk яvvяl Elphinstone Collecinin binasы Mumbay Universiteti цчцn istifadя edilmiшdir. Universitetin akt zalыnda цzяrindя zodiak bцrclяrinin dairяvi шяkildя tяsvir edildiyi vitrac pяncяrяsi bцtцn dцnyada mяшhurdur. Hazыrda universitet kampuslarы (шяhяrciklяri) idarяetmя mяrkяzlяri vя ali tяhsil mяrkяzlяri kimi fяaliyyяt gюstяrirlяr. Mumbay Universitetinя birlяшdirilmiш kolleclяrin bir çoxu Mumbay шяhяrindя vя digяr rayonlarda yerlяшmiшdir. Universitetin kampusları Mumbay шяhяrinin яtrafыnda Kalina, Santakruz
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 363
яrazilяrindя yerlяшir. Kampusda universitetin akademik vя inzibati шюbяlяri yerlяшir. Fort яrazisindя yerlяшmiш digяr kampusdа yalnыz inzibati iшlяr hяyata keчirilir. Mumbay Universiteti Milli Qiymяtlяndirilmя vя Akkreditasiya шurasы tяrяfindяn beш ulduz reytinqi olan universitet kimi qiymяtlяndirilmiшdir. 2010- cu ildя, dцnya юlkяlяrinin 500 universiteti arasыnda 451-500 yerdя gюstяrilmiшdir. 2009-cu ildя o hяmin siyahы чяrчivяsindя artыq 432-ci yerdə sıralanmışdır. Mumbay шяhяrindя yerlяшяn dцnya шюhrяtli institutlarыn bir neчяsi bu universitetя birlяшdirilmiшdir. Onlarыn bir çoxu hazыrda mцstяqil institut hesab olunurlar. Bura St.Xavyer (Mцqяddяs Xavyer) kolleci, Narsee Moncee kolleci, Veermata Cicabai Texnoloji İnstitutu, Kimya Texnologiya Иnstitutu, Mumbay Universitetinin institutu hesab olunan Tata Fundamental Tяdqiqatlar Иnstitutu vя Tata Memorial Xяstяxanasы daxildir. Universitetdя 200 mindяn artыq tяlяbя tяhsil alыr, orada 354 kollec, 36 idarя vя tяhsil elmi-tяdqiqat vя tibb mяrkяzlяri, o cцmlяdяn aшaьыdakы insti- tutlar, mюvcuddur: Tibb Elmlяri İnstitutu, Kimya Texnologiyalarы İnstitutu, Mцhяndislik İnstitutu, iİdarяetmя İnstitutu, "Narsil Mondzhi" Menecmenti İnstitutu, "Tata" Fundamental Tяdqiqatlar İnstitutu, Texnoloji "Ramrao Adik" vя texnoloji "Vidyalankar" İnstitutu, Dzhamnalal Bacac Menecmenti İnstitutu vя s.. Universitetin tяrkibinя hяmчinin Bombeydя mюvcud olan Cavaharlal Nehru adыna яn bюyцk kitabxana da daxildir. Kitabxanada qяdim яlyazmalarыn geniш kolleksiyasы vardыr. Bu universitet 1857-ci ildя tяsis olunmuшdur. 1904-cц ilя qяdяr onun funksiyalarы яlavя birlяшdirilmiш kolleclяrdя test vя tяlimlяrin keчirilmяsi ilя mяhdud idi (tяhsil sistemi Oksford sistemi цzrя qurulmuшdu). 1904-cu ildяn sonra universitetя bilavasitя tяhsil fяaliyyяtinin tяшkili hцququ (mцhazirяlяrin oxunmasы vя tяhsil prosesi zamanы zяruri olan elmi iшlяrin nяшri) verildi. 1948- ci ilя qяdяr universitetdя orta mяktяbdən imtahanlar keчirilirdi vя bu da orta tяhsilin sяviyyяsinя bюyцk tяsir gюstяrirdi. Bombey Universitetinin mцasir strukturu Bombey Universitetinin 1953-ci il aktы яsasыnda tяyin olunmuшdur, bu akta яsasяn Bombey universitetinя birlяшdirilmiш kolleclяr universitetin tяrkibinя daxil edildilяr. Bu universitetin fяaliyyяtinin 150 illiyinя nяzяr salsaq, onun cяmiyyяtin mяnяvi vя intellektual nailiyyяti kimi mцxtяlif чeшidliliyi aчыq-aydыn шяkildя gюrönör. Universitet юlkяnin, xцsusilя dя Mumbay шяhяrinin getdikcя artan sosial dяyяrlяrinin vя imkanlarыnыn yцkцnцn mцяyyяn hissяsini, цmumilikdя, юz цzяrinя gюtцrяrяk, hяr zaman юlkяnin inkiшafыna gцclц tяkanverici qцvvя kimi чыxыш edir. Milli sяviyyяdя o, idman vя mяdяniyyяt sahяlяrindя bюyцk nailiyyяtlяr яldя etmiшdir. Son 5 il яrzindя doktorantların sayы 112%, distant tяhsili яldя edяn tяlяbяlяrin sayы 147%, beynяlxalq jurnallarda dяrc olunmuш elmi mяqalяlяrin sayы isя 156% artmышdыr. Hazыrda orada 80-dən чox fяnn mцяllimi fяaliyyяt gюstяrir. Son 5 il яrzindя universitetin mцяllimlяri 18 milli MÜDAFİƏ MAHMUDOV
364 vя beynяlxalq mцkafat яldя etmiшlяr. Hяr il 20-yə yaxыn mцяllim xarici юlkяlяrdя beynяlxalq konfranslarda iшtirak etmяk və elmi iшlяri xarici яmяk- daшlarla birlikdя hяyata keчirmяk цчцn xarici юlkяlяrя sяfяr edir. Universitet, onun kolleclяrindя iшlяyяn mцяllimlяrin minimal ixtisaslaшmalarыnы mцяyyяn etmяk, kollecdя təlim-tяrbiyя iшlяri цzrя nяzarяtin aparыlmasы hцququnu və s. яldя etdi. Bununla yanaшы, universitetin tяrkibindя olan kolleclяrin mцяyyяn mцstяqillik hцququ saxlanыldы. Bu sяbяblərdяn dя Bombey Universiteti federal universitet kimi tanınır. Hindistan mцstяqillik яldя etdikdяn sonra (1947) universitetdя sяnaye vя kяnd tяsяrrцfatы цzrя kadrlarыn hazыrlыq bюlmяsi geniшlяndirildi, tяbiяt elmlяri sahяsi цzrя tяdqiqat iшlяrinя diqqяt artыrыldы. 1953-cö il aktına яsasяn qiyabi tяhsili tяшkil etmяk hцququnu яldя etdi. Universitetin nяzdindя hindi vя maratxi dillяrindя fяhlя sinfi цчцn axшam kurslarы aчыldы. Yuxarыda gюstərilən tяhsil mяrkяzlяrindяn, kolleclяrdяn vя institutlar- dan başqa, Mumbayda vя onun яtrafыndakы rayonlarda yerlяшяn mцhяndislik kolleclяri də Mumbay Universitetinin tяrkibinя daxildir. Universitetin mяzunlarыnыn arasыnda чoxlu sayda tanыnmыш siyasi xadimlяrя vя məşhur aktiyorlara rast gяlmяk olar. Universitetdə alыnan tяhsil юz fundamentallыьы, keyfiyyəti, юzünəmяxsusluьu ilə seчilir.
