I sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri

Dəri analizatoru. Dəri həssaslığının növləri: toxunma (təzyiq və
toxunma hissi), temperatur (isti və soyuq) və ağrı (nosiseptiv).
Toxunma reseptorları: Meissner cisimcikləri (toxunma hissi üçün
cavabdehdir), Merkel diskləri (təzyiq hissi), Vater-Pacchini cisimcikləri
(vibrasiya üçün). Yollar: A və C tipli sinir lifləri, onurğa beyninin arxa
kökləri, onurğa beyninin neyronları, uzunsov medullanın Qoll və
Burdax nüvələri, talamusun ventrobazal nüvələri. Mərkəzi şöbə: əks
yarımkürənin 1-ci və 2-ci somatosensor korteks zonaları. Dərinin
həssaslığının məkan həddi (esteziometriya ilə müəyyən edilir) eyni
vaxtda tətbiq olunan iki stimulun ayrı olaraq qəbul edildiyi iki nöqtə
arasındakı minimum məsafədir.
Soyuq reseptorlar Krause kolbaları, istilik reseptorları isə Ruffini
cisimləridir. İstilik və soyuq reseptorların sayı termoesteziometriya ilə
müəyyən edilir.
Ağrı reseptorları (nosiseptorlar) sərbəst sinir uclarıdır. Yollar:
spinotalamik, spinoretikulyar, spinomezensefalik və spinoservikal
traktlar. Mərkəzi şöbə: beyin qabığının C1 və C2 zonaları. Ağrı
növləri: visseral və somatik (dərin və səthi: epikritik, erkən və
protopatik, gec). Yansıtılan ağrı. Fantom ağrı. Ağrının səbəbləri
zədələnmə, toxuma hipoksiyasıdır. Alqogenlər - ağrıya səbəb olan
maddələr (histamin, bradikinin, P maddəsi, kallidin, mediatorlar
asetilkolin və norepinefrin, serotonin. Antinosiseptiv sistem. Opiatlar:
enkefalinlər, endorfinlər və s.).
Dərs 1. vizual analizator.
Tapşırıq 1. Görmə kəskinliyinin təyini (Ex. s. 377).
Tapşırıq 2. Baxış sahəsinin müəyyən edilməsi (Məs. səh. 378).
Tapşırıq 3. Rəng görmə testi (Məs. səh. 383).
Dərs 2. Eşitmə və vestibulyar aparatların fiziologiyası.
Tapşırıq 1. Eşitmə hədlərinin təyini. Audiometriya

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
13/39
(Məs. səh. 387).
Tapşırıq 2. Vestibulyarın funksional sabitliyinin öyrənilməsi
Dərs 3. Dəri, dad, qoxu analizatorları.
Tapşırıq 1. Toxunma həssaslığının müayinəsi (esteziometriya)
(Məs. səh. 394).
Tapşırıq 2. Dad həssaslığının hədlərinin təyini
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasının mövzusu və vəzifələri. Digər
elmlərlə əlaqə.
Əsas anlayışlar: “şərtsiz refleks”, “şərtli refleks”, “ali və aşağı sinir
fəaliyyəti”, “zehni fəaliyyət”, “hiss sistemləri”.
Ali sinir fəaliyyəti doktrinasının inkişaf tarixi.
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasında müasir nailiyyətlər.
Ali sinir fəaliyyətinin öyrənilməsi üsulları (praktik dərs çərçivəsində).
1. Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası xarici aləmin refleks əks
etdirilməsi prinsipinə əsaslanan psixikanın və davranışın neyrofizioloji
mexanizmləri haqqında elmdir. Bu, beynin qanunlarını açıqlayan,
öyrənmənin, yaddaşın, duyğuların, təfəkkürün və şüurun təbiətini və
daxili mexanizmlərini bilməyə imkan verən materialist bir təlimdir.
Ali sinir fəaliyyətinin və hiss sistemlərinin fiziologiyası fənnin bir
hissəsi olaraq, biz şərtli və şərtsiz reflekslərin təbiətini öyrənəcəyik,
həmçinin hiss sistemlərinin qanunauyğunluqlarını və onların psixi
fəaliyyətin formalaşmasında rolunu öyrənəcəyik.
