O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

 
5- MAVZU: IShLAB ChIQARISh, TEXNOLOGIYA VA IShLAB 
ChIQARISh FUNKSIYASI 
Darsning o’quv maqsadi:  
Talabalarda ishlab chiqarish va ishlab chiqarish funksiyasi,texnologiyalar, 
firmaning qisqa davrdagi faoliyati, uzoq muddatli ishlab chiqarish haqida 
tushuncha hosil qildirishdan iborat..
Tushunchalar va tayanch iboralar
Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish funksiyasi, mehnat, kapital, materiallar, 
texnologiya, ishlab chiqarish funksiyasi, doimiy resurslar, o‘zgaruvchan resurslar, 
qisqa muddatli davr, uzoq muddatli davr, qisqa muddatli ishlab chiqarish 
funksiyasi , uzoq muddatli ishlab chiqarish. 
Asosiy savollar 
1. 
Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish funksiyasi, izokvantalar. 
2. 
Firmaning qisqa va uzoq muddatli ishlab chiqarish davrdagi faoliyati. 
3. 
Bir o‘zgaruvchan omil qatnashgandagi ishlab chiqarish 
4. 
Masshtab samarasi 
1. 
Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish funksiyasi. 
Ishlab chiqarish - korxonalarining asosiy faoliyati turi bo‘lib, bu jarayon 
cheklangan 
resurslardan 
foydalangan 
holda 
amalga 
oshiriladi. 
Ishlab 
chiqariladigan mahsulot miqdori, ushbu tovarlarni ishlab chiqarish uchun 
sarflanadigan resurslar hajmidan va ishlab chiqarishda foydalanilayotgan 
texnologiyaning holati va darajasiga bog‘liqdir. 
Ishlab chiqarish - bu kerakli mahsulotlarni tayyorlash uchun ishchi 
kuchidan, uskuna va texnologiyadan, tabiiy resurslardan hamda materiallardan 
ma’lum miqdordagi kombinatsiyada foydalanish jarayonidir. Masalan, o‘z 
ustaxonasiga ega bo‘lgan shaxs stol ishlab chiqarish uchun ishchi kuchidan, xom 
ashyo sifatida taxta, temirdan, arra va boshqa uskunalarga sarflangan kapitaldan 
foydalanadi. 
Ishlab chiqarishning an’anaviy jihatdan uch xil ko‘rinishga ajratish mumkin: 
buyurtma asosida, ommaviy va oqim shaklida ishlab chiqarish.
Buyurtma asosida ishlab chiqarish – individual ravishda ishlab chiqarish 
bo‘lib, o‘z sohasida yagona bir mahsulotni yuzaga chiqaradi. Bunda nafaqat san’at 
asari balki, yirik samolyot, bino, elektrostansiyalar ham misol bo‘la oladi. Bunday 

---

ishlab 
chiqarish 
malakali 
mutaxassislarni 
va 
zamonaviy 
texnika 
va 
texnologiyalarni talab etadi.
Ommaviy ishlab chiqarish – katta yoki kichik partiyada, ko‘p turdagi, bir 
ko‘rinishdagi standart tovarlar ishlab chiqarishni ko‘zda tutadi.
Oqim shaklida, ya’ni uzluksiz jarayon shaklida ishlab chiqarish – xom-
ashyoni tinimsiz iste’mol qilish, materiallardan foydalanish va mahsulotlarning 
tinimsiz oqimi bilan izohlanadi. Bunga misol qilib, neft va gazni qayta ishlash 
zavodlari, kimyo sanoati, sutni qayta ishlash zavodlarini misol keltirish mumkin.
Iqtisodiy resurslarni birlashtirish orqali tovar va xizmatlarni yaratish – ishlab 
chiqarish texnologiyasi deyiladi.
U yoki bu texnologiyani tanlash ishlab chiqarish samaradorligiga bog‘liq. 
Ishlab chiqarish samaradorligining iqtisodiy va texnologik turi mavjud.
Iqtisodiy samaradorlik firmaning ishlab chiqarish xarajatlari va daromadlari 
o‘rtasidagi qiymat ko‘rinishidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi.
Texnologik samaradorlik foydlanilayotgan resurslar va natural ko‘rinishda 
olinayotgan mahsulot o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi.
Ishlab chiqarish omillarini yiriklashgan uch guruhga bo‘lib qarash mumkin: