Mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti tarix fakulteti
Buxoro amirligi tarixiga oid manba va adabiyotlar
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Muhammad Vafoyi Karminagiy
|
1. Buxoro amirligi tarixiga oid manba va adabiyotlar.
Buxoroda mang‘itlar sulolasi hukmronligi davri tarixini o‘rganishda yozma manbalar asosiy o‘rinni egallaydi. Olimlar manbalarning tasnifida ularning mazmuni, davri, muammosiga qarab guruhlashtiradilar. Amirlik tarixiga oid asarlar ko‘p bo‘lganligi sababli, faqat amirlik tashkil topishidan to qulagunigacha (1756-1920) bo‘lgan davrda yozilgan manbalarni quyidagi tizimga bo‘lib guruhlashni lozim topdik: Birinchi guruhga, zamondosh va saroy tarixchilari tomonidan yozib qoldirilgan mahalliy manbalarni kiritish mumkin. Bunday asarlarning ko‘pchiligini 3 fors-tojik tilidagi asarlar tashkil etadi. Ikkinchi guruhga, sayohatchilar, elchilar hamda savdogarlarning, shuningdek, shu davrda yashagan siyosiy arboblarning esdalik va memuarlarini kiritish mumkin. Uchinchi guruhga, arxiv manbalarini kiritish lozim topildidi Birinchi guruhga mansub tarixiy manbalaridan biri tarixchi olim Muhammad Vafoyi Karminagiy (1685-1769 yy.)ning “Tuhfat ul-xoniy” (“Xonning tuhfasi”) yoki “Tarixi Rahimxoniy” (“Muhammad Rahimxon tarixi”) nomli asari bo‘lib, u Buxoro xonligining 1722-1782-yillar orasidagi ijtimoiy-siyosiy tarixini o‘z ichiga oladi. Mulla Muhammad Vafo Karminagiy “qozi Vafo” nomi bilan ham mashhurdir. U qozilik lavozimiga yangi sulola – mang‘itlar sulolasining dastlabki hukmdori Muhammad Rahim (1756-1758) davrida erishgan. “Shuhrat” taxallusi bilan she’rlar ham yozgan. Muhammad Vafo Karminagiy 1769-yili “Tuhfat ul-xoniy” nomli asarida faqat 1722-1768-yil voqealarini o‘z ichiga olgan qisminigina yozib ulgurgan, xolos. Uning davomini, ya’ni 1768-1782-yillar voqealarini bayon etuvchi qismini nasaflik domla Olimbek ibn Niyozqulibek yozgan. Asar mang‘it hukmdorlarining uluslar va qabilalarni bo‘ysundirish maqsadida olib borgan tinimsiz urushlari va uning asosiy sabablarini aniqlashga yordam beradi. Asarda yana o‘zbek qavmlari, ulug‘lari va ularning ijtimoiy-siyosiy hayotda tutgan o‘rni, Ashtarxoniylar va Mang‘itlar hukmronligi davrida o‘zbek qo‘shini va mang‘itlar davlatining tuzilishi, 1722-1782- yillarda Buxoro xonligining Eron, Afg‘oniston, Qozoq va Qo‘qon xonliklari hamda Koshg‘ar bilan olib borgan siyosiy munosabatlari haqidagi ham e’tiborga molik ma’lumotlar ko‘p uchraydi. “Tuhfat ul-xoniy” asari hali o‘zbek yoki rus tillariga tarjima qilinmagan. 2017-yilda Xo‘jandda kirill alifbosiga tabdil etilib, nashr qilingan. Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|