Qanunvericilik Assambleyasыnыn aktы яsasяnda 1922-ci ildя tяsis olunmuшdur. Иlk illяrdя universitetdя incяsяnяt vя elm fakцltяsindя 750 tяlяbя tяhsil alыrdы. Hazыrda universitetdя 14 fakцltя fəaliyyət gюstərir. 86 professor-müəllim чalışır vя 79 kollecdя 220 min tяlяbя tяhsil alыr. Dehli Univesiteti Hindistanыn яn qяdim tяhsil mяrkяzi olaraq, hяm də onun яn yaxшы universitetlяrindяn biri hesab olunur. Dehli Universiteti Hindistan Hюkumяti tяrяfindяn maliyyяlяшdirilir. 1922-ci ildя yaradыlmыш bu tяhsil ocaьы magistr vя doktorantura sяviyyяsindя proqramları tяklif edir. Hindistanыn vitse-prezidenti Dehli Universitetinin Kansleridir. O, dцnya universitetlяrinin THES - QS reytingi цzrя dцnyada 371-ci yeri tutur. Universitetdя Шimali kampus vя Cяnubi kampus adlanan, mцvafiq olaraq шяhяrin шimalыnda vя cяnubunda yerlяшяn iki kampusu vardır. Шimali kampus Dehli metrosunun sarы xяtti ilя baьlыdыr. Stansiya Vishшa- vidyalaya stansiyasы adlanыr, bu sюzцn mяnasы Hind dilindя universitet demяkdir . Dehli Universiteti tяhsil, яla tяdris metodologiyasы vя elmi-tяdqiqatlarыn aparыlmasыnыn keyfiyyяti цzrя başqa Hindistan universitetlяri цчцn model vя yol gюstərən universitetdir. Dehli universitetində tяhsilin keyfiyyяtinя gяldikdя isя, Hindistanыn bцtцn yerlяrindяn bu universitetdя tяhsil almaq цчцn bir чox tяlяbяlяr cяlb olunmuш vя belя mюhtяшяm tяhsilin яldя olunmasыnыn nяticяsindя həmin tяlяbяlяrin яksяriyyяti cяmiyyяtdя, elm alяmindя mяшhurlaшmыш, bюyцk ad qazanmышlar.
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 365
Dehli Universiteti yarandыьы zaman Dehlidы yalnыz цч kollec - Mцqяddяs Stefan kolleci, Hinduist kolleci vя Ramcas kolleci mюvcud idi. Mцqяddяs Ste- fan kolleci 1881-ci ildя, Hinduist kolleci 1899-cu ildя vя Ramcac kolleci 1917-ci ildя tяsis olunmuшdur. Bu цч kollec dяrhal Dehli universitetinя birlяшdirildi. Dehli Universitetindя tяhsil bu цч kollecdяn, iki incяsяnяt vя elm fakцлtяsindяn, orada tяhsil alan 750 nəfər tяlяbяdяn baшladы. Qыsa mцddяt яrzindя Dehli Uni- versiteti яn bюyцk Hind Universiteti kimi tanыndы. Universitet Hindistanda яn bюyцk universitetlяrindяn birinя чevrilmiшdir. Hazыrda hər il tяlяbяlяrin sayыnыn artmasы bu universitetin tяhsil sяviyyяsinin nöfuzunun gюstяricisidir. Dehli Universiteti юlkяnin birinci universiteti olub, tяhsil vя tяdqiqat sferalarыnda yцksяk standartlarы ilя tanыnaraq юz fakцltяlяrinя gюrkяmli alim- lяri cяlb edir. Tяsis olunduьu gцndяn bu universitetin prinsiplяrinin arasыnda mцшahidя olunan tяhsil vя tяdqiqat sferalarыnda mцkяmmяlliyя meyillilik prinsipi юlkяnin bцtцn universitetlяrini Dehli universitetininin modelini яsas gюtцrmяyя vadar etdi. Onun zяngin akademik яnяnяlяri hяr zaman яn istedad- lы tяlяbяlяri cяlb etdir vя bу tяlяbяlяr gяlяcяkdя cяmiyyяtin və elmi zяngin- lяшdirяrяk universitetin adыnы daha da ucaldыr. Universitetin beш departamenti: Kimya, Geologiya, Zoologiya, Sosiolo- giya vя Tarix departamentlяri yцksяk sяviyyяli tяqdiqat mяrkяzlяri statusunu almышdır. Bu mяrkяzlяr mцvafiq sahяlяr цzrя tяdris vя elmi tяdqiqatlarыn aparыlmasыnыn qabaqcыl tяcrцbяsinin daшыyыcыlarы kimi юzцnяmяxsus zяnginliyя malikdir. Bundan başqa, universitetin чoxlu sayda шюbяlяri xцsusi proqram чяrчivяsindя onlarыn qabaqcыl, zяngin iшlяrinin tanыnmasыnыn niшanяsi (яlamяti) olaraq qrantlar яldя edirlяr. Bunlara aшaьыdakы departamentlяr daxildir: Hin- di, Roman, Fars, Coьrafiya, Musiqi, Antropologiya, Riyaziyyat, Buddizm, Иngilis дили, Sosial vя s.. Universitet bu gцn ayrы-ayrы kolleclяrdя yerləşən kitabxanalardan яlavя olaraq, 15 bюyök kitabxanasы ilя dя fяxr edя bilяr. Fizika vя kimya departamentlяrinin yaxыnlыьыnda yerlяшяn universitetin elm mяrkяzində bir sыra mцrяkkяb vя iri tяdqiqat ləvazimatları (alяtlяri) yerlяшmiшdir. Bu alяtlяr tez-tez mцяllimlяr, diplomdan sonrakы fakцltяlяrin elmi iшчilяri tяrяfindяn, hяm də Dehlidя vя onun яtrafыnda чoxlu sayda başqa mцяssisяlяr tяrяfindяn istifadя olunur. Son illərdə universitetin, Шimal vя Cяnub kampuslarında bцtцn kolleclяri vя departamentlяri birlяшdirяn lift-optik шяbяkя чяkiлmiшdir. Dehli Universiteti sцrяtlя artan шяhяrlə ayaqlaшmaq цчцn bir чox istiqamяtlяrdя inkiшaf edir. Bu baxımdan Жяnub kampusu cяnubi Dehli sakinlяrinin tяhsilinin яldя etməsi prosesini asanlaшdыrmaq цчцn 1973-cц ildя yaradыlmышdыr. 69 hektar yaшыllыьы olan bu kampus tяbii яtraf ilя cяlbedici daьlыq boyunca yerlяшir. Onun bir чox departamentlяri incяsяnяt fakцltяsinя daxildir, fяnlяrarasы vя tяtbiqi elmlяr fakцltяsi, idarяetmя fakцltяsi dя Cяnubi Kampusda yerlяшir. Bundan baшqa, Kampusda zяngin kitabxana, Saьlamlыq Mяrkяzi, Bank, Poчt Offisi, inzibati bюlmя vя imtahan bloklarы vardыr. Cяnubi Kampus hяmdə professor-mцяllim MÜDAFİƏ MAHMUDOV
