K. Bünyadzadə
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Бцнйадзадя Ц. Ады чяк. ясяр, с. 54-55.
-42 - Mən qalamağa and içmişəm. Kim qalib olacaq, hələ bilmirik, Ancaq bütün qalan günlərimi, gücümü Despotluqla döyüşə həsr etmişəm! 1 Gənc cəmiyyətin gücünü görür, öz üzərində bu təzyiqi hiss edir, boğulur, lakin içindəki müdriklik, ruhunun qüdsi aləmlə bağlılığı onu sınmağa qoymur, icazə vermir. Şellinq qorxunun təhlili nəticəsində belə qərara gəlir ki, «həyata xas olan qorxunun özü insanın olmalı olduğu mərkəzdən qovur; belə ki, bu mərkəz istənilən iradənin saf mahiyyəti kimi hər xüsusi iradə üçün məhvedici oddur; orada yaşamaq üçün in- san hər bir xüsusi üçün ölməlidir, ona görə də mərkəzdən kə- nara çıxma cəhdi və orada öz mən-i üçün rahatlıq tapması, demək olar ki, zəruridir. Buradan da xüsusiyyətin həqiqi yox olması üçün günah və ölümün ümumi zərurəti irəli gəlir və hər bir insan iradəsi oddan keçirmiş kimi ondan keçməlidir ki, təmizlənsin». 2 Bəli, gənc çirkab dolu cəmiyyətlə mübarizə apara-apa- ra təmizlənir, dəmir kimi «odda qovrula-qovrula» möhkəm- lənir. Öz qorxusuna qalib gələ-gələ gəncin bütün digər hərə- kətləri də bu üsyankar hisslə tərbiyə olunmağa, bu iradəyə tabe olmağa başlayır. Kyerkeqorun fikrinə görə, «iradə – dia- lektik fəaliyyətdir ki, o da öz növbəsində insanın aşağı təbiətini idarə edir». 3 Bir belə təzyiqin altında gənc özündə bu iradəni tapmağa məcburdur. Bunu ondan missiyası tələb edir. Ülvi yazır: 1 Байрон Ж.Г. Ады чяк. ясяр, с. 28. 2 Шеллинг Ф.В. Ады чяк. ясяр, с. 993. 3 Кйеркегор С. Ады чяк. ясяр, с. 318-319. - 43 - Əskim nə qədər tüstülənməlidir, Tüstüdən qalmayıb həyatda bir iz, Əskim tüstülənir, yox, daha yetər, Yanmaq istəyirəm, yanacam gec-tez 1 . Bu, kor, dağıdıcı üsyan deyil. Bu, insanlara həqiqət qa- pısı olmaq, onların qaranlıq dünyasını nurlandırmaq, cılız qorxudan qurtarıb müqəddəs qorxunu tanıtmaq arzusudur. Ola bilsin bunu nəzərdə tutan Kyerkeqor yazır: «Günah – Allah qarşısında mütəəssirlikdir ki, özü olmaq istəyəndə və ya olmaq istəməyəndə». 2 Bayron da bütün nifrətini bu qaranlığa yönəldərək yazır: Biz koruq, həqiqət qaranlıqdır, Təbiətin dilini biz anlamırıq. … İnsan sadə azadlıqdan məhrumdur Hökm verməkdən, düşünməkdən, özü olmaqdan Düşüncə hüquqsuz kölədə doğulur 3 . Yeri gəlmişkən, burada əhəmiyyətli bir ana da işıq sa- laq. Gənclərin içində səbəbi çox vaxt naməlum qalan bir üsyanın, nifrətin olması təbii bir haldır. Təfəkkürünün yeni- yeni formalaşması dövrünü əhatə edən bu halın dağıdıcı bir nəticə verə bilməsi də heç kəs üçün gizli deyil. Hər halda narkomaniyanın, hansısa gizli bir qüvvəyə xidmət edən fanatizmin, pozğunluğun, əsl mahiyyətinə bələd olmadan müxtəlif cəmiyyətlərə qoşulmağın, ümumiyyətlə, içindəki 1 Бцнйадзадя Ц. Ады чяк. ясяр, с. 50. 2 Кйеркегор С. Ады чяк. ясяр, с. 320. 3 Байрон Ж.