“GNI və hiss sistemlərinin fiziologiyası” fənnin məqsədi sinir
sisteminin şərti refleks fəaliyyətinin qanunauyğunluqlarını aşkar
etmək, həmçinin sensor sistemlərdə informasiyanın qəbulu və emalı
xüsusiyyətlərini öyrənməkdir.
İntizam vəzifələri:
Orqanizmdə şərti refleks fəaliyyətinin neyrofizioloji mexanizmlərini
tapın;
sinir sistemində həyəcan və inhibə prosesləri arasında qarşılıqlı təsir
prinsiplərini aşkar etmək;
Sensor sistemlərin işləmə və qarşılıqlı əlaqə xüsusiyyətlərini aşkar
etmək;
İnsanın zehni fəaliyyətinin həyata keçirilməsində sensor məlumatların
dəyərini müəyyənləşdirin.
“Ali sinir fəaliyyətinin və hiss sistemlərinin fiziologiyası” fənni MSS
fiziologiyası, psixofiziologiya və digər elmlərlə sıx bağlıdır.
2. Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası elminin banisi İ.P.Pavlovdur. O, ilk
dəfə şərti refleks əlaqə prinsipini kəşf etmişdir. İ.P.Pavlov hesab
edirdi ki, ali sinir və əqli fəaliyyətin əsasında şərtsiz və şərtli reflekslər
dayanır.

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
14/39
Şərtsiz refleks, stimulun spesifik təsirinə, bunun üçün adekvat olan
bioloji əhəmiyyətli (ağrı, qida, toxunma qıcıqlanma və s.) stimulun
təsirinə cavab olaraq refleksiv şəkildə baş verən orqanizmin fitri növə
xas reaksiyasıdır. fəaliyyət növü. Şərtsiz reflekslər həyati bioloji
ehtiyaclarla əlaqələndirilir və sabit bir refleks yolu ilə həyata keçirilir.
Onlar xarici mühitin orqanizmə təsirlərinin tarazlaşdırılması
mexanizminin əsasını təşkil edir. Şərtsiz reflekslər onlar üçün adekvat
olan bir stimulun birbaşa hiss əlamətlərinə səbəb olur və nisbətən
məhdud sayda ətraf mühit stimullarından yarana bilər.
Şərti refleks, şərtsiz bir refleksi təkrarlayan, əvvəllər laqeyd bir
stimula bədənin fərdi olaraq əldə edilmiş reaksiyasıdır. Şərti refleksin
əsasını xarici və daxili mühitdəki dəyişikliklərin təsiri altında baş
verən yeni və ya mövcud sinir əlaqələrinin modifikasiyası formalaşır.
Bunlar armatur ləğv edildikdə, vəziyyət dəyişdikdə yavaşlayan
müvəqqəti əlaqələrdir. Müxtəlif heyvanlarda beyin strukturlarının
inkişaf xüsusiyyətlərini öyrənərək, İ.P.Pavlov belə qənaətə gəldi ki,
heyvanların təkamülü prosesində anadangəlmə və qazanılmış
reaksiyaların nisbəti təbii olaraq dəyişir: onurğasızların və aşağı
heyvanların davranışında, anadangəlmə fəaliyyət formalarında.
qazanılmış heyvanlarda üstünlük təşkil edir və daha inkişaf etmiş
heyvanlarda onlar davamlı inkişaf edən, daha mürəkkəbləşən və
təkmilləşən fərdi şəkildə əldə edilmiş davranış formalarına üstünlük
verməyə başlayırlar. Bundan çıxış edərək, İ.P.Pavlov ali sinir
fəaliyyəti və aşağı sinir fəaliyyəti anlayışlarının bölünməsini təqdim
edir. Ali sinir fəaliyyəti onun tərəfindən beynin aparıcı hissələrinin
(insanlarda və heyvanlarda - böyük yarımkürələrdə) şərti refleks
fəaliyyəti kimi müəyyən edilmişdir ki, bu da bütün orqanizmin xarici
dünya ilə adekvat və ən mükəmməl əlaqələrini təmin edir, yəni.
davranış. Aşağı sinir fəaliyyəti onun tərəfindən bədən sistemlərinin
fəaliyyətini öz aralarında idarə edən beyin və onurğa beyninin aşağı
hissələrinin fəaliyyəti kimi müəyyən edilir.
