Azərbaycan Milli Kitabxanası
Yüklə 5,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
31 366 “Diaspor” qədim yunan sözü olub, hərfi mənada “səpələnmə” deməkdir. Bu sözün yaranma tarixi yunanların eramızdan xeyli əvvəl başladıqları işğal və köçürülmə dövrünə təsadüf edir. Müxtəlif ölkələrə hərbi yürüşlər zamanı yunan ordusu əsgərlərinin bir hissəsi işğal edilmiş ərazilərdə məskunlaşmış və buranın daimi sakinlərinə çevrilmişdilər. “Diaspor” kəlməsi də məhz onların dilindən yaranmışdır. Azərbaycanda “diaspor” anlayışı haqqında ilkin təsəvvürlər indi yaranmağa başlasa da, qeyd etmək lazımdır ki, həmvətənlərimizin dünyanın müxtəlif ölkələrində məskunlaşması prosesi hələ bir neçə əsr əvvəl başlanmışdı. Digər xalqlarla müqayisədə azərbaycanlıların doğma torpağa daha çox bağlılığı üzündən Vətəni tərk edib qürbətdə yaşamaqları onlar üçün mənəvi baxımdan ağır olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında “Vətən – qürbət” mövzusu mühüm yer tutmuşdur. Bu mənəvi amilin özü də Azərbaycan diasporunun yaranmasının kifayət qədər qədim tarixə malik olduğunu təsdiqləyir. 31 dekabr – Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü bayramı dünyanın 70-dən çox ölkəsində azərbaycanlılar tərəfindən qeyd olunur. Həmrəylik günü Azərbaycan diasporu üçün ən mühüm bayrama çevrilib, Yeni il isə ikinci plana keçib. Həmrəylik gününü hətta milliyyətcə azərbaycanlı olmayıb, lakin Azərbaycanda doğulub böyümüş, Azərbaycan əsilli diaspor nümayəndələri də qeyd edirlər. Azərbaycanlılar minilliklər boyu özlərinin doğma torpağı olan tarixi Azərbaycan ərazisində yaşayaraq dünya sivilizasiyasına böyük töhfələr vermişlər. Müharibələr, inqilablar, hərbi münaqişələr, dünyada gedən müxtəlif ictimai-siyasi proseslər nəticəsində Azərbaycan parçalanmış, azərbaycanlıların bir qismi öz yurd-yuvalarından didərgin salınmış, deporta- siyalara məruz qalmış, bir-birindən ayrı düşmüşdür. İş tapmaq, təhsil almaq məq- sədilə doğma yurdu tərk edərək başqa ölkələrdə qə- rar tutub yaşayan azərbay- canlılar da vardır. Beləliklə də, azərbaycanlılar tarixi Azərbaycan torpaqlarından bütün dünyaya yayılmışlar. Hazırda onlar dünyanın bir çox ölkələrində yaşayırlar. Rusiyada, Ukraynada, Müs- təqil Dövlətlər Birliyinin digər ölkələrində, Baltik- yanı ölkələrdə, Avropada, Amerikada, Şərq ölkələ- rində iri Azərbaycan icma- ları yaranmışdır. SSRİ-nin son günləri, Azərbaycan millətinin, Arazın hər iki sahilində sər- həd yürüşü, dəmir tikanlı məftilləri qırması, özünü suya vurub öz doğma qar- daş bacısına qovuşmaları iki totalitar dövlətin ciddi təzyiqlərinə baxmayaraq, o taylı – bu taylı millətin həf- tələrlə Araz qırağında gecə- gündüz birləşmək şüarı, azərbaycanlıların bir millət olduğunu dünya tarixində bir daha canlandırdı. Həm- rəylik günü bu birləşmək istəyinin simvolik nişanıdır.
