I sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri

Şərti reflekslərlə şərtsiz reflekslər arasındakı fərqlər. Şərtsiz
reflekslər: anadangəlmə, spesifik, həyat boyu davam edən, mərkəzi
sinir sisteminin aşağı hissələrinin hesabına həyata keçirilir, hazır
anatomik formalaşmış refleks qövslərə malikdir. Şərti
reflekslər: qazanılmış, fərdi, daimi olmayan, əsasən mərkəzi sinir
sisteminin yuxarı hissələrinin funksiyasıdır, hazır refleks qövsləri
yoxdur, mərkəzi sinirin yuxarı hissələrində müvəqqəti əlaqələrin
yaranması nəticəsində əmələ gəlir. sistemdir və şərtsiz reflekslər
əsasında inkişaf etdirilir.
Şərti reflekslərin inkişafı qaydaları: iki stimulun olması (şərtsiz və
şərtsiz), şərtli və şərtsiz stimulların çoxsaylı kombinasiyası, şərtli
stimul şərtsizin hərəkətindən əvvəl olmalıdır, şərtsiz stimul şərtli
stimuldan daha güclü olmalıdır, kənar stimulların aradan qaldırılması
ehtiyacı, şərti refleksin inkişaf etdiyi heyvan ləngiməməli və
həyəcanlanmamalıdır.
Şərti reflekslərin yaranmasının fizioloji əsasını beyin qabığında
funksional müvəqqəti əlaqələrin formalaşması təşkil edir. Müvəqqəti
əlaqəşərtli və şərtsiz qıcıqlandırıcıların təkrar hərəkətləri prosesində
baş verən beyində neyrofizioloji, biokimyəvi və ultrastruktur
dəyişikliklər məcmusudur.
Şərti reflekslərin təsnifatı: intero-, ekstero- və proprioseptiv
(şərtləşdirilmiş stimulun reseptiv sahəsinə görə); somatik və vegetativ
(efferent keçiddə); qida, müdafiə, cinsi (bioloji əhəmiyyətə görə); üst-
üstə düşmə, geriləmə, izləmə (şərtləşdirilmiş siqnal və gücləndirmə
zamanı təsadüflə); I, II, III və daha yüksək dərəcəli şərti reflekslər
(şərtli stimulların sayına görə).
dinamik stereotip - beyin qabığında inkişaf etmiş və sabitlənmiş
şərti reflekslərin sabit ardıcıllığı.
Şərti reflekslərin inhibəsi. Əyləc növləri: xarici və ya qeyd-şərtsiz;
kənarda; şərti və ya daxili. Növlər şərti əyləc: solğun, fərqləndirici,
şərti əyləc və geriləmə.
İnhibənin bioloji əhəmiyyəti şərtli reflekslərin nizamlanmasında və
təkmilləşdirilməsindədir. İnhibə sayəsində diqqət həyatda ən vacib

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
9/39
tə
əşd
əs dəd
bə sayəs də d qqət əyatda ə ac b
şeyə çatır. Bu an orqanizm üçün fəaliyyət və hər şey ikincil (şərtsiz
inhibə) gecikir. Şərti reflekslər dəyişən ətraf mühit şəraiti (şərtli inhibə)
ilə əlaqədar olaraq davamlı olaraq təkmilləşdirilir və təkmilləşir.
İnhibisyon sayəsində bədən həddindən artıq gərginlikdən qorunur
(qoruyucu inhibisyon).
Əyləc növləri: xarici və ya qeyd-şərtsiz(yönləndirmə reaksiyasına
səbəb olan yeni kənar stimulun təsirinə cavab olaraq baş
verir); kənarda(şərtli stimulun gücünün və ya müddətinin həddindən
artıq artması ilə baş verir və sinir hüceyrələrinin tükənməsinin
qarşısını alır); şərti və ya daxili(şərtli refleksin struktur
komponentlərində əmələ gəlir). Şərti əyləc növləri: solma(şərtli stimul
şərtsiz tərəfindən gücləndirilməyi dayandırır); fərqləndirmə(şərti
xarakteristikaya yaxın stimullar üçün istehsal olunur); Şərti
əyləc(müsbət şərtli stimul şərtsiz bir stimulla gücləndirildikdə və şərtli
və laqeyd stimulun birləşməsi gücləndirilmədikdə baş
verir); gecikdirildi(şərtli stimulun hərəkətinin başlaması ilə
gücləndirmə anı arasındakı intervalın artması ilə).