Bundan əlavə, Pavlov "zehni fəaliyyət" anlayışını da təqdim etdi - bu
keyfiyyətcə yeni, şərti refleks davranışdan daha yüksək, insana xas
olan yüksək sinir fəaliyyəti səviyyəsidir. İnsanın zehni fəaliyyəti təkcə
ətraf aləmin daha mürəkkəb sinir modellərinin qurulmasından deyil,
həm də istehsaldan ibarətdir. yeni məlumatlar, müxtəlif
formalar yaradıcılıq. İnsan psixi dünyasının bir çox təzahürlərinin
xarici aləmin bilavasitə qıcıqlandırıcılarından ayrılması və heç bir real
obyektiv səbəblərin olmadığı görünməsinə baxmayaraq, heç bir
şübhə yoxdur ki, ilkin, tetikleyici amillər kifayət qədər deterministik
hadisələr və obyektlərdir. Bu fikri ilk dəfə İ.M.Seçenov “mənşəyinə
görə şüurlu və şüursuz insan fəaliyyətinin bütün hərəkətləri
reflekslərdir” tezisi şəklində ifadə etmişdir.
Psixi proseslərin subyektivliyi ondan ibarətdir ki, onlar fərdi
orqanizmin mülkiyyətidir və periferik sinir ucları və sinir mərkəzləri
olan konkret fərdi beyindən kənarda mövcud ola bilməz və bizi əhatə
edən real dünyanın tamamilə dəqiq güzgü surəti deyildir.
Beynin fəaliyyətində ən sadə zehni element hissiyyatdır. O,
həyəcanlanma qanunauyğunluğunun məkan-zaman bölgüsü
nəticəsində yaranır və bir tərəfdən psixikamızı xarici təsirlərlə
əlaqələndirən elementar akt kimi xidmət edir, digər tərəfdən isə
mürəkkəb psixi proseslərin elementidir. Sensasiya şüurlu bir
qəbuldur, yəni şüurun və özünüdərkin müəyyən bir elementini ehtiva
edir.
Hal-hazırda ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası davranış və psixikanın
beyin mexanizmləri haqqında elm kimi müəyyən edilmişdir.
Qavramada aparıcı rol insan mühiti heyvan reallığı isə hiss
sistemlərinə aiddir. İ.P.Pavlovun təklif etdiyi tərifə görə, hiss sistemi
sinir sisteminin qavrayıcı elementlərdən xarici və ya daxili mühitdən

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
15/39
sinir sisteminin qavrayıcı elementlərdən - xarici və ya daxili mühitdən
qıcıqlandırıcıları qəbul edən hiss reseptorlarından, reseptorlardan
beyinə məlumat ötürən sinir yollarından və digərlərindən ibarət olan
hissəsidir. beynin bu məlumatları emal edən və təhlil edən hissələri.
Sensor siqnalların ötürülməsi onların çoxşaxəli çevrilməsi ilə
müşayiət olunur və daha yüksək analiz və sintezlə (şəklin tanınması)
başa çatır, bundan sonra orqanizmin reaksiyası formalaşır.
3. Psixikanın mahiyyətinə dair ilk istinadlara qədim yunan və Roma
alimləri arasında rast gəlinir. Psixios - ruhani sözünün özü yunan
köklərinə malikdir.
Dünya elmində indi nevrologiya adlanan bütöv bir tədqiqat sahəsi
formalaşmışdır. Beynin daha yüksək funksiyalarını anlamaq üçün
qidalandırıcı bir mənbədir. Yeri gəlmişkən, ədəbiyyatımızdakı “ali sinir
fəaliyyəti” termini ingilis ədəbiyyatındakı “koqnitiv nevrologiya”
termininə ən çox uyğun gəlir.
Bununla belə, bu günə qayıdaq. Hansı kəşflər ali sinir fəaliyyətinin
fiziologiyasının inkişafına ən böyük təsir göstərmişdir?
İlk növbədə, həyəcanın əsasını təşkil edən fiziki-kimyəvi prosesləri və
onun sinir lifləri boyunca keçirilməsini, həmçinin neyronlarda inhibə
prosesini tam başa düşmək olar. Bu sahədə tədqiqatları inkişaf
etdirmək üçün ingilis fizioloqları A. Hodgkin, A. Huxley və J. Eccles
(1963) üçün Nobel mükafatı.