Г. Ады чяк. ясяр, с. 100. -44 - insanlığı məhv edən adətlərin günü-gündən artması dedik- lərimizə bariz nümunə ola bilər. Bu səbəbdən biz dönə-dönə ruhun ilahi aləmlə əlaqəli olmasının vacibliyini vurğulayırıq. Qorxu yalnız Allahdan olmalıdır, məhz bu qorxu insanı digər keçici, alçaldıcı qorxulardan xilas edir və insana içindən gələn Haqq səsi duymağa imkan verir. Lermontov öz qəlbini ümidlərin gömüldüyü okeana bənzədərək yazır: Sən ey tutqun ümman, o sirlərini Kim aşkar eləyər, kim öyrənər bəs? Kim açar kütləyə fikirlərini Özümmü? Allahmı? Yoxsa ki, heç kəs! 1 Müşfiq də öz şeirində belə bir müraciət edir: Dərinlik çox gözəldir, sadə olursa, Nə çıxar o şeirdən başımı yorsa? Mənalı səslərinlə, şeirim incələş bir kaman kimi Hər şey sadələşmədə, sən də sadələş hər insan kimi! 2 Gənc bilir ki, o, bir ilahi əmanətin daşıyıcısıdır. O, həm də bilir ki, yalnız deyil, onunla birlikdə təbiət də həmin hik- məti söyləyir. Sadəcə, onu dinləməyi bacarmaq lazımdır. Bu səbəbdən Şellinq hesab edir ki, «insan təbiətin xilaskarıdır, ona bir məqsəd kimi təbiətin bütün təzahürləri istiqamətlə- nib. İnsanda söylənən söz təbiətdə qaranlıq, peğəmbəranə (hələ tam deyilməmiş) sözdür». 3 İnsan bu sözü bəşəriyyətə 1 Лермонтов М.Й. Ады чяк. ясяр, 2006, с. 37. 2 Мцшфиг М. Ады чяк. ясяр, с. 89. 3 Шеллинг Ф.В. Ады чяк. ясяр, с. 1026. - 45 - deməyə məsul edilib və onu deyə bilməmək qorxusu bütün digər qorxuları üstələyir. O, bu sözü eşitməz edən hər şeyə qarşı üsyan edir, özünü fəda edir. Lermontov yazır: Mən yerlərdə səadəti dərk edib, duyar, Dərin mavi göylərdə də görrəm Allahı. 1 Bizim istedad və missiyadan başlayan söhbətimizin qorxu məcrasına yönəlməsi bir təsadüf deyil. Missiyanın ver- diyi, daha dəqiq desək, düçar etdiyi çaşqınlıq, qorxu hissi yüksələn xətt boyu inkişaf edir. Hüznlə, kədərlə başlayan bu yolda qorxu nifrət, üsyan və nəhayət cəngavərliklə əvəz edilir. Ən vacib olanı isə budur: bu uzun və ülvi yolun aparıcısı – ruhdakı müqəddəslik hissi, məqsədi – bəşəriyyətə Həqiqəti, Gözəlliyi, Ədaləti, Xeyiri çatdırmaq, yolun başında isə Allah özü durur. Başqa sözlə desək, məhz ruhunun ilahi aləmlə əlaqəsinin nurudur ki, bu gənclərə hər kəsin yaşadığı hisslərin daha ali qatını yaşada bilir, bu sərt mübarizədə öz ruhlarının saflığını, ülviyyətini qoruyub saxlamağa yardım edir. Bayron yazır: Azad düşüncəli ədəbi Ruh, – Azadlıq, sən zindanda daha nurlusan! Bütün xalqın ən yaxşı qəlbləri Sən qoruyur, səninlə nəfəs alır. 2 Ülvi yazır: Bir insan ki, xalq oduna qalana, Alovu sönsə də, közü qalacaq. 1 Лермонтов М.Й. Ады чяк. ясяр, 2006, с. 51. 2 Байрон Ж.Г. Ады чяк. ясяр, с. 159. -46 - Bir insan ki, o eşq ilə yarada, Özü qalmasa da, izi qalacaq. 1 Bu yolun gedişi həyatın özü, insanlığın mahiyyətinin dərkidir. Gənc bu yolu keçdikcə müdrikləşir. Təfəkkürünün fəlsəfə qatına yüksələ bilir. 1 Бцнйадзадя Ц. Ады чяк. ясяр, с. 42-43. |