366 vя qeyri-mцяllim heyяti цчцn mцяyyяn yaшayыш mяhяllяlяrinin tяqdim edilmяsini tяmin edir. Яcnяbi vя ya шяhяr sakinlяri olmayan tяlяbяlяr цчцn юç yataqxanaлары tяklif olunur. Dehli Universitetinя birinci чaьыrыш zamanı 750 nəfər dяvяt olmuşdur. Bu tədbir 26 mart 1923-cц ildя Dehli Qanunvericilik Assambleyasыnыn nяzdindя olan Katibliyin Binasыnыn akt zalыnda keчirildi. Hюrmяt яlamяti olaraq Hin- distanыn vitse-kralыna zati-alilяri Md.Cahana və universitetin vitse-kansleri Hari Sinqh Gaur cяnablarыna universitetin fяxri adы tяltif olundu. 1947-cil ildя Universitetin gцmцш yubiley ilindя hяmчinin Hindistanыn mцstяqillik gцnц qeyd olundu vя universitetin яsas zalыnda ilk dяfя olaraq Hindistanыn bayraьы ucaldы, lakin bяzi inzibati problemlяr ucbatыndan яsas tяn- tяnяli mяrasim 1948-ci ildя keчirildi vя bu mяrasimdя baş nazir Cavaharlal Nehru, Lord Maunbatten, Ledi Maunbatten, Abur Kalam Azad, Zakir Hц- seyn kimi gюrkяmli dюvlяt xadimlяri iшtirak etmiшlяr. Iyirmi beш il sonra 1973-cц ildя universitetin qыzыl yubiley mяrasimindя Hindistanыn baш naziri Иndira Qan- di, Satyacit Ray, Amrita Pritam vя MS Subbulakshmi iшtirak etmiшlяr. Son yeddi onilliklяr яrzindя Dehli Universiteti Hindistanыn яn bюyцk uni- versitetlяrindяn birinя чevrilmiшdir. Hazırda orada 14 fakцltя, 86 akademik de- partament vя 220 000 tяlяbяsi olan bцtцn шяhяr boyu yerlяшdirilяn 79 kollec mюvcuddur. Universitetin fяxri dяrяcяlяri Bюyцk Britaniyanыn baш naziri Qor- don Braun da daxil olmaqla bir чox dцnya шюhrяtli xadimlяrя tяltif edilmiшdir. Bu universitetin tarixinя nяzяr salsaq, onun uzun inkiшaf yolu keчdiyini gюrяrik. Цч kollecin birlяшmяsindяn яmяlя gяlmiш, 750 tяlяbяdяn baшlamыш bu tяhsil ocaьы hazыrda mюhtяшяm tяhsil ocaьыna чevrilmiшdir. Bu fakt bizя univer- sitetin inkiшaf strategiyasыnыn dцzgцn istiqamяtlяnmяsini aчыq-aydыn шяkildя sцbуt edir. Bu yolda Hindistanыn Hökümяtinin dя bюyцk rolunu xцsusilя qeyd etmяk mяqsяdяuyьundur. Bu universitet hяr zaman dюvlяt nяzarяti altыnda saxlanыlmыш vя dюvlяt dяstяyi яsasnda inkiшaf etmiшdir. Dehli Universitetinin tяlяbяlяri hazыrda mцxtяlif юlkяlяrin tяlяbяlяri ilя beynяlxalq yarышmalarda iшtirak edir vя bir чox hallarda qalib olaraq birinci yerlяri tuturlar. Bundan başqa, hяmin tяlяbяlяr tяhsillяrini bitirdikdяn sonra mцxtяlif юlkяlяrin ali tяhsil mцяssisяlяrinя mцяllim kimi dяvяt olunaraq, universitetin adыnы vя zяngin яnяnяlirini daha da ucaldыrlar. Bu institutun qяdim vя zяngin яnяnяlяri onun tяlяbяlяrini digяr universitetin tяlяbяlяrindяn fяrqli cəhətdə gюstяrir. Dehli universitetindя tяhsil sistemi hяr il təkmillяшir, universitetin iшinя bцtцn dцnyadan yeni-yeni istedadlы alimlяr cяlb olunur, tяhsil vя tяdqiqat sferalarы inkiшaf etdirilir. Orada alыnan tяhsil hяr zaman keyfiyyяt gюstяricisinə görə tяlяbяnin gяlяcяk hяyatы цчцn mюhkяm bцnюvrя rolunu oynayır. Dцnyanыn bir чox universitetlяrinin bu mюhtяшяm universi- tetin inkiшaf strategiyasы modelindяn istifadя etmяsi mяqsяdяuyьundur, чцnki bu model bцtцn dцnya elmi цчцn яlveriшli model olaraq uzun illяr boyu юzцnц yalnыz yaxшы tяrяfdяn tanыtmышdыr. DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 367
İRANDA TƏHSİL
Апарылан щесаблаmалара эюря 1979-жу илдя İranda ящалинин tягрибян 60%-i савадсыз иди. 6-14 йашлы ушагларын tящсили ижбаридир. Бцtцн mяktяблярдя tядрис фарс дилиндя иди, гейри-фарс дилиндя вя Азярбайжан дилиндя mяktяб йох иди. Харижи юлkялярин, о жцmлядян ССРИ-нин али mяktябляриндя 30 mин иранлы али tящсил алырды (1974). Бюйцk универсиtеtляри bunlardır: Tещран универсиtеtи (1934, 1976-77-жи дярс илиндя – 8 mиндян чох tялябя), Tябриз универсиtеtи 1957, 7,2 mин tялябя, 1974-1975-ci tədris ilində, Иран Mилли универсиtеtи 1960, 6,9 mин tялябя, 1974-1975-ci tədris ilində, Полиtехниk универсиtеtи 1966, 2,9 mин tялябя 1974-1975-ci tədris ilində. ХВЫЫЫ ясрин сонларындан башлайараг елm, tящсил вя.с сащялярдя mцtяхяс- сислярин щазырланmасы цчцн исtедадлы эянжляр Авропа юлkяляриня эюндярилирди. Юлkядя 1951-жи илдя “Билиk еви” адландырылан дарцлфунун ачылды. Бунун ачылmа- сында mягсяд dəqiq вя щуmаниtар елmляр цзря kадрлар щазырлаmаг иди. Tящсил орtа mяktяб сявиййясиндя 5 ил mцддяtиндя иди. 1859-жу илдя илk дяфя олараг tяд- рис просесляри дювляt tяряфиндян нязаряtя эюtцрцлдц. Али mяktяблярин mейдана эялmяси дарцлфунун инkишафынын ардыжыл олараг иtирилmясиня сябяб олду. 1855-1856-жы иллярдя Иранда Елmляр Назирлийи йаранды вя 1872-1873-жц иллярдя Tещранда харижи дилдя дцнйяви mяktябляр tяшkил олунду. 1889-1890-жы ил- лярдя диплоmаtлар щазырлайан Али Сийаси Елmляр Mяktяби, 1900-1902-жи иллярдя ися “Mядрясе йе Фялащеt” адлы яkинчилиk mяktяби tясис едилди. Бу дюврдя Иранын Жянуби Азярбайжан щиссясиндя 150 цmуmи вя хцсуси mяktяб вя 10 mядряся вар иди. Урmийада Али Tибб Mяktяби ачылmышды. 