Microsoft Word uzbek adiblari ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
8
kitobi Ittifoq Davlat mukofotiga sazovor bo’ldi. S. Ainiyning «Buxoro», «Sudxo’rning 
o’limi» hamda «Doxunda», «Qullar» romani bolgar, nemis, polyak, venger, xitoy, 
fransuz, rumin, hind, chex va boshqa tillarga tarjima qilingan. 
S. Ayniy o’zbek va tojik adabiyoti tarixi yuzasidan katta ilmiy tadqiqot ishlarini olib 
bordi. Uning o’rta Osiyolik buyuk shoir va olimlar — Rudakiy, Sa’diy, Ibn Sino, Vosifiy, 
Bedil, Alisher Navoiy, Ahmad Donish kabi siymolar haqida yozgan ilmiy asarlari 
nihoyatda qimmatli. U filologiya fanlari doktori darajasini olishga muyassar bo’ldi. Adib 
O’zbekiston Fanlar akademmyasining faxriy a’zosi hamda Tojikiston Fanlar 
akademiyasining haqiqiy a’zosi qilib saylandi, bir necha yillar davomida Alisher Navoiy 
nomidagi Samarq;and Davlat dorilfununining professori va Tojikiston Fanlar 
akademiyasining tashkil topgan kunidan boshlaboq uning prezidenti sifatida xizmat qildi. 
U 1954 yilning 15 iyulida Dushanbe shahrida vafot etdi. 

---

O’zbek adiblari. Sobir Mirvaliyev – “Fan” nashriyoti - 1993 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
9
ABDURAUF FITRAT 
(1886-1938) 
Abdurauf Fitrat adabiyotimiz tarixida shoir va olim, nosir va dramaturg, o’qituvchi va 
ma’rifatparvar sifatida muhim o’rin egallaydi. U 1886 yilda Buxoroda ziyoli oilasida 
tugi’igan bo’lib, Buxoro, Istambul madrasalari va dorilfununlarida o’qiydi. U arab, fors, 
turk tillarini mukammal bilganligi tufayli Sharqning buyuk allomalari ijodini yaxshi 
o’zlashtiradi. 
Adibning otasi savdogarchilik bilan shug’ullangan bo’lib, 1918 yilgacha Qashqarda 
turib qoladi. U asosan onasi Mustafo bibi (Bibijon) tarbiyasida bo’lib, undan Navoiy, 
Uvaysiy, Zebunniso, Bedil, Fuzuliy kabi ulkan shoirlar g’azallariii birinchi tinglagan. 
Fitrat 1909 yilda Turkiyaga o’qishga borib, 1913 qilgacha Istambul dorilfununida 
tahsil ko’rgan. Turkiyada tashkil bo’lgan «Buxoro ta’limi maorifi» uyushmasida faollik 
ko’rsatgan. Behbudiy asos solgan jadid usulidagi maktablar takomiliga xizmat etgan. 
Uning ilk to’plami 1911 yilda «Sayha» («Chorlov») nomi bilan chop etiladi. «Sayyohi 
hindi», «Munozara» kabi asarlari ham shu yillarda nashr etilgan. 
1909—1913 yillarda Turkiya dorilfununida o’qiyotganda uning zukko, bilimdonligi 
professor-o’qituvchlarni hayratga soladi. Unga Fitrat — Donishmand taxallusini beradilar. 
Fitrat ijodi Turkistonda inqilobiy harakatlar kuchaygan, «Sharq uyg’ongan» davrlarga 
to’gri keladi. U ham o’z salaflari kabi avvalo ma’rifatparvarlik g’oyalarini ilgari suradi. 
Uning 1913 yilda tojik tilida yaratilgan «Munozara» nomli asarida o’z xalqini zulm 
botqog’idan qutqarib, «najot yo’li»ni izlagailigi seziladi. Bu davrda rus tili va rus 
madaniyatini targ’ib qilish ham Fitrat ma’rifatparvarligi yo’nalishining muhim tarmogi 
bo’lgan.
Bunday qarashlar uning o’zi tashkil etgan va muharrirlik qilgan «Hurriyat» 
ro’znomasida keng targ’ib etiladi. Xuddi shu yillar «Hayot yo’lida birinchi masala — 
maktab masalasidir» («Hurriyat», 1917 yil, 1-son) degan shior bilan chiqadi. Uning 
«Hurriyat» (1917, 31-son) ro’znomasida bosilgan «Yurt qayg’usi...» nomli lavhasida 
Turkiston uchun, uning ayollari ozodligi uchun kurashga bel boglaganligini aytadi. «Men 
sen uchun tug’ildim, sen uchun yasharman, sening uchun o’larman, ey turkning 
muqaddas o’chog’i!» degan da’vat eshitiladi. «Ulug’ Turkiston» (1917, 2-son) 
ro’znomasida «Yashasin turklik, yashasin Islom» shiori bilan chiqadi. Uning «Hind 
ixtilolchilari», «Temur sag’anasi», «O’g’izxon», «Abo Muslim», «Turk tili» kabi asarlarida 
ham hurfikrlar, qarashlar, ko’zga tashlanadi. Shular qatorida «Qon», «Begijon», «Chin 
sevish», «To’lqin», «Vose’ qo’zg’oloni», «Ro’zalar» kabi dramalari yaratildi. 
Fitratning 1922 yilda nashr etilgan «O’zbek shoirlari» to’plamiga kirgan «Kecha», 
«Behbudiy mozorini izlab», «Sharq» kabi she’rlarida izlanish jarayoni uchraydi. «Shoir» 
she’rida «o’zim uchun ko’p umidlar to’qidim» degan xulosaga keladi. Uning 1920 yilda 
yozilgan «Kim deyay seni» kabi she’rida oshiqning ma’shuqqa katta umid bilan intilishi, 
kutishi, suyishi lirik bir «ohangda kuylanadiki, shoir endi ijodning yangi pog’onasiga 
ko’tarilayotganligidan dalolat beradi. 
Shoir ijodida, dunyoqarashida siljish, yangilikka, go’zallikka intilish seziladi. Xuddi shu 
hol uning «Abulfayzxon», «Arslon» va «Vose’» (tojik tilida), kabi dramalari g’oyasida 

---

O’zbek adiblari. Sobir Mirvaliyev – “Fan” nashriyoti - 1993