367 Maraql
ı Dünya Azərbaycanlıları
Dünyada yaşayan Azərbaycan diasporu ilə dövlət səviyyəsində iş aparılması üçün ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə, 2002-ci il iyulun 5-də Xaricdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsi yaradılmışdır. Hazırda dünyanın əksər ölkəsində ümumilikdə 300-dən çox Azərbaycan icması fəaliyyət göstərir. Dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayı ilə bağlı isə fərqli məlumatlar mövcuddur. Dövlət Komitəsindən alınan məlumatda dünyanın 43 ölkəsində yaşayan azərbaycanlıların statistikası verilib. Azərbayan Respublikası istisna olmaqla, 43 ölkədə azərbaycanlıların ümumi sayı rəsmi məlumatlara əsasən 23 milyon, qeyri-rəsmi məlumatlara görə 36 milyon 425 min nəfərdir. Azərbaycanlıların sayı barədə statistika YUNESKO-nun hesabatı, Xarici Ölkələrdə yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin apardığı araşdırmalar, Azərbaycanın xarici ölkələrdəki səfirliklərinin verdiyi məlumatlar və Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayının hesabat məruzəsi əsasında hazırlanmışdır. Bəzi beynəlxalq təşkilatların və xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatlarının hesabatlarında İrandan köçmüş miqrantların bir hissəsinin digər millətləri təmsil etmələrinə baxmayaraq azərbaycanlı kimi qeydə alınması azərbaycanlıların dəqiq sayını müəyyənləşdirməkdə çətinlik yaradır. Buna baxmayaraq, Dövlət Komitəsi hazırda Azərbaycanın xarici ölkələrdəki səfirlikləri ilə birgə dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayının dəqiqləşdirilməsi istiqamətində iş aparır. Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK) təqdim etdiyi statistik məlumatlar isə fərqlidir. DAK 67 ölkənin təsnifatını aparıb və onun məlumatına görə, dünya azərbaycanlılarının sayı 50 milyonu keçib. Onların siyahısı aşağıdakı kimidir:
368
Sayı 1. ABŞ
1.000.000 2. Avstraliya 8.000 3. Avstriya 19.000 4. Albaniya 12.000 5. Argentina 12.000 6. Əlcəzair 260.000 7. Əfqanıstan 50.000
Banqladeş 175.000 9. Belçika
13.000 10 Birma 8.000 11 Bolqarıstan 65.000 12 Braziliya 75.000 13 Butan
1500 14 Böyük Britaniya 170.000 15 Macarıstan
27.000 16 Yunanıstan 13.000 17 Danimarka 60.000 18 Misir
900.000 19 Hindistan 300.000 20 İndoneziya 44.000 21 İordaniya 450.000 22 İraq
1.000.000 23 İran
30.000.000 24 İrlandiya 4.000 25 İspaniya
14.000
26 İtaliya
33.000
27 Yəmən
Ərəb Respublikası 62.000
Kanada
170.000
29 Çin 30.000 30 Küveyt
19.000
31 Malta
2500
32 Meksika
27.000
33 Monqolustan
5.000
34 Norveç
50.000
35 Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri 55.000
36 Omman
19.000
369 37 Pakistan
650.000
38 Polşa
12.000
39 Portuqaliya
7.000
40 Rumıniya
45.000
41 Səudiyyə Ərəbistanı 40.000 42 Suriya
95.000
43 Sudan
17.000
44 Türkiyə
3.000.000 45 Finlandiya
12.000
46 Fransa
70.000
47 Almaniya
300.000
48 Çexiya
2.000
49 Slovakiya 2.000 50 İsveç
2.000
51 Yuqoslaviya
6.000
52 Yaponiya
10.000
53 Ukrayna 500.000 54 Belarus
7.000
55 Rusiya Federasiyası 3.000.000 56 Özbəkistan
60.000
57 Qazaxıstan
100.000
58 Gürcüstan
600.000
59 Litva
2.000
60 Moldova
5.000
61 Latviya
4.000
62 Qırğızıstan
16.000
63 Tacikistan
14.000
64 Türkmənistan
45.000
65 Estoniya
3.000
66 Azərbaycan Respublikası 9.000.000.
370 Ədəbiyyat
Azərbaycanlıların həmrəylik günü haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Milli Şurasının qərarı, 1991-ci il 25 dekabr //Azərbaycan.- 1997.-24 dekabr.- S.1. 31 dekabr dünya azərbaycanlılarının həmrəylik və birlik günü haqqında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali məclisinin qərarı, 16 dekabr, 1991 //Azərbaycan.- 1997.-23 dekabr.- S.1. Əliyev, İlham. Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibətilə Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan xalqına təbriki //Azərbaycan.- 2009.- 1 yanvar.- S.1. Əmircanov, P. Diaspor təşkilatlarının tez-tez görüşməsi müsbət haldır /P.Əmircanov //Xalq qəzeti.- 2008.- 21 dekabr.- S.2. Hacıalıyev, E. Dünya azərbaycanlılarının birlik günü: Prezident İlham Əliyev 50 milyonluq azərbaycanlının şəriksiz lideridir /E.Hacıalıyev //Azərbaycan.- 2008.- 1 yanvar.- S.1-2. İbrahimov, N. Heydər Əliyev: Həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam: Dünya Azərbaycanlılarının həmrəyliyindən birliyinə doğru /N.İbrahimov //Xalq qəzeti.- 2007.- 31 dekabr.- S.4. Vəfa, Z. Azərbaycanımız və azərbaycançılığımız /Z.Vəfa //Azərbaycan.- 2008.- 1 yanvar.- S.2. İnternetdə www.azerbaijan.az www.azr.baybak.com www.az.wikipedia.org www.diaspora.az www.qeribler.com
371
Əl a v ə l ər
Bu bölmədə siz 2011-ci ildə qeyd olunacaq, lakin “ayı, günü” bilinməyən yubileylər haqqında məlumatlar əldə edəcəksiniz...