Digər mühüm kəşf sinaptik keçirici proseslərin öyrənilməsi idi, yəni.
bir neyrondan neyronlara və ya bədənin digər hüceyrələrinə
siqnalların ötürülməsi. İndi tam əminlik var ki, öyrənmənin əsası
(İ.P.Pavlova görə müvəqqəti əlaqənin bağlanması), yaddaş, psixi
xəstəlik və ali sinir fəaliyyəti ilə əlaqəli bir çox digər proseslər sinaptik
proseslərdir. Öyrənmənin bioloji modelləri - mollyuskaların,
həşəratların və digər onurğasızların sadə sinir sistemləri, həmçinin
beynin həyati bölmələri (yeni doğulmuş siçanlar, siçovullar, qvineya
donuzları), potensiya (mono- və heterosinaptik), və bir sıra başqaları.
Belə tədqiqatın ideologiyası İ.P.-nin fundamental ideyasına əsaslanır.
Pavlova - iki stimulun təkrar birləşməsi sinir sistemində onları
birləşdirən yolun alovlanmasına səbəb olur. Bu fikir 50-ci illərdə
amerikalı nəzəriyyəçi D.Hebb tərəfindən neyron üçün yenidən
formalaşdırıldı və Hebb sinapsı adlandırıldı.
Neyrogenetika sahəsində işləyir. Sinaptik aktivasiya zamanı müəyyən
hüceyrə növlərində erkən genlərin ifadəsinin baş verdiyini başa
düşərək, müvafiq promotorlar vasitəsilə gec genlərin işini işə salır,
postsinaptik membrana daxil olan protein sintezi baş verir.
Postsinaptik neyrondan bir məlumat siqnalı (məsələn, azot oksidi və
ya araxidon turşusu molekulları) presinaptik neyrona keçə bilər.
Bugünkü kəşflər, görünür, sinaptik plastiklik proseslərini dərk etməyin
başlanğıcıdır. Bu, müasirliyin qeyd-şərtsiz artım nöqtəsidir elmi
bilik ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası sahəsində.
Son onilliklərin mühüm nailiyyətlərinə bir sıra bioloji genomların
sintezindən məsul olan genom lokuslarının müəyyən edilməsi
daxildir. aktiv maddələr(hormonlar, neyropeptidlər, vasitəçilər) sinir
sisteminin fəaliyyətində iştirak edir. Ayrı-ayrı elementlərin
diferensiasiyasının genetik aspektlərini öyrənmək son dərəcə
vacibdir sinir toxuması sinir borusunun ilkin epitelinin hüceyrələrindən
(müxtəlif kimyəvi spesifikliyə malik müxtəlif növ glia və neyronlar).
İndi tamamilə aydındır ki, neyronlar genetik baxımdan çox aktiv
hüceyrələrdir: məsələn, neyronların poliploidiyası həm
onurğasızların, həm də ali məməlilərin sinir sistemində məlumdur.
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası sahəsində biliklərin toplanmasına
böyük təsir göstərən növbəti problem ali sinir fəaliyyəti proseslərinin

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
16/39
böyü təs göstə ə ö bət p ob e a s
əa yyət p oses ə
ontogenezidir. Etoloqların bala və yuva balaları üzərində apardıqları
işlərdən məlum oldu ki, növə xas davranışın formalaşması (məsələn,
mahnı oxumaq, ananın arxasınca getmək, cinsi partnyor seçmək və
bəziləri) yalnız həssas dövrlərdə baş verir. inkişaf. K. Lorentz bu
hadisəni imprinting (imprinting) adlandırmışdır. İndi göz qabağındadır
ki, sinir strukturlarının formalaşmasının bioloji prinsipi budur -
ontogenezin müəyyən dövrlərində (prenatal və postnatal) onların
təsiri altında formalaşırlar.