1875-жи илдя Tябриздя йени tипли дювляt mяktяби – Tябриз дарцлфуну ачылды вя бурада щярби вя mцлkи mяmурлар, щяkиmляр щазырланырды. Mяktяб 2 ил фяалиййяt эюсtярmиш вя щяр ил 40-45 няфяр mязуну олmушдур. 1888-жи илдя Mирзя Щясян Рцшдиййя йени tипли mяktяб tяшkил еtmишди. 1905-1911-жи иллярдя Жянуби Азярбайжанда 37 mилли mяktяб (22-си Tябриздя) фяалиййяt эюсtярирди. 1910-жу илдя Mаариф, Вягфляр вя Инжясяняt Назирлийинин низаmнаmяси, 1911-жи илдя ися“Tящсилин ясас Гануну” tясдиг олунду. Бу Гануна эюря, iбtидаи tящсил ижбари елан олунду. Ганунда mяktябляр 4 нювя айрылырды: 1) kянд ибtидаи mяktябляри; 2) шящяр ибtидаи mяktябляри; 3) орtа mяktябляр; 4) али mяktябляр. 1911-жи илдя йени ганунлара эюря, Авропайа tялябя эюндярmяk вя Tещран, Tябриз, Mяшщяд, Шираз вя Kирmан шящярляриндя дювляt бцджяси щесабына алtы синифли ибtидаи mяktябляр йарaдылmаlı иди. Бу ганунларын гябулундан сонра орtа цmуmtящсилин mцддяtи 12 ил mцяййянляшдирилди. 1918-cи MÜDAFİƏ MAHMUDOV
368 илдя педагоjи kадр щазырлайан Mярkязи Дарцлmцяллиm tясис едилди. 1897-cи илдя Mцзяффяряддин шащын хцсуси яmри иля Tещранда M.Щ.Рцшдиййя tяряфиндян йени tипли “Рцшдиййя” адлы mяktяб ачылды. 1921-жи илдя Иранда Али Mаариф Шурасы tясис олунду. Mаарифля баьлы олан бцtцн ишляр ганун ясасында щяйаtа kечирилmяйя башлады. 1928-жи илдя tяшkил олунан Али Дарцлmцяллиm 1933-жц илдя Педагоъи Инсtиtуt адландырылды. Mцяллиm kадрлары щазырлаmаг mягсядиля педагоъи tехниkуmлар йаранды. 1934-жц илдя Tещран Универсиtеtинин tяшkили щаггында ганун Mилли Шура Mяжлисиндя tясдиг олунду. Универсиtеtин 6 шюбяси вар иди: 1) фялсяфя вя илащиййət елmляри; 2) tя- биййяt вя рийазиййаt елmляри; 3) ядябиййаt вя педагоъи елmляр; 4) tибб елmляри; 5) щцгуг, сийаси вя игtисади елmляр; 6) tехниkи елmляр. 1935-жи илдя Иранда йашлыларын tящсилиня диггяt арtырылды. Орtа mяktяб дюврц Франсада олдуьу kиmи цч mярщяляйя (цчиллиk, ikiиллиk, birиллиk) бюлцндц. 1943-жц илдя Иранда ижбари Tящсил Гануну tясдиг олунду. 1966-1978-жи иллярдя йени mаариф сисtеmи фяалиййяt эюсtярди. Йени сисtеmя эюря ибtидаи tящсил 5, орtа tящсил 3 вя 4-иллиk олараг иkи пилляйя айрылды. Орtа mяktябин 4-иллиk дюврц нязяри вя tехниkи-пешя бюлmяляриня айрылmышды. Бу ганунлар Жянуби Азярбайжанда tящсилин инkишафына mцяййян гядяр tясир эюсtярди. 1911-жи илдя Tябриздя ибtидаи дювляt mяktяби ачmаг щаггында ганун гябул олунду. 1917-жи илдя Tябриздя илk орtа mяktяб йаранды. 1933-1934-жц иллярдя Жянуби Азярбайжанда 27 орtа mяktяб вя 186 ибtидаи mяktябдя 30 mин шаэирд tящсил алырды. 1934-1935-жи илляр- дя Tябриздя вя Урmийада “Данешсяра” (педагоъи mяktяб) ачылды. 1934-1941-жи иллярдя Жянуби Азярбайжанда 105 mяktяб (15-и Tябриздя), 1938-1939-жу иллярдя 27 ибtидаи, 52 орtа mяktяб фяалиййяt эюсtярирди. 1946-жы илдя Tябриз Универсиtеtи йаранды вя бу универсиtеtин цч фаkулtяси (педагоъи, tибб вя kянд tясяррцфаtы) вар иди. 1952-1953-жц илдя Жянуби Азярбайжанда 833 ибtидаи вя 64 орtа mяktяб фяалиййяt эюсtярирди. Али Mаариф Шурасынын tясдиг еtдийи ясаснаmяйя эюря, tящсил сисtеmи ашаьыдаkы mярщяляляри ящаtя едир: mяktябягядяр tялиm вя tярбийя дюврц; ибtидаи tящсил дюврц; исtигаmяtляндирижи (йюнялtmя) tящсил дюврц; tехниkи вя пешя tящсили дюврц; ялащиддя mяktябляр; универсиtеt вя башга али mяktябляр. Иранда али tящсил шябяkяси ашаьыдаkы tящсил mцяссисяляриндян ибаряtдир: универсиtеtляр; инсtиtуtлар; али mяktябляр; tехниkи инсtиtуtлар; Иранда гейри-дювляt (юзял) али tяд- рис mцяссисяляри дя фяалиййяt эюсtярир. Tящсил аланларын сайы 18,9 mилйон няфярдир. Юлkядя 1300000 mин tялябя вардыр, йяни щяр 45 няфярдян бири али mяktябдя охуйур. Щяр ил али tящсил mцясси- сялярини 161 mиндян чох tялябя биtирир. Щазырда юлkядя 440 али mяktяб, о жцmлядян 87 универсиtеt, 23 инсtиtуt, 6 али tящсил mярkязи, 70 яйани инсtиtуt, 120 “Пяйаmи-нур” универсиtеtи вя 115 ислаm универсиtеtи фяалиййяt эюсtярир. Иранда али mяktябляр иkи ясас група бюлцнцр: дювляt вя юзял али mяktябляр. Али tящсил просеси və онун tянзиmлянmяси ихtисаслашmаны нязяря алmагла, ясасян, иkи mцсtягил назирлиk: Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийи, Сящиййя вя Tибби Tящсил Назирлийи tяряфиндян идаря едилир. Дювляt али mяktяблярин вя еляжя дя юзял DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 369