372
Şair, mütəfəkkir Əfzələddin İbrahim ibn Əli Nəccar Şirvaninin (Xaqani Şirvani) (1126-1199) anadan olmasının 885 illiyi Dünya şöhrətli şair və mütəfəkkir Gəncəvi İlyas Yusif oğlunun (Nizami Gəncəvi) (1141-1209) anadan olmasının 870 illiyi Şair, görkəmli mütəfəkkir Şah Qasım Ənvarın (1356-1434) anadan olmasının 655 illiyi Şair Mirzə Məhəmmədəli Mirzə Əbdürrəhim oğlunun (Saib Təbrizi) (1601-1676) anadan olmasının 410 illiyi Şair Məhəmməd bəy Aşiqin (1776-1861) anadan olmasının 235 illiyi Şair Ordubadi Salikin (Məmmədqulu Salik) (1806) anadan olmasının
Şair Ordubadi Hacıağa Məhəmməd oğlunun (Fəqir) (1836-1886) anadan olmasının 175 illiyi Şair Mirzə Rəhim Mirzə Məhəmmədbağır oğlunun (Fəna) (1841-1929) anadan olmasının 170 illiyi Şairə Kəminə Fatma xanımın (1841-1898) anadan olmasının 170 illiyi Yazıçı, jurnalist, teatr tənqidçisi Qasımov Hacı İbrahim oğlunun (1886- 1936) anadan olmasının 125 illiyi Şair, publisist, dramaturq Şamçızadə Əli Yəhya oğlunun (Əli Razi) (1886-1938) anadan olmasının 125 illiyi Şair Yusifzadə Əbdülbaqi Yusif oğlunun (Fövzi) (1901-10.01.1956) anadan olmasının 110 illiyi Xalq yazıçısı Ələkbərzadə Əbülhəsən Əlibaba oğlunun (03.1906- 21.05.1986) anadan olmasının 105 illiyi Azərbaycan şairi Seyid Məhəmmədhüseyn Behcət Təbrizinin
373 (Seyid Məmmədhüseyn Şəhriyar) (1906-18.09.1988) аnаdаn оlmаsının 105 illiyi Şairə Pərvin xanım Ehtisaminin (1906-1941) anadan olmasının 105 illiyi Dilçi, filologiya elmləri doktoru, professor Bayramov Hüseyn Abbas oğlunun (1916-04.11.1982) anadan olmasının 95 illiyi Şair, dramaturq, tərcüməçi Əyyubov Tələt Ömər oğlunun (1916- 21.02.1977) anadan olmasının 95 illiyi
Orta Asiya şairi, alim və mütəfəkkir Balasaquni Yusif Xass Hacib oğlunun (1021) anadan olmasının 990 illiyi İngilis yazıçısı Smollet Tobayas Corcun (03.1721-17.09.1771) anadan olmasının 290 illiyi Yeni türk ədəbiyyatının banisi, türk yazıçısı, publisist Şinasi İbrahimin (1826-13.09.1871) anadan olmasının 185 illiyi Türk şairi Əşrəf (Eşref) Mehmetin (1846-25.05.1912) anadan olmasının 165 illiyi Cənubi Azərbaycan maarifpərvəri, pedaqoq, publisist Rüşdiyyə Təbrizi Hacı Mirzə Həsən Mehdi oğlunun (1851-1944) anadan olmasının 160 illiyi
Türkçülüyün əsas ideoloqlarından biri, sosioloq, şair və publisist Mehmet Ziya (Ziya Göyalp) (1876-25.10.1924) anadan olmasının 135 illiyi Qazax şairi Süleymenov Oljas Öməroviçin (1936) anadan olmasının 75 illiyi Tarixi günlər 374 Salarilər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinin (941-983) 1070 illiyi Şəddadilər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinin (971-1075) 1040 illiyi Atabəylər dövlətinin (1136-1225) yaradılmasının 875 illiyi Mömünə Xatın türbəsinin inşasının (Naxçıvan, 1186) 825 illiyi Gəncə sənətkarlarının və şəhər yoxsullarının üsyanı (1231) Hülakülər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinin (1256-1357) 755 illiyi Səfəvilər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinin (1501-1736) 510 illiyi Səfəvi hökmdarı I Şah İsmayıl Xətainin hakimiyyətə gəlməsinin (1501- 1524) 510 illiyi Gəncə Cümə Məscidinin yaradılmasının (1606) 405 illiyi Şah İsmayıl Xətai tərəfindən poçt rabitəsinin dövlət səviyyəsində təşkilinin təməli qoyulmasının (1501) 510 illiyi Əfşarlar sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinin (1736-1760) 275 illiyi Əfşar hökmdarı Nadir şahın hakimiyyətə gəlməsinin (1736-1747) 275 illiyi
