Buxoro muhandislik texnologiya instituti

 
 
 
 
Multimedia texnologiyalarining tarkibiy tuzilishi 
Multimediya vositalari 
Multimediya vositalari 
Hujjat ta`minoti 
Uslub 
Texnik vositalar 
Dasturiy vositalar 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
Kompyuterlar va yangi informatsion texnologiyalarning jadal sur’atlar bilan 
rivojlanishi jamiyatning barcha bo‘g‘inlaridagi singari ta’lim tizimida ham “ilg‘or 
pedagogik texnologiyalar” degan tushunchaning paydo bo‘lishiga olib keldi. 
Ilg‘or pedagogik texnologiyalarga bir misol 
Ta’lim 
jarayonida 
zamonaviy 
informatsion 
hamda 
pedagogik 
texnologiyalarning qo‘llanilishi o‘quvchi yoki talabalarning eshitish, ko‘rish va
shu asnoda mustaqil fikrlash imkoniyatining yuksalishiga asos yaratadi. Masalan, 
fizikaga oid ko‘pgina hodisalarni o‘quv auditoriyasi yoki laboratoriya xonalarida
namoyish qilish imkoni yo‘q. Tabiiyki, bunday holda talabalar ushbu mavzularni
ko‘z oldilariga keltirishlari va o‘zlashtirishlarida ma’lum qiyinchiliklarga duch
keladilar. Kompyuter va dasturiy texnologiyalar yordamida esa bu hodisalarning
modellarini yaratish, turli murakkab fizik jarayonlarning kechish sharoitlarini
o‘zgartirish orqali mavzuni o‘zlashtirishniing optimal yechimiga ega bo‘lishi 
mumkin . Bunday dasturiy ta’minotlar juda ham ko‘p bo‘lib, ularning har biri
o‘z funksiyalariga ega, masalan, animatsion roliklar yaratish uchun Macromedia 
Flash MX, multimediali taqdimot ma’ruzalarini yaratishda MS PowerPoint va 
Macromedia Authorware, elektron o‘quv adabiyotlarni yaratish davomida keng 
foydalaniladigan tahrirlovchi dasturlar Adobe Photoshop, CorelDraw, tovush va 
videolarni tahrirlash uchun esa mos ravishda SoundForge va Adobe Premier kabi 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
dasturlardan keng foydalanish mumkin. Tovushli va grafik ma’lumotlarni birgalikda 
qayta ishlash imkoniyati paydo bo‘lgan davrdanoq multimedia cohasida inqilobiy 
voqealar ro‘y bera boshladi. Dastlabki Sound Blaster qurilmasi kashf etilgunga qadar 
PC, XT va AT/286 rusumli kompyuterlarda tovushli signallarni hosil qilish uchun
kompyuterning maxsus ichki dinamik vositasidan foydalanilgan. Tovushni sintezlab 
beruvchi eng mashhur Sound Blaster va Covox kabi apparat vostalari yaratilgan. 
Dastlabki davrlarda dinamik signal chastotasi maksimal 8–10 KHz ga yetgan
bo‘lsa, zamonaviy audiokartalar yordamida hosil qilingan tovush chastotasi 44 
KHz va undan yuqori miqdorga erishdi. Tovushli signallarni sintezlash metodi
yordamida hosil qilingan bunday tovush har qanchalik sifatli bo‘lmasin, baribir 
tabiiy tovushni ifodalamas edi. Bu vaziyatdan chiqishning birdan-bir yo‘li raqamli
tovushga o‘tish edi. Raqamli tovushlarni qayta ishlash imkoniyatining paydo 
bo‘lishi kompyuter audio olamida haqiqiy inqilobni boshlab berdi. Bu inqilobning 
natijasi o‘laroq kompyuterga tovushni tatbiq etish sohasi keskin tarzda kengayib 
ketdi. Bunday tatbiqiy masalalar ichida eng qiziqarli shaxsiy kompyuterlarda inson
nutqi bilan ishlash imkoniyatining paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Shu orada 
ovozni mikrofondan yozib olish, klaviaturadan kiritilgan buyruqlarni tovushli 
ma’lumotlar bilan almashtirish, turli musiqa asboblariga mos tovush generatorlarini
ishlab chiqish ishlari qizg‘in rivojlanib ketdi [8]. Multimedia vositalarining
texnik ta’minoti bilan bir vaqtda multemedia-dastur mahsulotlari ham yaratildi.
Endi oddiy kompyuterlar o‘rnini MPC (Multimedia Personal Computer) lar 
egalladi. Multimedia ilovalarini qayta ishlash maqsadida o‘sha paytda yaratilayotgan 
MPC kompyuterlariga va ularga mos dasturiy ta’minotlarga muayyan talablar 
qo‘yildi. Multimedia kompyuterlariga qo‘yilgan talablar quyidagilar:
-kompyuter eng kamida Pentum II mikroprotsessorga ega bo‘lishi;
-axborot sig‘imi 128 MB dan kichik bo‘lmagan RAM;
-sig‘imi 10 GBdan kichik bo‘lmagan qattiq disk;
-TrueColor rejimi va 1024x468 nuqta ruxsatini o‘z ichiga oluvchi SVGA
tipli displey va adapter;
-kompakt disk yurituvchilari (CD ROM, DVD ROM);

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
-audiosistema;
-MIDI kiritish-chiqarish portlari.
Hozirgi vaqtda kompyuter texnologiyalari va multimedia vositalaridan 
foydalanib, o‘quv didaktik materiallarni tayyorlash keng miqyosda rivojlanib
ketdi. Ayni paytda chet tilini o‘rgatish uchun istalgan yoshdagi kishilarga 
mo‘ljallangan maxsus o‘qituvchi dasturlar ko‘plab ishlab chiqarilgan. Bu 
dasturlarga, masalan, nemis tilini o‘rgatishga mo‘ljallangan “Talk Now Teacher
Notes”, “Deutsche Phonetik” va shunga o‘xshashlarni misol keltirish mumkin. 
Xususan, Talk Now Teacher Notes dasturi birgina nemis tildan tashqari yana 14 ta 
tilni o‘rgatuvchi o‘yin ko‘rinishida tashkil etilgan materialni o‘zi ichiga oladi. Ushbu 
dasturda sonlarni, ranglar nomini va boshqalarni o‘rgatishda bolalarga tanish 
predmetlardan mohirona foydalanilgan. Harbir so‘z bunda tovush effektlari asosida 
o‘rgatiladi va bolalar bilimini sinash maxsus o‘yin shaklidagi test asosida amalga 
oshiriladi. To‘plangan ballar o‘yin oxirida e’lon qilinadi. 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R.