Buxoro muhandislik texnologiya instituti

c) modul dasturi 
O’quv moduli o’quv dasturi matnini o’z ichiga olishi kerak, chunki mustaqil 
ishlash uchun zarur ko’nikmalarga ega bo’lmagan talaba ilmiy axborotlar yo’nalishini 
aniqlashi qiyin bo’ladi. Elektron qo’llanmalarda o’quv dasturi bo’limlari ularga mos 
akademik matn qismlari bilan giperhavolalar orqali bog’langan bo’lishi mumkin. 
d) akademik matn va uning didaktik parametrlari 
Akademik matn o’quv modulining ajralmas elementi bo’lib talaba egallashi 
kerak bo’lgan zaruriy axborotlarni ifoda etadi. Bu yerda “akademik” so’zi nafaqat 
“oliy ta’limga” taalluqliligini ifodalaydi, balki “ma’lum an’analarga javob 
beradigan”, “ko’p marotaba sinalgan”, “kerakli natijaga tez olib boradigan” 
ma’nolarni anglatadi. 
Akademik matn (ham original ham kompilyativ bo’lishi mumkin) shunday 
tashkil qilinadiki undagi axborotlar o’qituvchining bevosita ishtirokisiz 
o’zlashtiriladi. Albatta bu o’quv bilimlarini stukturalashtirish va yetkazishning o’ziga 
xos didaktik shakllarini taqozo etadi [7]. 
Akademik matn qo’shimcha didaktik elementlar bilan birgalikda olib boriladi, 
chunki mustaqil ishlash sharoitida o’qitish vositalari didaktikasi hal qiluvch rol 
o’ynaydi. Modulning didaktik vositalari zaxirasi o’rganilayotgan fanni 
muvofaqqiyatli tushunish va o’zlashtirilishini ta’minlashi kerak. 
Bunday elementlar sifatida quyidagilar bo’lishi mumkin: 
- to’g’ri amaliy va fikrlash harakatlari namoyishi; 
- o’z-o’zini tekshirish uchun oraliq o’quv topshiriqlari (shu jumladan javoblari 
bilan); 
- o’quv materialini mantiqiy ochib berishga qaratilgan izohlar va belgilar; 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
- tarkibiy elementlar: matn qismining kalit so’zlari, shu matn qismi javob 
beradigan muammoli savollar, akademik matnning u yoki bu qismiga 
talabaning diqqatini jalb etuvchi savol yoki ko’rsatmalar; 
- “matn oldi” savollari, talabani mumkin bo’lgan xatolardan ogohlantiruvchi 
zaruriy bilimlarni aktuallashtirish imkonini beradigan mashqlar yoki kichik 
matnlar, yangi materialning o’rganilgan material kontekstidagi rolini 
belgilash; 
- o’rganilayotgan fanga qiziqishni orttiradigan matnlar yoki boshqa materiallar; 
- o’quv matni qismlari xulosasi. 
Akademik matn mustaqil o’qiyotgan talabani psixologik-pedagogik qo’llab 
quvvatlash elementlarini o’z ichiga olishi kerak. 
Fan mazmunini mustaqil o’rganishda akademik matndagi didaktik va 
psixologik-pedagogik elementlar talabaning o’quv faoliyatidagi muvaffaqiyatini his 
etishini uning o’ziga bo’lgan ishonchini ta’minlashi kerak. Bunda takrorlash, 
mustahkamlash va umumlashtirish muhim rol o’ynaydi. Bu borada mazmuniga ko’ra 
sinov yoki imtihon mashqlari yoki testlariga yaqin bo’lgan mashq yoki testlar foyda 
beradi. 
Oraliq mashqlar turli xil javoblar va javob namunalari bilan ilova qilinadi, 
qaysikim talabaga uning qay darajada muvaffaqiyatli o’rganayotganini aniqlashga 
yordam beradi. 
e) nazorat bloki 
Ta’lim vositasi nafaqat informativ shuningdek nazorat funksiyalarini o’z 
zimmasiga olishi kerak. Vaholahki, akademik matn mazmuni doirasida mustaqil 
o’quv faoliyati natijalarini to’liq nazorat qilishdagi ahamiyati yetarlicha yuqori 
darajada bo’lishi kerak. Umuman o'quv-uslubiy majmua vositalari nafaqat fan 
mazmunining talabalar tomonidan o’zlashtirish darajasini balkim bir vaqtning o’zida 
ularning ijodiy, izlanish salohiyatlarini amalga oshirish imkonini nazorat qilishi 
kerak.