Qacarlar sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinin (1796-1925) 215 illiyi Ağa Məhəmməd Şah Qacarın hakimiyyətə gəlməsinin (1796-97) 215 illiyi Təbriz üsyanının rəhbərlərindən biri Bağırxanın (1861-1917) anadan olmasının 150 illiyi İlk telefon aparatının ixtirasının (1876, A.Q.Bell) 135 illiyi Zaqafqaziyada Qori Müəllimlər Seminariyasının (1876) yaradılmasının
“Kaspiy” qəzetinin (1881) nəşr edilməsinin 130 illiyi Bakı Vaqon Təmiri zavodunun (1891) yaradılmasının 120 illiyi İlk Beynəlxalq Nobel mükafatının verilməsinin (1901) 110 illiyi Bakı kommersiya məktəbinin yaradılmasının (1901) 110 illiyi
375 “Orucov Qardaşları” mətbəə-nəşriyyatının (1906-1917) yaradılmasının 105 illiyi “Dəbistan” adlı həftəlik uşaq jurnalının (1906-1908) nəşrə başlamasının 105 illiyi “Nəşri-Maarif” mədəni-maarif işləri sahəsində fəaliyyət göstərmiş xeyriyyə cəmiyyətinin (01.08.1906) yaradılmasının 105 illiyi “Bakinskiy raboçiy” qəzetinin (05.1906) nəşr olunmasının 105 illiyi “Nicat” adlı maarif cəmiyyətinin yaradılmasının (1906) 105 illiyi “Füyuzat” jurnalının (1906) nəşr olunmasının 105 illiyi “Məktəb” adlı ədəbi, elmi jurnalın nəşr olunmasının (1911) 100 illiyi “Ölülər” əsərinin Bakıda ilk dəfə səhnəyə qoyulmasının (C.Məmmədquluzadə, 1916-cı il) 95 illiyi Bakı Azad Tənqid-Təbliğ Teatrının (1921) yaradılmasının 90 illiyi Beynəlxalq Yazıçılar Birliyi – “PEN-KLUB”un yaradılmasının (1921)
Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (Musiqi Akademiyası) (26.08.1921) təşkil edilməsinin 90 illiyi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetin (1921) təsis edilməsinin 90 illiyi Bakıda ilk Dövlət Arxivinin yaradılmasının (01.1921) 90 illiyi M.Ə.Sabir adına Bakı Pedaqoji məktəbinin (1926) yaradılmasının 85 illiyi
Bakı Rabitə Elektrotexnikumunun (2002-ci ildən Bakı Dövlət Rabitə və Nəqliyyat Kolleci) (1931) təsis edilməsinın 80 illiyi Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Neft Maşınqayırma İnstitutunun (AzETNMİ) (1931) yaradılmasının 80 illiyi Əhməd Bakıxanov adına Xalq Çalğı Alətləri Ansamblının (1931) yaradılmasının 80 illiyi Azərbaycan Kukla Teatrının (1931) təşkil edilməsinin 80 illiyi 376 Bakı Gəmi Təmiri zavodunun (1931) yaradılmasının 80 illiyi “Neftçi” könüllü idman cəmiyyətinin (1936) yaradılmasının 75 illiyi Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin (1936) yaradılmasının 75 illiyi Bakı Zərgərlik zavodunun (1936) yaradılmasının 75 illiyi Elmi tədqiqat Onkologiya, Rentgenologiya və Radiologiya İnstitutunun (indiki Onkologiya Elmi