O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti agrokimyo-Ekologiya kafedrasi

Sug‘orish usullarini daraxt tanasining yo‘g‘onlashishiga ta’sirini o‘rganish. 
Variantlar 
Daraxt tanasining yo‘g‘onligi 
sm ligi 
Daraxt bo‘yini o‘sishi m. 
1 Pol o lib sug‘orish 
46 
51 
3,2 
3,85 
2 Yakka ariq orqali 
sug‘orish 
44 
48 
3,1 
3,52 
3 Egatlab jildiratib 
sug‘orish 
45 
52 
3,4 
3,90 
4 Hovuzcha qilib sug‘orish 
46 
50 
3,5 
3,75 
Tajribadan ko‘rinib turibdiki barcha variantlarda sug‘orish tajriba tizimi orqali o‘tkazilgan 
eng yaxshi variant jildiratib sug‘orish yani olma qator oralarini jo‘yaklar bilan sug‘orish yaxshi 
natija beradi, bunda daraxt tanasining yo’g‘onlashishi 7 sm ga yo’g‘onlashadi barcha 
variantlardagi sug‘orishlar 24 soat davomida to‘liq namlanguncha amalga oshirildi bitiruv 
malakaviy ishim sug‘orish usullari buyicha bo‘lgani uchun mevali daraxtlarga suvning ahamiyati 
va daraxtni yashash davomidagi o‘rni haqida gapirmoqchiman ma’lumkiy har qanday o‘simlik 
organizmi suvsiz yashay olmaydi. 
O‘simlikni o‘sishi va rivojlanishida muhim o‘rin tutadi darxt o‘simliklarni tarkibi turlariga 
qarab 50-90 % gacha suv bo‘lib o‘simlik hujayralarni eng muhim qisimlaridan birini tashkil 
qiladi. O‘simlikning o‘z ichidagi mineral va organik moddalar hamda tuproqdan o‘simlik 
ildizlariga o‘tadigan tuzlar suv ishtirokida harakatlanib turadi. Hujayra plazmasi suv yordamida 
kalloid holatda hujayraning o‘ziga esa tarang holatda saqlanadi. Suv tuproqdagi mineral 
moddalarni eritadi va ular bilan birga o‘simlikka o‘tib fotosentz jarayonida ishtirok etadi. Suv 
o‘simlikning eng muhim fiziologik jarayoni bo‘lgan transpsiyasida ishtirok etadi. Ekinlarni hosil 
miqdori ko‘pincha tuproqning namlik darajasiga bog‘liq bo‘ladi suvni o‘simlikka o‘tib 
o‘simlikdan bug‘lanib chiqib turishi tuproqni daraxtlar uchun suv rejimini tashkil qiladi, uni suv 
balanisi ham deb yuritiladi. Suv sug‘orish orqali tuproqdan o‘simlikka ta’sir etadi. Shu sababli 
tuproqning suv rejimi o‘simlikning yashashida katta ahamiyatga ega. Hamma darxt o‘siimliklari 
o‘zlari o‘sayotgan joining namlik darajasi va suvga bo‘lgan talablariga qarab gidrofit, gegrofit, 

---

31 
mezofit va ksrrofiy deb ataladigan to‘rt guruhga bo‘linadi. Shundan men tajribamda o‘rgangan 
olma daraxtlari gedrofit tuproqda nam bo‘lishini yaxshi ko‘radi. Olingan tajribalarga qaraganda 
daraxtlarga o‘tgan suvni 0,15-0,50 % ni o‘simlik o‘zlashtiradi qolgan qismi o‘simlik 
hujayralarini tuyingan holda saqlash suvni bug‘lanib qolmaydigan qismini taqsimlash kabilarga 
sarflanadi.
Daraxt massasini 1g quriq moddasini hosil qilish uchun 125 g dan 1000 g suv ketadi. Bu 
miqdor trasperatsiya koeffsinti deb ataladi. Bu koeffsen qancha past bo‘lsa o‘simlikning 
mahsuldorligi shuncha yuqori bo‘ladi. Darax o‘simliklari shoxlari orqali suvni bo‘glantirish yo‘li 
bilan anchagina suvni yuqotib turadi, lekin bunga ko‘p suvni o‘simlik tranqilish orqali 
yo’qotiladi.
Meva o‘simliklari ya’ni mevali daraxtlarni ildizi mevani chuqur qatlamlariga kirib borgani 
uchun ham qurg‘oqchilikka chidamli o‘simliklar hisoblanadi. Mevali daraxtlar qurg‘oqchilikda 
qurib qolishi o‘simlik bargining og‘izchalari yumilishi va fotosetizni tuxtashidan qurib qoladi. 
Bunda hujayra shirasida suvni nobut bo‘lishi organik birikmalarni faoliyati bo‘zilishi ham bunga 
sabab bo‘ladi. Meva daraxtlarni sug‘orish bilan birga ug‘itlashni ham birga qushib olib borish 
ham mumkin. Agar daraxt ug‘itlanmasa bizning tuproqlarimizda gumus kam bo‘lganligi uchun 
hosildorlikni yuqori bo‘lishini ta’minlash uchun albatta mineral ug‘it berish zarur chunkiy 
mineral ug‘itlar tuproq agraxem kartagrammasi orqali berilganda olma hosildorligi va danakli 
mevalarning hosildorligi 150-200 s gacha ko‘tarilishi mumkin. Hozirda meva daraxtlariga to‘liq 
mineral ug‘itlar berilib sug‘orish o‘tkazilmoqda. Olinadigan meva hosili 50 % dan ortiqrog‘i shu 
kecha kunduzda mineral ug‘it hisobidan olinmoqda. Shularni e’tiborga olib men tajribamda 
sug‘orish usullarini o‘rganish bilan birga meniral ug‘itlarni ham bir hil fonda hamma variantlar 
uchun bir hil bo‘lgan 150 kg azot, 105 kg fosfor va 45 kg kaliy umumiy fon sifatida belgilab 
olinib bog‘ni ushbu rejim buyicha u’gitladim. Mineral ug‘itlarni tajriba dalasida qo‘lanish 
jarayonini jadval orqali ifoda qilaman.