Shakllantirishning psixologik omillari

 
 
Academic Research, Uzbekistan 388  www.ares.uz 
8) utilitar-amaliy motivlar. 
Aniqlanishicha: a) jamiyat taraqqiyotining turli bosqichlarida o’quvchilar o’quv 
motivlarining u yoki bu gurhlari yetakchilik qiladi; b) motivlarning guruhlari o’zaro 
dinamik bog’liq holda muayyan shart-sharoitlarga ko’ra amal qiladi. Ana shu 
bog’lanishga ko’ra o’qishning (o’quv-biluv faoliyatining) harakatlantiruvchi kuchi 
degan tushuncha paydo bo’ladiki, uning xarakteri, yo’nalganligi va ko’lami 
motivlarning mujassam ta’siriga ko’ra belgilanadi. Turli xildagi motivlar didaktik 
jarayonlarning kechishi va natijalariga turlicha ta’sir ko’satadi. Masalan, keng biluv 
motivlari ko’proq ta’lim mazmunini qamrab olishga intilishda namoyon bo’ladi, amm 
shunga qaramay bu motivlar o’quv-biluv motivlariga nisbatan kuchsiz bo’ladi. Chunki 
o’quv-biluv motivlari tor sohada mustaqil faoliyat yuritishga stimullashtiruvchi eng 
yaxshi vosita bo’lib hisoblanadi. Raqobatchilik muhitida esa ko’proq utilitar-amaliy 
motivlar hukmronlik qiladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda maktab o’quvchilari 
motivlarini maqsadga yo’naltirilgan xatti-harakatlar asosida yotuvchi - qo’zg’otuvchi 
hamda umumahamiyatga molik bo’lgan qadriyatlarni shaxsiy qadriyatlar darajasiga 
olib chiqadigan mohiyat kasb etuvchi motivlar singari turlarga ajratish mumkin. 
 
XULOSA
Ta’lim 
jarayonida 
o’quvchilarning 
o’quv-biluv 
faoliyatini 
motivlashtirishda o’qituvchi juda muhim o’rin egallaydi. Chunki u ta’lim 
jarayonini tashkil etuvchi va boshqaruvchi subyekt sifatida o’quvchilarning o’quv-
biluv faoliyatini ham bevosita boshqarib boradi. Ehtiyojlar, motivlar, stimullar – bir 
dalaning hosilidir. Ta’lim jarayonida o’quvchilarni stimullashtirish ularda o’quv-biluv 
motivlarining boshqa motivlardan
ko’ra kuchliroq bo’lishiga xizmat qiladi.