Mərkəzi) (1936) yaradılmasının 75 illiyi Bakı Biskvit Fabrikinin (1941) istifadəyə verilməsinin 70 illiyi Azərbaycan şair və ədiblər cəmiyyəti ədəbi təşkilatının (1946, Təbriz) yaradılmasının 65 illiyi Azərbaycanın Xarici Ölkələrlə Dostluq və Mədəni Əlaqələr Cəmiyyətinin (1946) yaradılmasının 65 illiyi Bakı Kimya Əczaçılıq zavodunun (1946) yaradılmasının 65 illiyi Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (1946) yaradılmasının 65 illiyi Beynəlxalq Jurnalistlər Təşkilatının (1946) yaradılmasının 65 illiyi Beynəlxalq Radio və Televiziya Verilişləri Təşkilatının (1946) yaradılmasının 65 illiyi Qaz Emalı Zavodunun (1961) istifadəyə verilməsinin 50 illiyi Mərdəkan Dendrarisinin (1966) yaradılmasının 45 illiyi Sumqayıt Kimya sənaye müəssisələri istehsal birliyinin (1971) yaradılmasının 40 illiyi C.Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin yaradılmasının (1971) 40 illiyi Bülbülün ev-muzeyinin yaradılmasının (1976) 35 illiyi Hüseyn Cavidin ev - muzeyinin yaradılmasının (1981) 30 illiyi Cabbar Qaryağdıoğlu adına I Respublika müsabiqəsinin (1986) keçirilməsinin 25 illiyi “Azərbaycan-İrs” mədəni-maarifçilik yönümlü jurnalın (1996) çap olunmasının 15 illiyi 377 Teleqramların poçt şöbələrində kompyuter şəbəkəsi vasitəsilə ötürülməsinə başlanmasının (05.2001) 10 illiyi Olimpiya muzeyinin yaradılmasının (2001) 10 illiyi Azərbaycanda ilk psixologiya laboratoriyasının (1926, Fuad İbrahimbəyov) yaradılmasının 85 illiyi Siyasət. Hərbi iş Məşhur sərkərdə, Hun imperiyasının hökmdarı Atillanın (406-453) anadan olmasının 1611 illiyi Dövlət xadimi, böyük sərkərdə Cavanşirin (616-680/81) anadan olmasının 1395 illiyi Eldənizlər sülaləsinin hökmdarı Qızıl Arslanın (1186-91) anadan olmasının 825 illiyi Rus donanmasının zabiti, dəniz səyyahı Berinq Vitus İonassenin (1681- 08.12.1741) anadan olmasının 330 illiyi Dövlət xadimi, diplomat, sərkərdə və Quba xanı Fətəli xan Hüseynəli xan oğlunun (1736-1789) anadan olmasının 275 illiyi Türkiyə Respublikasının banisi və ilk Prezidenti, Türkiyə dövlət, siyasi və hərbi xadimi Atatürk Qazi Mustafa Kamalın (1881-10.11.1938) anadan olmasının 130 illiyi İctimai-siyasi və dövlət xadimi Yusifbəyli Nəsib bəy Yusif oğlunun (1881-31.05.1920) anadan olmasının 130 illiyi Diplomat Şahtaxtinski Behbud ağanın (1881-30.05.1924) anadan olmasının 130 illiyi Dövlət xadimi Heydərov Nəzər Heydər oğlunun (1896-30.12.1968) anadan olmasının 115 illiyi Dövlət xadimi Qasımov Yusif İbad oğlunun (1896-15.11.1957) anadan olmasının 115 illiyi 378 Tarix Tarixçi Mir Yəhya əl Hüseyni Qəzvininin (1481-1555) anadan olmasının 530 illiyi Görkəmli tarixçi Bəhmən Mirzə Qacarın (1811-1884) anadan olmasının 200 illiyi Fəlsəfə Qədim yunan filosofu və alimi Aristotelin (Ərəstun) (e.ə. 384-322) anadan olmasının 2395 illiyi Qədim yunan filosofu və alimi, musiqi nəzəriyyəçisi Aristoksenin (e.ə. 354-300) anadan olmasının 2365 illiyi
Yüklə 5,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|