xarici (və bəlkə də daxili) siqnallar. Bu, insanlar da daxil olmaqla daha
yüksək məməlilər üçün doğrudur. Məsələn, yeni doğulmuş uşaq
böyüklər beyninin təxminən 1/4 çəkisi ilə doğulur, lakin tam neyron
dəsti ilə. Sonra yetkinlik yaşına qədər təxminən iki onillik davam edən
uzun bir səyahət başlayır, bu müddət ərzində sonrakı həyat üçün
lazım olan biliklər əldə edilir. Bu prosesin mərkəzində öyrənmə
dayanır və ya buna çox vaxt erkən təhsil deyilir. Məsələn, insanda
obyekt görmə onun ömrünün 15 ilinə qədər formalaşır. Məlum olub ki,
əgər bu müddət ərzində bir insanın görmə qabiliyyəti katarakta
səbəbindən pozulubsa, daha sonrakı yaşlarda görmə bərpa
edildikdən sonra artıq obyekt görmə formalaşmır. Nitq 4 yaşa qədər
olan dövrdə formalaşır. Nitq təcrübəsinin olmaması, məsələn, kar
uşaqlarda "Mowgli effekti"nə səbəb olur.
Belə misallar çoxdur. Bu, təkcə tibbdə deyil, həm də pedaqogikada
və hətta sosiologiyada praktik proqnozları olan ali sinir fəaliyyətinin
fiziologiyasının son dərəcə vacib bir sahəsidir. İndi hamıya məlumdur
ki, sosial davranış formaları, məsələn, meymunlarda da
formalaşır erkən dövr bala inkişafı. Geniş istinad etmək olar görkəmli
əsərlər X. Harlou dolma heyvanlar üzərində balaların böyüdülməsi
haqqında, bu, yetkinləşən qadınlarda ana davranışının geri dönməz
pozulmasına səbəb oldu: balalarına cansız obyektlər kimi
yanaşırdılar, bu da tez-tez balanın ölümünə səbəb olurdu.
Beynin ayrı-ayrı strukturlarının və sistemlərinin funksiyalarının
öyrənilməsində böyük irəliləyiş əldə edilmişdir. Bu, ilk növbədə
tədqiqat metodlarının inkişafı ilə bağlıdır. Bu müddət ərzində davranış
üsulları təkmilləşdirildi, instrumental metodların böyük bir arsenalı
meydana çıxdı (elektrofizyoloji üsulların çoxsaylı modifikasiyası -
mikroelektroddan klinik olanlara, eləcə də bütün tomoqrafik olanlara
qədər). Eksperimental morfologiya sahəsində neyronlar üçün çox
sayda intravital boyalar, neyrotransmitter reseptorlarını müəyyən
etmək üçün monoklonal antikorlardan istifadə üsulları və bir çox
başqaları ortaya çıxdı.
Yuxu fiziologiyası sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edilmişdir.
G.Magun, D.Moruzzi (1949) və başqalarının klassik tədqiqatları
nəhayət yuxu fiziologiyası problemini beyin sapının retikulyar
strukturlarının xeyrinə həll etdi.
Limbik sistemin öyrənilməsi, məsələn, motivasiya, duyğular,
gücləndirmə kimi ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasının əsas
problemlərinin əsasını təşkil edir. Bütün bunlar bilavasitə həm
heyvanların, həm də insanların həm instinktiv (şərtsiz refleks), həm
də şərti refleks davranışının formalaşması ilə bağlıdır. Mövsümi
davranışların, reproduktiv davranışın və bir çox digər davranış
növlərinin əsasını təşkil edən neyroendokrin tənzimləmənin bütün
mexanizmlərinin limbik sistemin strukturlarının fiziologiyası ilə
ayrılmaz şəkildə əlaqəli olduğu aydındır.
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasının qlobal problemləri arasında I.P.
Pavlov, ikinci siqnal sisteminin fiziologiyasına istinad edir. İndi
tamamilə aydındır ki, bu funksiyanın əsasını beyin yarımkürələrinin
asimmetriyası təşkil edir. Bunu bilavasitə sağ əllilərdə (P. Broca, K.
Wernicke) sol yarımkürədə nitqin motor və sensor mərkəzlərinin
keçən əsrdə kəşfləri göstərir Hymenoptera cetacean və digər

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
17/39
keçən əsrdə kəşfləri göstərir. Hymenoptera, cetacean və digər
heyvanların yüksək inkişaf etmiş dilləri var. Şimpanzelərə kar və
lalların dili və ya başqa siqnal vermə üsulları öyrədilə bilər. Ancaq
bütün bu dilləri insan dili ilə müqayisə etmək olmaz. Ola bilsin ki, bu,
N.Çomskinin fikrincə, yalnız insanların “anadangəlmə qrammatikaya”
malik olması ilə bağlıdır, yəni. dil əldə etmək üçün fitri qabiliyyət.
