Mavzu: Matematika fanini о‘qitishning metodlari va ularning klassifikatsiyasi

Abstraksiyalash metodi.
О‘qitish jarayonidagi ilmiy izlanish metodlaridan biri bu abstraksiyalashdir. 
Abstraksiyalash о‘rganilayotgan obyektdagi narsalarning muhim belgilarini sifat 
yoki xususiyatlarini fikran ajratib olib ana shu belgi, sifat yoki xususiyatlarini 
mustaqil fikr obyektiga aylantirishdan iborat tafakkur operatsiyasidir. 
Misol. Bu metodni о‘qituvchilarga 3

5 

15 misol orqali tushuntirish maqsadga 
muvofiqdir. Bizga ma’lumki bu oddiy matematik tenglikdir ammo u obyekt 
olamdagi ma’lum bir qonuniyatlarni aks ettiradi. Agar biz 3

5 

15 tenglikka 
ma’lum bir shartlarni qо‘ysak, u holda bu tenglik quyidagi qonuniyatlarni 
ifodalaydi. 
Agar biz bu 3 sonini qalamlarning soni 5 sonini har bir qalamning qiymati 
desak, u holda 15 soni jami qalamlarning qiymati qancha turishini ifodalaydi. Agar 
biz 3 sonini odamning piyoda yurgan vaqti, 5 sonini uning bir soatdagi tezligi 
desak, u holda 15 soni piyoda odamning 3 soat ichida bosib о‘tgan yо‘lini 
ifodalaydi. Bu misoldan kо‘rib turibdiki abstraksiyalash usulida narsalarning 
konkret holatidan о‘zoqlashib, ularning muhim belgilari haqidagi gap boradi. 
Narsalarning turli kо‘rinishlari bо‘yicha fikr yuritiladi. 
Matematika darslarida muammoli ta’lim 

---

Umumta’lim maktablari jamiyatning ijtimoiy – iqtisodiy va madaniy hayotdagi 
muhim о‘zgarishlarga hamisha о‘z munosabatlarini bildirib keldi. Jamiyat 
taraqqiyotining har bir davri uchun ta’lim nazariyasi rivojining ma’lum bir 
mazmuniga mos keladi. Boshqacha qilib aytganda jamiyat taraqqiyotining har bir 
bosqichiga mos ravishda о‘qitish dasturining mazmuni, tarbiya prinsiplari, о‘quv 
tarbiya jarayonini tashkil qilishning forma va metodlari mos qilib ishlab chiqiladi. 
О‘tkazilgan eksperiment va kuzatishlar natijasida ta’lim jarayonida 
о‘quvchilarning bilish faoliyati aktivlashtirish hamda ularning intellektual 
imkoniyatlaridan yuqori darajada foydalanish umumiy qonuniyatlari ishlab 
chiqiladi. Bu qonuniyatlar quyidagilardan iborat. 
1. О‘rganilayotgan tema materiallari yuzasidan muammoli savollar sistemasini 
tuzish.
2. Qо‘yilgan muammoli savollar sistemasi asosida suhbat metodi orqali 
tushuntiriladigan mavzu materiallarini о‘rgatish va uning tub mohiyatini ochib 
berish.
3. Muammoli savol asosida izlanish xarakteridagi о‘quv vazifalarini qо‘yish. 
Yuqoridagi bosqichlar asosida о‘quv materiali tushuntirilganda о‘quvchilar 
о‘zlari darrov tushunib yetmaydigan fakt va tushunchalarga duch keladilar. 
Natijada о‘rganilayotgan mavzu materiali bilan о‘quvchilar orasida muammoli 
vaziyat hosil bо‘ladi. 
О‘rganilayotgan obyekt (bilishga doir nazariy material yoki misol va masalalar) 
bilan о‘rganuvchi subyekt (о‘quvchi) orasidagi о‘zaro xarakatlarining о‘ziga xos 
bо‘lgan turiga muammoli vaziyat deyiladi. 
Muammoli vaziyatning roli va ahamiyatini aniqlash о‘quvchilarning aktiv 
fikrlash faoliyatini psihologik, pedagogik qonuniyatlarini hisobga olish asosida 
о‘quv jarayonini qayta qurish muammoli ta’limning asosiy g‘oyasini belgilab 
beradi. 
Muammoli vaziyatlarni hal qilish asosida hosil qilingan dars jarayoni 
muammoli ta’lim deyiladi. 
Muammoli ta’limda о‘qituvchi faoliyati shundan iboratki, u zarur hollarda eng 
murakkab tushunchalar mazmunni tushuntira borib о‘rganilayotgan tema materiali 
bilan о‘quvchilar orasidagi muntazam ravishda muammoli vaziyatlar vujudga 
keltirildi, о‘quvchilarni faktlardan xabardor qiladi, natijada о‘quvchilar bu faktlarni 
analiz qilish asosida mustaqil ravishda xulosa chiqaradilar va umumlashtiradilar.