али mяktяблярин tялябяляринин бир щиссяси юлkянин Tящсил Tяшkилаtы tяряфиндян kечирилян цmуmmилли mцсабигядя ишtираk йолу иля еkсперt (баkалавр) дяряжяси, (mаэисtр) баш еkсперt вя доktор дяряжяляри алmаг цчцн бурахылыш ялдя едир. Щазырда юлkядя Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийиня tабе олан 50 уни- версиtеt, Сящиййя вя Tибби Tящсил Назирлийиня tабе олан 33 универсиtеt, башга назирлиkлярин сялащиййяtиндя олан 53 универсиtеt вя али tящсил mярkязи фяалиййяt эюсtярир. Щяm дя Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийинин tабелийиндя 23, Сящий- йя вя Tибби Tящсил Назирлийинин tабелийиндя 6 tядгигаt mярkязи mювжуддур. Иранда 6 йашындан йухары савадсыз вяtяндашларын сайы 20,49 фаиз tяшkил едир. Бу о деmяkдир kи, 9,9 mилйон адаm охуmаг вя йазmаг бажарmыр. Tящсил mцяссисяляринин щяр бириндя орtа щесабла 20 няфяр олmагла 556 mин синиф вардыр. Савадлылыьын арtыm tеmпи ящалинин арtыm tеmпини иkи дяфя габаглайыр. Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийи, Сящиййя вя Tибби Tящсил Назирлийи няздиндя фяалиййяt эюсtярян Али tящсилин genişlənməsi цзря Шуранын вязифяси али tящсил вя tядгигаt фяалиййяtинин mцвафиг шябяkясинин tясиси вя инkишаф еtдирлmяси цзря ишляри планлашдырmаг вя онлара нязаряt еtmяkдир. Универсиtеtляр вя бцtцн başqa али tядрис mцяссисяляри, щяm дя tядгигаt mцяссисяляри Mядянийяt вя Али Tящсил Назирлийининин, али mяktяб реktорларынын вя tядгигаt mцяссисяляри рящбярляринин idarə etməsi ilə фяалиййяt эюсtярир. Универсиtеt (вя йа бцtювлцkдя али mяktяб) Шуралары tядрис просесинин вя tядги- гаt фяалиййяtинин планлашдырылmасы mясяляляри иля mяшьулдур. Универсиtеtлярин вя диэяр али mяktяблярин елmи шураларынын цзвляри юз сялащиййяtляри чярчивясиндя рясmи вя mцгавиляли гайдада фяалиййяt эюсtярир. Он- ларын вязифяси ясас еtибариля елmи лайищялярин щяйаtа kечирилmясиндян, tядрисдян, tядрис просесиня елmи вя праktиkи хидmяtдян, елmи еkсперtиза вя tювсийялярин ишляниб щазырланmасы иля баьлы tапшырыгларын йериня йеtирилmясиндян, елmи сеmи- нарларда, kонфрансларда вя диэяр елmи вя профессионал форуmларда ишtираkдан, еляжя дя юз иш йери цзря mцвафиг шураларын фяалиййяtиндя ишtираk еtmяkдян ибаряtдир. Дювляt сеktорунда (вилайяt mярkязляриндя вя юлkянин ири шящярляриндя фяалиййяt эюсtярян универсиtеtлярля йанашы) дисtанt tящсил (məsafədən tящсил) принсипи цзря елmи билиkлярин инkишаф еtдирилmяси вя йайылmасы mягсяди иля 1988-жи илдя “Пяйаmи-нур” универсиtеtи йарадылmышдыр. “Пяйаmи-нур” универсиtеtляр ся- виййясиндя гийаби və яйани tящсил цзря tящсил програmларынын щяйаtа kечирил- mясини вя юз билиk сявиййялярини арtырmаг исtяйян ишля mяшьул олан адаmларын (щяttа евдар гадынларын) чох эениш чеврясини tящсилля ящаtя еtmяk иmkаны йараtmышдыр. Щазырда юлkядя “Пяйаmи-нур” универсиtеtинин 130 бюлmяси вя филиалы mювжуддур ki, онларда 200 mин адаm tящсил алыр. Mювжуд сtаtисtиk mялуmаtлара ясасян 1996-1997-жи tядрис илиндя юлkянин дювляt универсиtеtляри вя али mяktябляриндя 600 mин няфяр tящсил алырды, онлардан 14,71 фаизи ибtидаи универсиtеt tящсили иля ящаtя олунmушду, 72,3 фаизи – баkалавр дяряжяси алmаьа, 4,63 фаизи – mаэисtр елmялри дяряжяси алmаьа щазырлашырды, 8,36 MÜDAFİƏ MAHMUDOV
370 фаизи доktоранtурада охуйурду. Эюсtярилян илдя дювляt али mяktбляриндя mязунларын сайы (mцхtялиф tядрис пилляляриндя) 83385 няфяр tяшkил едир, елmи шураларын цзвляри вя mцяллиmлярин сайы 27650 няфяря чаtmышды. Али tящсил сферасында вязифялярин даща йахшы реаллашдырылmасы цчцн ящалинин цmуmи елmи сявиййясинин йцkсялдилmяси цчцн щяm kоmmерсийа, щяm дя гейри- kоmmерсийа ясасында фяалиййяt эюсtярян юзял али tящсил mцяссисяляри дя бюйцk юняm дашыйыр. Бу kиmи али mяktяблярин фяалиййяtи цзяриндя нязаряt Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийи, Сящиййя вя Tибби Tящсил Назирлийиня щяваля едилmишдир. Бу али mяktяблярдя mцхtялиф ихtисаслар цзря 650 mиня йахын tялябя tящсил алыр. Али mяktяблярдя kейфиййяtли tядрис цчцн бцtцн зярури шяраиt вя mцасир аваданлыг mювжуддур. Иранлы tялябялярля йанашы, юлkя универсиtеtляринин mцх- tялиф бюлmяляриндя вя фаkцлtяляриндя дцнйанын 42 юлkясиндян харижи tялябяляр дя tящсил алыр. Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийи щяm наtаmаm ali təhsil, щяm дя tаm али təhsil almaq üçün ali mяktяб вя универсиtеtляря даща чох сайда яжняби tялябя гябул еtmяk иmkанына mалиkдир. Назирлиk дцнйанын mцхtялиф юлkяляриня фарс дилли mцяллиmляри эюндярmяйя, орада али mяktяблярдя mцвафиг kафедралар йараtmаьа, Иран универсиtеtляринин филиалларыны tясис еtmяйя щазырдыр. ИИР Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийинин няздиндя фарс дилинин юйря- нилmяси цчön mярkяз vardır. Бу дил Йахын вя Орtа Шярг юлkяляриндя данышан ящалинин сайына эюря иkинжи дилдир (яряб дилиндян сонра). Щазырда харижи юлkя- лярин али mяktябляриндя 30 фарс дилли kафедраsı йарадылmышдыр. Иранда щазырлан- mыш програmа ясасян харижи юлkялярин вяtяндашлары Иранда фарс дили kурсларында tящсил дюврцндя гысаmцддяtли tягацд алыр, бундан башга, Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийи фарс дилини юйрянmяk исtяйянляря дярс вясаиtляри вя ядябиййаt ялдя еtmяkдя kюmяklik edir.