Dilin ən vacib xüsusiyyətləri sadalanmalıdır. Əvvəla, bu, ətraf aləmi
ikiqat artırmaq imkanıdır - sol yarımkürə məntiqi surəti, sağ tərəfi isə
məcazi edir. Dilin ikinci xassəsi təkcə cari deyil, həm də tarixi
yaddaşa yiyələnməkdir. Məhz bunun sayəsində sürətlə bilik
toplamaqda davam edən sivilizasiyamız meydana çıxdı. Qeyd edək
ki, dilin yaranması Yer kürəsinin təbiət tarixində unikal hadisədir.
Neyrologiya indi o yerə çatmışdır ki, digərləri arasında şüur
problemini həll etmək mümkün olur. elmi problemlər. Eyni zamanda,
hazırda bu funksiyanın bioloji prekursorlarının olub-olmadığını
söyləmək mümkün deyil. Məsələn, P.V. Simonov hesab edir ki, “...
şüur sözlərin, riyazi simvolların və ümumiləşdirici təsvirlərin köməyi
ilə bilik kimi müəyyən edilir. sənət əsərləri verilə bilər, cəmiyyətin
digər üzvlərinin mülkiyyətinə keçə bilər. Şüur kiminləsə birlikdə
bilməkdir (rəğbət, empatiya, əməkdaşlıq və s. ilə müqayisə). Həyata
keçirmək potensial ünsiyyət imkanı əldə etmək, öz biliyini başqa
nəsillərə, o cümlədən mədəniyyət abidələri şəklində digər nəsillərə
ötürmək deməkdir...". Başqa sözlə desək, yalnız insanda şüur olur.
Bununla belə, kifayət qədər mürəkkəb semantik təhlil aparmaq olar.
şüurun iştirakı olmadan yer. Məsələn, fenomen "kor-görmə" xəstələr.
Bu görmə kortikal proyeksiyası sahəsində geniş beyin xəsarəti almış
insanlardır. Özlərini "kor" kimi xarakterizə edirlər, lakin bacarırlar.
rəsmini köçürmək, lakin “nəyin çəkildiyini” başa düşə
bilmirlər.A.M.İvanitskinin hisslərin psixi hadisə kimi hərəkəti üçün
konsepsiyasına görə, yaddaş izləri ilə sensor məlumatı sintez etmək
lazımdır.İzlərin aktivləşdirilməsi. yaddaş şərti refleks mexanizminə
uyğun olaraq baş verir. Sensor və qeyri-sensor məlumatların
müqayisəsi emosiyaların və motivasiyaların subkortikal
mərkəzlərindən, habelə korteksin digər hissələrinə, o cümlədən
assosiativ zonalara həyəcanın qaytarılması mexanizmi ilə təmin
edilir. bu analizatorun ilkin proyeksiyalarının bölgəsi. görməli", ilkin
proyeksiya zonasının olmaması səbəbindən belə bir üst-üstə düşmə
qeyri-mümkündür və vizual şüurun fərqindədir.
görüntü yaranmır. Ən çox şüur və digər psixi hadisələrdir yüksək
səviyyə beyin fəaliyyəti, lakin bioloqlar onların beyindəki neyrobioloji
proseslərin nəticəsi olduğuna şübhə etməməlidirlər. Problem beynin
bu hallarda necə işlədiyini ətraflı izah etməkdir. Ehtimal etmək olar ki,
şüur probleminin həlli müasir dövrün ən mühüm kəşflərini təşkil
edəcəkdir.
XX əsrin əvvəllərində. I.P. Pavlov beyin fəaliyyətinin ali (zehni)
formalarının öyrənilməsini ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasının
predmeti kimi müəyyən etmişdir. Şərti bir refleks bu fəaliyyətin
hüceyrəsi kimi seçildi - bu, ali sinir fəaliyyəti proseslərinin bütün
mürəkkəb dünyasını əks etdirir. Bu mövzu üzərində düşünən L.G.