Shunday qilib, o’quv modulining nazorat bloki hech bolmaganda ikkita maqsad 
uchun xizmat qilishi kerak: 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
- talabalar tomonidan o’zlashtirilgan bilimlar sifatini aniqlash; 
- mustaqil ijodiy, tadqiqiy va loyihaviy fiklashini rivojlantirish.
Nazorat blokidagi ba’zi mashqlarni bajarib talaba bilimlarni o’zlashtirish 
darajasini namoyish qilishi, boshqalarini bajarib o’rganilayotgan bilimlar sohasidagi 
munozaralarga nisbatan o’zinig o’rnini shakllantirishi lozim. 
Ikkinchi turdagi mashq ilmiy adabiyotlardan tayyor javob-andazalarni topishni 
rad etadi.
Nazorat topshiriqlari o’rganilayotgan fanning barcha tugun muammolariga 
taalluqli bo’lishi, ilmiy adabiyotlarning muhim klassik va dasturiy qismlarini 
mustaqil o’rganishga yo’naltirishi kerak.
f) ilova  
O’quv modulining ilovalari o’quv topshiriqlari javoblari va yechimlari 
namunalari, ular uchun zaruriy izohlarga ega bo’ladi. Bundan tashqari ilovalar 
dastlabki manbaalar matnlari qismlari, boshqa o’quv va ko’rgazmali materiallarni o’z 
ichiga olishi mumkin.
 j) o'quv modulining qo’shimcha vositalari 
Bosma informatsion matnli modullar bilan bir qatorda ularni qo’shimcha 
o’qitish vositalari bilan birgalikda olib borish samarali hisoblanadi. 
O'quv-uslubiy majmua yordamida o’quv jarayonini modernizatsiya qilishning 
bosma va boshqa vositalari bir –birini to’ldirishi oqilona hisoblanadi, audio, video va 
kompyuterli o’qitish vositalari bosma ko’rinishda qiyin realizatsiya qilinadigan yoki 
qattiq tashuvchilarda realizatsiya qilib bo’maydigan vazifalarini bajaradi.
Audio tashuvchilar (audiokassetalar, ovozli kommpyuter fayllari) o'quv 
moduliga jo’r bo’lishi va bosma materiallarga tayanch vosita sifatida nomoyon 
bo’lishi mumkin. Audio tashuvchilarda o’quv kursining asosiy muammolari majmui, 
eng muhim maruzalarning matinlari yoki ularning qismlari saqlanadi. 
Video tashuvchilarda (videokassetalar, kompyuter video fayllari) o’quv 
(jumladan animatsion), bosma materiallarni vizuallashtirish vazifasini bajaruvchi 
filmlarini o’zida saqlaydi. Bu esa ayniqsa laboratoriya tajribalarini namoyish qilishda 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
va o’rganilishi muhim, lekin tajriba orqali kuzatish qiyin yoki mumkin bo’lmagan 
hodisa va jarayonlarni ko’rsatishda juda muhimdir [6]. 
Ayniqsa, o'quv materaillarini elektron tashuvchilarda yaratish va foydalanish 
samarali hisoblanadi. Avvalom bor, bu bosma materiallarning elektron varianlari 
bo’lishi mumkin. Tanqidlarga qaramasdan bu yo’l yetarlicha istiqbolli bo’lib 
ko’rinadi, ayniqsa bosma materiallarning elektron analoglari didaktik materiallarga 
ko’ra strukturalashtirilgan hamda gipermatnlashtirilgan va axborot qidirish tizimi 
bilan ta’minlangan bo’lishi mumkin. 
Ayniqsa multimediali o’qitish vositalari samaraliroq hisoblanadi chunki ular 
matnlar, grafik materiallar, ovoz va videolarni o’zida birlashtiradi hamda 
o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni to’liqroq tasavvur etish imkonini beradi.