ИИР-дя TЯЩСИЛИН ХЦСУСИЙЙЯTЛЯРИ ОРTА TЯЩСИЛ Иранда ибtидаи вя орtа tящсил сисtеmи цч пиллядян ибаряtдир, yəni ибtидаи təhsil, natamam орtа вя tam orta təhsil. Ибtидаи mяktяб təhsili 5 ил даваm едир, сонра 3 илдян ибаряt орtа mяktяб, даща сонра ися 3 ил tam orta məktəb дюврöдцр. Щаmы цчцн 11-иллиk tящсил ижбаридир. Иранда оьлан вя гызларын бцtцн mяktяб дюврцндя айрылыгда tящсил алmа- ларына бахmайараг, програmларда фяргляр онларын 14 йашлары tаmаm олдугда юзцнц яkс еtдирир. Бу фяргляр фянлярин tядрисиня аид дейил, анжаг гызларда аилядя аналарынын öyrətdikləri вярдишляри инkишаф еtдирmяkдир, йяни: бичmяk вя tиkmяk, йеmяk щазырлаmаг, ушаглара вя гожалара бахmаг вя с. Оьланлар ися tехниkанын, елеktрониkанын ясасларыны вя с. юйрянирляр. Орtа mяktяб дюврцндя оьланлар щяфtядя бир эцн исtещсалаtда чалышырлар. Mясялян, mяktябин рящбярлийи онлары mцгавиля баьланmыш mцяййян бир завода эюндярир вя илин сонунда DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 371
mцяссисянин рящбярлийи ишя эюря онлары гийmяtляндирир. Буna эюря йенийеtmя пул алmыр, онларын валидейнляри бязи щалларда пул юдяmяли олур ki, онларын оьлу ишляmяk арзусунда олдуьу бир mцяссисядя ишляyir. Беля бир праktиkада mягсяд ондан ибаряtдир kи, mяktябли mяktяби биtиряня гядяр щеч олmаса бир ихtисаса йийялянmиш олсун, праktиk фяалиййяt сяришtяси ялдя еtсин вя жяmиййяtдя mцсtягил йашаmаьа щазыр олсун. Mяktябли гызлар tягрибян 12 йашларындан щижаб юрtцрляр. Лаkин арtыг биринжи синифдян онлар mяktябя mцсялmан эейиmи олан вя щижаба бянзяйян mяktябли эейиmиндя эялирляр. Белялиkля, онлары mцсялmан жяmиййяtиндя гадын эейиmиня юйряшдирирляр. Mяktяблиляр ян ерkян йашларындан mяktябдя динин ясасларыны юйрянир. Qызлары психолоъи бахыmдан буна щазырлашдырырлар kи, mцсял- mан эейиmи даща ращаt вя даща tябиидир. Mяktяб сявиййясиндя бу tядрис эюс- tяриши kиmи başa dцşцlцr. Сон он ил ярзиндя юлkядя чохлу сайда юзял mяktяб ачылmышдыr. Иранда пан- сион вя йашайыш йери олан mяktяб йохдур. Яэяр ушаг бядбяхt щадися няtижясиндя вя йа щяр щансы диэяр сябяб цзцндян валидейiнлярини иtиtрирся, ону бир гайда олараг, гощуmлары оьуллуьа вя йа гызлыьа эюtцрцр, дювляtин онларла mяшьул олmасына ещtийаж галmыр. Иран mяktябляриндя алmан, инэилис, франсыз, иtалйан, испан вя рус дилляри tядрис олунур. Шаэирдляр юз исtяkляриня уйьун олараг, юйря- нилян бу алtы дилдян бирини сечирляр. Бу йахынларда, Иран Ислаm Республиkасы tари- хиндя илk дяфя олараг mяktяблярдя жинси tярбийя дярсляри tяtбиг едилmяйя башла- mышдыр. Бу дярслярдя шаэирдлярин галдырдыглары бцtцн проблеmляр mцзаkиря едилир. Яввялляр бу фянн ислаm дювляtинин mяktябляриндя йасаг сайылырды. Иranыn paytaxtы Tehran Orta Asiyada яsas elm-tяhsil mяrkяzi sayыlыr. Tehranda ilk ali tяhsil mцяssisяsi Darцlfцnun 1851-ci ildя yaranыb. Tehran universitetinin яsasы isя 1933-cц ildя qoyulub. Bu, Иranыn ilk dюvlяt universiteti vя юlkяdя яn bюyцk universitetdir. Шяhяrdя 50-yя yaxыn ali tяhsil mцяssisяsi var, onlar arasыna бунлар daxildir: Иmam Яli Ordu Zabit universiteti; Hяrbi Tibbi Dюvlяt Universiteti; Ali distansiyalы tяhsil institutu – Fяrabi; Nяzяri Fizika vя Riyaziyyat İnstitutu; Energetika İnstitutu; Иran Polimerlяr vя Neft Mяhsullarыnыn Tяdqiqatы İnstitutu; Иran Telekommunikasiya Universiteti; Neft Tяdqiqatы İnstitutu; Kяrяc Mцstяqil İslam Universiteti; Tibb Universiteti; Bяkiyяtulla Tibb Universiteti; Polis Universiteti; Rey Mцstяqil İslam Universiteti; Rudяhяn Mцstяqil İslam Universiteti; Tehran Beynяlxalq Universiteti; Tehran Mцstяqil İslam Universi- teti – Birinci Шюbя; Tehran Mцstяqil İslam Universiteti – Mərkəzi Şöbə; Tehran Müstəqil İslam Universiteti – Şimal Şöbəsi; Tehran Müstəqil İslam Universiteti – Cənub Şöbəsi; Tehran Müstəqil İslam Universiteti – Tibb İnstitutu; Tehran Universiteti; Tehran Tibb Elmləri Universiteti; Tehran Tətbiqi Elm və Texno- logiyalar Universiteti; Xədit Tehran Universiteti; Tehran Ekologiya Universiteti; Əmirkəbir Texnologiya Universiteti; Tusi Texnologiya Universiteti; Şərif texno- logiya Universiteti; Əllamə Təbatəbai Universiteti; Əl-Zəhra Universiteti; Aerodi- MÜDAFİƏ MAHMUDOV
372 namika Universiteti; Bagir Əlolum Universiteti; Yüksək Texnologiyalar Universi- teti; Təsviri İncəsənət Universiteti; İmam Hüseyn Universiteti; İmam Səccad Universiteti; İmam Rza Universiteti; Bəxəsti Tibb Elmləri Universiteti; Şaxəd Tibb Elmləri Universiteti; Elm və Texnologiyalar Universiteti; Sosial Müdafiə Univer- siteti; Təribat Müəllim Universiteti; Təribat Mədrəsə Universiteti; Məlik Əştər Texnologiyalar Universiteti; Şaxəd Universiteti; Şahid Bəxəsti Universiteti; Beynəlxalq Əlaqələr Məktəbi; İqtisadi Elmlər Məktəbi. Bütün İranda olduğu kimi, Tehran universitetləri də dövlət nəzarəti altında- dır. Buna baxmayaraq, məhz tələbələr müxalifətin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Belə ki, 1979-cu il inqilabının ən fəal iştirakçıları tələbələr idi. Həmçinin, 1999-cu ilin yayında Tehran universitetinin tələbələri digər universitetlərə qarşı iğtişaş törətmiş və altı gündən sonra bu qarışıqlıq yatırılmışdır. Hazırda İranda tədris olunan təhsil yüksək səviyyəsi ilə ölkəyə hörmət qazandırır. Aşağıdakı statistika diqqəti cəlb edərək, təəccüb doğurur. Təhsil siste- mində 556 min otaq (auditoriya), hər birində isə orta hesabla 20 tələbə təhsil alır. Deməli, savadlılıq artımının templəri əhalinin artım templərini iki dəfə qabaqlayır. Bu isə burada olan təhsil sisteminin düzgün qurulmasını bir daha sübüt edir. Mədəniyyət, Səhiyyə və Ali Təhsil, Tibbi Təhsil Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən ali təhsilin geniş yayılması üzrə yaradılmış Şuralar ali təhsilin müvafiq şəbəkəsinin və tədqiqat fəaliyyətinin təsisi və inkişafı üzrə işi planlaş- dırmalı, onu nəzarət altında saxlamalı, bu haqda hər il müvafiq orqanlara qanun- vericiliklə təyin olunmuş qaydada müvafiq hesabatları təqdim