“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

C
M
T
K
f
A
.
.

Bu yerda: K.T. - kristallarning vaqt ichida o‟sish chizig‟iy tezligi; M.C. - 
kristallanish markazlarining vaqt birligi ichida hajm birligida hosil bo‟lish soni, 
1mm
3

sek; f-proporsionallik koeffitsiyenti.

---

15 
Kristallanish jarayoni harorat t ga bo„gliq bo„lib, ma‟lum vaqt ( ichida sodir 
bo„ladi. Shuning uchun kristallanish egri chiziqlari t-( koordinatalarida quriladi (5-
rasm). 
5-rasm. Kristallanishda sovish egri chiziqlari: 1- nazariy egri chiziq; 2- metallarning o‟ta sovib 
kristallanish egri chizig‟i; 3 – metallmas materiallarning kristallanish egri chizig‟i. 
O„ta sovutmasdan turib metall kristallanishining ideal jarayoni 1 egri chiziq 
bilan tasvirlangan. Bu kristallanishning nazariy egri chizig„i hisoblanadi. Amalda 
kristallanish boshqacha kechadi, chunki metall qotish haroratida hali suyuq holatda 
bo„ladi, kristallanish ancha past haroratda boshlanadi, ya‟ni kristallanish o„ta sovish 
bilan bog„liq bo„ladi. Kristallanishning ideal va haqiqiy haroratlari orasidagi farqqa 
o„ta sovish darajasi deyiladi. Metallning o„ta sovish bilan kristallanishiga 2 egri 
chiziq mos keladi. Metallmas materiallarning qotish egri chizig„i 3 bo„yicha kechadi, 
unda kristallanishning aniq ajralib turadigan harorat yo„q, qotish asta-sekin kechadi.
O„ta sovish darajasi donlarning o„lchamlarini belgilovchi muhim omillardan 
hisoblanadi. O„ta sovish darajasi uncha katta bo„lmaganda markazlarning soni ko„p 
emas, lekin kristallarning o„sish tezligi katta, shuning uchun sekin soviganda donlar 
kattalashib boradi. Sovish tezligi ortsa, kristallarning o„sish tezligi kamayadi, 
markazlar soni ko„payib, donlar maydalashadi.
Agar suyultirilgan metallga boshqa biron element zarralarini kiritsak, ular 
qo„shimcha kristallanish markazlari vazifasini o„taydi va mayda donli struktura hosil 
bo„lishiga olib keladi. Chunonchi, suyultirilgan volframga toriy oksidining mayda 
zarralari kiritilsa, u e‟lektr lampochkani kuyishdan saqlaydi.