Voronin ali sinir fəaliyyətinin filogenetik səviyyələrini ayırmağı təklif
etdi: əvvəlcədən şərtlənmiş refleks (summa refleksi və sinir
sisteminin həyəcanlılığında dəyişikliklərin digər formaları), qeyri-sabit
şərtli refleks (dəyirmi qurdlarla başlayan), davamlı şərtli refleks ( ilə
başlayan). annelidlər), şərti refleks fəaliyyətinin mürəkkəb formaları -
məsələn, zəncirvari şərtli reflekslər, köçürmə, n-ci dərəcəli reflekslər
və bir çox başqaları; nəhayət, ali məməlilərin, ilk növbədə insanların
beyninin mücərrəd-məntiqi funksiyalarını müəyyən edən abstrakt-
məntiqi şərti əlaqələr. Beləliklə, psixogenez hətta çox sadə sinir
sistemi olan heyvanlarda da yaranır. L.V. Kruşinski şərtli refleks deyil,
ali sinir fəaliyyətinin başqa bir növünü - müəllifin fikrincə, zəkanın
bioloji sələfi olan rasional fəaliyyəti ayırdı. Yüksək sinir fəaliyyətinin
b f
l
li
lil d
b i
il l i d
ö
dd

---

7/30/22, 12:49 PM
Ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası. Kortikal inhibə və onun növləri
https://rosinka173.ru/az/fiziologiya-vysshei-nervnoi-deyatelnosti-korkovoe.html
18/39
bu forması yalnız ali məməlilərdə və bəzi quş ailələrində mövcuddur.
Əgər insan haqqında danışırıqsa, onda onun beyni bioloji təkamülün
məhsulu kimi onu bir sıra digər məməlilərdən kəskin şəkildə
fərqləndirən xüsusiyyətlərə malikdir. Əsas olanları sadalayaq.
Beynin ölçüsündə artım (sefalizasiya indeksinə görə). Beyin
qabığının sahəsi assosiativ sahələrin nəhəng böyüməsi səbəbindən
xüsusilə əhəmiyyətli dərəcədə artır. Yarımkürələrin aydın
asimmetriyası. Hər yarımkürə öz dünyasını yaradır və bəlkə də öz
şüuru var. Bu xüsusilə beyin zədəsi klinikasında özünü göstərir.
Duyğular bu mənada bioloji möhkəmləndirməni əvəz edən motivasiya
sisteminə çevrilmişdir. Bütün bunlar beyin strukturlarının limbik
sisteminin inkişafı ilə bağlıdır. Çox uzun uşaqlıq. Xatırladaq ki, uşaq
tam neyron dəsti ilə doğulur, lakin onun beyninin çəkisi bir yetkinin
beyninin çəkisinin yalnız 1/4 hissəsidir. Beynin çəkisinin artması
neyronlar arasında əlaqələrin yaranması səbəbindən baş verir. Məhz
bu dövrdə sivil insan formalaşır. Zehni funksiyaların ekstrakortikal
lokalizasiyası. Bu o deməkdir ki, biz noosfer (bilik) dövrünə qədəm
qoymuşuq ki, bu barədə V.İ. Vernadski. Bunun əsasını ikinci siqnal
sisteminin əsasını təşkil edən dil funksiyasının ekstrakortikal
(Vygotskiyə görə) strukturu təşkil edir. Məhz bu xassə sayəsində
sivilizasiyamız bilik toplayır. İkinci siqnal sisteminin unikal
xüsusiyyətləri sayəsində insan davamlı olaraq getdikcə daha çox
yeniliklər icad edir informasiya texnologiyaları- yazının ixtirasından
başlayaraq bizim dövrümüzdə Ümumdünya Şəbəkəsinin (İnternet)
yaradılması ilə başa çatır. Bütün bunlar Yer kürəsinin geokimyəvi
təkamüldən başlayaraq təbii təkamülünün uzun bir yol keçdiyini
göstərə bilər. bioloji təkamül, bunun nəticəsində ali sinir fəaliyyəti
(psixika) meydana çıxdı, lakin insanın gəlişi ilə Yerin təkamülü yeni
mərhələyə - noogenez mərhələsinə daxil oldu. Və bütün bunlar ali
sinir fəaliyyətinin fiziologiyasının öyrənilməsi mövzusudur!