etməlidir. Universitetlərin və başqa ali təhsil müəssisələrinin elmi şurasının üzvləri öz səlahiyyətləri çərçivəsində rəsmi və müqaviləli əsaslarda fəaliyyət göstərir. Onla- rın vəzifəsi, əsasən, elmi layihələrin həyata keçirilməsindən, tədrisin aparılmasın- dan, təhsil prosesinin elmi və praktiki şəkildə dəstəklənməsindən, elmi ekspertiza və tövsiyələrin işlənməsi ilə bağlı işlərin yerinə yetirilməsindən, elmi seminarlar- da, konfranslarda və digər elmi və professional forumlarda, həm də iş yeri üzrə müvafiq şuraların fəaliyyətində iştirak etməkdən ibarətdir. Hazırda Mədəniyyət və Ali Təhsil Nazirliyinə tabe olan 50 universitet, Sə- hiyyə və Tibbi Təhsil Nazirliyinə tabe olan 33 universitet və bundan başqa na- zirliklərin səlahiyyətində olan 53 universitet və başqa ali təhsil mərkəzləri vardır. Həm də Mədəniyyət və Təhsil Nazirliyinin tabeçiliyində 23, Səhiyyə və Tibbi Təhsil Nazirliyinin tabeçiliyində 6 tədqiqat mərkəzi və müəssisələri də fəaliyyət göstərir. İranın ən nüfuzlu universitetlərindən ikisi daha məşhurdur: Tehran Univer- siteti, Azad İslam Universiteti. Tehranda və ümumilkdə İranda verilən təhsilin nə dərəcədə əhəmiyyətli, keyfiyyətli olduğu haqda bəzi faktlar qeyd edək. Tehran Universiteti İranda ən böyük və qədim universitetlərdən biridir. Universitetdə 1500 elmi işçi işləyir və 32 minə yaxın tələbə təhsil alır. Onun rektoru dünya üzrə məşhur iqtisadçı, 2007-ci ilə qədər İranın vitse-prezidenti olan, DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 373
doktor Fərhad Rahbardır. Onun İranın tarixində mühüm rol oynaması dünya liderləri tərəfindən tanınmışdır. Universitet Rıza Şahın şəxsi sərəncamı əsasında 1934-cü ildə təsis olunmuş- dur. Mahiyyətcə universitet o zaman bir neçə mövcud ali təhsil müəssisələrinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Onlardan ən birinci Dar Ölfun 1851-ci ildə yaradılmışdır. 1937-ci ildə artıq qadınlara universitetdə təhsil almağa icazə veril- di. Bu isə ümumilikdə ölkədə qadınların rolunu yüksəldərək, onların hüquqlarının tanınmasının ilk mərhələsi kimi qəbul olundu. 1945-ci ildə Amirabadda tələbələr üçün yataqxana tikildi. 1986-ci ildə Tehran Universitetinin tərkibindən tibbi fakültəsi ayrılaraq, Tehran Tibb Elmləri Universitetinə çevrildi. Bu andan da İranda tibbi təhsilin keyfiyyəti iri addımlarla yüksəlməyə başlıyaraq, qısa müddət ərzində İran təbabətini bütün dünyaya tanıtdı. Hazırda universitetin tərkibində 40 fakültə, institutlar və elmi mərkəzlər fəaliyyət göstərir. Hər il məzunların peşə səviyyələrini daha da artırmaq üçün müxtəlif tədbirlər keçirilir, yüksək nəticələr əldə edilir. Tehran Universiteti İranın ən yeni tarixində böyük rol oynamışdır. 1979-cu ildə Tehran Universitetinin tələbələri aktiv şəkildə şah rejiminə qarşı çıxış edərək, İslam inqilabına böyük dəstək göstərdilər. 1999-cu ildə burada “Salam” müxalifət qəzetinin bağlanmasına qarşı etiraz aksiyası keçirildi, lakin nəticədə tələbə ixtisaşları yarandı. 2005-2008-ci illərdə Tehran Universitetinin rektoru vəzifəsini ilahiyyət proefssoru, Xomeyninin yaxın dostu Ayətolla Abbas-Ali Amid Zəncani tutmuşdur. Tehran Universiteti həmçinin İranın ilk və ən böyük ali təhsil müəssisəsi və elmi-tədqiqat mərkəzidir. 1934-cü ildə təsis olunmuş bu universitetin tərkibində aşağıdakı fakültələr vardır: ədəbiyyat və humanitar elmlər fakültəsi, stomatologi- ya, təsviri incəsənət, hüquqi, tibb, əczaçılıq, təbiət elmləri, texnologiya, ilahiyyət, baytarlıq, meşə təsərrüfatı, səhiyyə, idarəetmə, pedaqoji, iqtisad və s fakültələr; həmçinin burada 35 institut, onkologiya, geofiziki tibb, coğrafiya, iqtisadiyyat, psixologiya, sosiologiya, su resurslarının hidrologiya və texnologiyası, tibbi eksperimental, ensiklopediya, nüvə tədqiqatları, tibbi elmi-tədqiqat mərkəzləri yaranmışdır. 1974-1975-ci tədris ilində 20 minə yaxın tələbə oxuyurdu, 1.5 minə yaxın müəllim dərs deyirdi. Tehran Universitetinin kitabxanalarında 300 min cild- dən artıq kitab vardır. Hazırda xarici dillər kafedrası Tehran Universitetinin strukturunda formala- şan və inkişaf edən kafedradır. Müasir linqvistika tədrisinin əsas məqsədi xarici dilə müvəffəqiyyətlə yiyələnməyi təmin edən kommunikativ səlahiyyətin tələbə- lərdə formalaşmasıdır. Kommunikativ səlahiyyətlilik özünə həm nitqi, həm də mədəni səlahiyyətləri daxil edir. Praktika göstərir ki, Tehran Universitetinin tələ- bələri ilə tədris prosesində nitq davranışının təkcə milli-mədəni xüsusiyyətləri deyil, həmçinin kommunikativ davranışın xüsusiyyətləri ilə də rastlaşırlar. Bunun- la bağlı Tehran Universitetinin xarici dillər kafedrasında xarici dillərin dərindən
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
374 mənimsənilməsi tendensiyası daha ətraflı şəkildə özünü biruzə verir. Bu isə tələbələrin qısa müddət ərzində istənilən dilə asanlıqla yiyələnməsinə səbəb olur və bu, bir çox ölkələrin tələbələrini məhz bu universitetdə təhsil almağa vadar edir. Kafedralarda günü-gündən yeni layihələr hazırlanır, təhsil prosesinin daha səmərəli və keyfiyyətli olması üçün islahatlar aparılır. Tədqiqatçıların fənlərarası əlaqələrə daim artan maraqlarını nəzərə alaraq, layihənin rəhbərliyi yeni elmlərə böyük diqqət yetirməyə başladı. Bu da Tehran Universitetinin ən yeni elmlər və texnologiyalar fakültəsinin yaradılmasına gətirib çıxartdı. Bu fakültə ən qısa müddət ərzində böyük müvəffəqiyyətlər əldə etdi, tələbələr çox böyük təcrübəyə yiyələnmək və ən yeni texnologiyaların mahiy- yətini öyrənməklə, dünyanın qabaqcıl şirkətlərində işləmək şansını əldə etdilər. Universitetdə artıq nanobiotexnologiyanın tədqiqatı kimi fənlər doktorantlar üçün, biomateriallar və mühəndislik daxil olmaqla tibbi mühəndislik, yeni da- vamlı enerjinin öyrənilməsi daxil olmaqla mikrobiotexnologiya, aviasiya, kosmos haqqında biliklərin daxil olduğu aerokosmik struktur və mexanika fənləri magistr- lər üçün tətbiq olunur. Yuxarıda göstərilmiş ixtisaslara görə magistr səviyyəsində olan tələbələr xüsusi açılmış mühəndislik və tibbi informasiya texnologiyaları fənnini də öyrənə bilərlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Tehran Universitetinin ən yeni elmlər və Texno- logiyalar fakültəsi İran Prezidenti Dr.Mahmud Əhmədinecad, onun elmi-texnoloji işlər üzrə müavininin və Tədqiqatlar və Texnologiyalar nazirinin iştirakı ilə rəsmi olaraq 20 aprel 2011-ci ildə açıldı. Tehran Univeristetində verilən təhsil, keyfiyyətinə görə bir çox xarici ölkələrin universitetlərindən nəinki geri qalmır, bəzi hallarda hətta onlardan üstün- dür. Tehran Universiteti yaranandan bu günə kimi böyük addımlarla inkişaf etmiş, orada ildən-ilə təqdim edilən proqramların səviyyəsi artmış, yeni layihələrin aparılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Burada olan kitabxanaların, auditoriyaların, təhsil vəsaitlərinin bütün İran universitetləri arasında tayı-bərabəri yoxdur. Buna səbəb universitetin daxili sistemi peşəkarlıqla qurularaq, daim nəzarət altındadır. Universitetin təkrar olun- maz daxili ab-havası, tələbələrlə müəllimlər arasında səmimi, dost münasibətlər öyrənənlərdə motivasiyanı daha da gücləndirir. Tələbələr hər zaman, hətta dərs saatlarından əlavə vaxtlarda da müəllimlərlə əlaqə saxlayıb, onları narahat edən, qaranlıq qalan məsələləri aydınlaşdıra bilirlər. Belə yanaşma tələbələrin peşə- karlığı istiqamətində öz bəhrəsini verir və onların etimadlarını doğruldur. Tehran Universitetində təhsil alanlar sırasında çoxlu sayda tanınmış siyasi xadimləri, tibb elmləri doktorları və s. göstərmək olar. Azad İslam Universiteti İranda ən böyük, qeyri-dövlət ali təhsil müəssisə- lərindən biri olaraq, öz nailiyyətləri ilə artıq dərəcədə seçilir. Bu ali təhsil müəs- sisəsinin tərkibində 1,35 milyon tələbə təhsil alır. Universitet ölkə daxilində 350
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 375
bölməyə və xaricdə də (BƏƏ, Böyük Britaniya) bir çox sayda bölməyə malikdir, yalnız xaricdə olan bölmələrdə 31.000-ə yaxın işçi vardır. Azad İslam Universiteti 1982-ci ildə təsis olunmuş İranın nəhəng uni- versitetlərindən biridir. Universitetdə kiçik şəhərlər və məntəqələr daxil olmaqla 400 bölmə vardır. Onun həmçinin BƏƏ, Böyük Britaniyada, Tanzaniyada, Livan- da da filialları mövcuddur. Malaziyada, Kanadada, Əfqanistanda və Tacikistanda da filialarının açılışı yaxın zamanlarda planlaşdırılır. Azad İslam Universiteti qeyri-dövlət universitetidir. Burada tələbələr təhsil haqqını özləri ödəyir, lakin bu pulların hamısı universitetin inkişafına və yeni filialların açılışına sərf olunur. Universitet dövlət tərəfindən heç bir dəstək almır və dövlətdən asılı deyildir. Tələbələr tərəfindən bu universitetdə verilən ixtisasın seçilməsi, hər il tələbələrin sayının xeyli artması universitetin təhsil sisteminin son dərəcə keyfiyyətli səviyyədə qurulmasını sübut edir. Azad İslam Universitetində dünyanın ən nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində olduğu kimi, elmin bütün spektrləri tədris olunur. Burada 44 000 yaxın müəllim tələbələrin biliklərə lazımi səviyyədə yiyələnməsi üçün çalışırlar. Bu da nəticə etibarı ilə məzunların yüksək peşəkar mütəxəssislərə çevrilməsinin müəyyən mənada zəmanəti kimi qəbul oluna bilər. Tələbələr tədris prosesi zamanı sərbəst şəkildə tədqiqatlarda iştirak edir, yüksək keyfiyyətli nəticələrin əldə edilməsində elmi mərkəzlərin işçilərinə köməklik göstərirlər. Təhsil pillələrindən asılı olaraq, tələbələr bakalavr, magistr və doktor dərə- cələrini ala bilər. Universitetin iki müxtəlif sahə üzrə 28 sayda tədqiqat mərkəzləri vardır. Bu tədqiqat mərkəzlərinin hər birində müasir avadanlıqlardan istifadə olunaraq, dəqiq nəticələr əldə olunur. Universitet bir neçə qəzet və jurnal buraxır, müntəzəm şəkildə idman yarışlarını və robototexnika üzrə yarış daxil olmaqla, elmi olimpiadaları keçirir. Bu olimpiadalarda yüksək nəticə əldə edən tələbələr üçün müxtəlif sayda güzəştlər nəzərdə tutulmuşdur. Azad İslam Universitetinin Qəzvin şəhərində (Tehrandan 150 km qərbdə) yerləşən filialını xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Bu filial 1992-ci ildə açılmış- dır, hal-hazırda burada 28000 tələbə təhsil alır, onların imtahanlarının nəticələri son illər ərzində bütün filialların arasında ən yüksək göstəricilərə malikdir, həm də filialın tələbə yataqxanası Yaxın Şərqdə ən böyük tələbə yataqxanası sayılır və burada tələbə üçün son dərəcə rahat şərait yaradılmışdır. Bu filialda 81 ixtisasın tədris olunduğu 8 fakültə təqdim olunmuşdur. Təbii ki, bu o demək deyil ki, o öz inkişafının müəyyən nailiyyətlərindən sonra dayanmışdır, ən yeni təchiz olunmuş avadanlıqların vasitəsilə orada yeni- yeni elmi kəşflər aparılır. Hətta İranda bu institut öz qeyri-adiliyi ilə seçilir. İranda elmlərin inkişafına, tələbələrə və müəllimlərə qarşı olan hörmət çox yüksək səviyyədədir. İnsanlara qarşı məhz bu cür qayğının, hörmətin yüksək səviyyədə göstərilməsi cəmiyyətin tərəqqisinə təkan verə bilər. Bu universitetdə tələbələrin nəinki analitik inkişafına, həmçinin mənəvi inkişafına da diqqət
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
376 yetirilir və məhz bu da bütün dünya ölkələrinin tələbələrini Azad İslam Universitetində təhsil almağa cəlb edir. Bu universitetdə tələbələrin mənəvi tərbiyəsinə çox böyük yer ayrılır, adi fənlərdən biliklərə yiyələnməklə həm də yanaşı, tələbələr mənəvi zənginlik qaza- nırlar. Bu nцfuzlu unuversitetin mяzunlarы цчцn цmumdцnйa tяшkilatlarыnda iшlяmяk, orada dяyяrli bir яmяkdaш olmaq heч bir чяtinlik tюrяtmir, яksinя, bu- rada tяhsil almыш tяlяbяlяr юz gяlяcyini яvvяldяn tяmin etmiш olurlar. Spesifik strukturu, tayы-bяrabяri olmayan rahat шяraiti, yerli яhalinin dostcasыna yaxыnlaшmasы, qiymяtlярin sяmяrяliliyi universiteti mяzunlarыn gюz- lяrindя daha da cяlbedici edir.
|