Laboratoriya işi Tezlik çeviricisi üçfazlı elektrik mühərrikinin sürətinin tənzimlənməsi

---

Laboratoriya işi
Tezlik çeviricisi üçfazlı elektrik mühərrikinin sürətinin tənzimlənməsi 
İşin məqsədi:İnvertorun iş prinsipi, qoşulması və funksiyalarının öyrənilməsi. 
Nəzəri hissə: İnvertor ilə birlikdə asinxron mühərrik sabit cərəyan mühərrikini əvəz 
edir. SCM-nin sürətinin tənzimlənməsi kifayət qədər sadədir. Ancaq o elektrik 
intiqallarında daha az yer tutur. Çünki onlar həm baha, həm də az etibarlıdır, işlədiyi 
zaman fırçalarda elektrik erroziyası olur və s. Belə mühərrikləri tozlu və partlama 
təhlükəsi olan yerlərdə işlətmək olmur. 
Asinxron elektrik mühərrikləri, SCM-nin çox parametrlərini üstələyir. Onlar daha 
sadə quruluşluludur, etibarlı və mütəhərrik kontaktları yoxdur. Onlar SCM-lər ilə 
müqayisədə ölçü və kütlələrinə görə daha sadədir.
AsM-in çatışmayan cəhətləri onların sürətinin idarə olunmasının mürəkkəb 
olmasındadır.
Uzun müddət AsM-in sürətinin tezliklə idarə olunması böyük çətinliklər törədirdi. 
Güc İGBT tranzistorlarının meydana gəlməsi ilə, mikroprosessor idarəetmə 
sistemlərinin işlənməsi ilə tezlik çeviriciləri daha ucuz başa gəldi. 
Fırlanan icra mexanizmlərinin fırlanma sürətlərini idarə etmək üçün müxtəlif 
qurğulardan istifadə olunur. Bunlar, mexaniki variatorlar, hidravlik muftalar, stator və 
rotor müqavimətlərinə əlavə qoşulmalar ilə, elektromexaniki tezlik çeviriciləri ilə, 
statik tezlik çeviriciləri ilə həyata keçirilir. 
Birinci dörd qurğunun tətbiqi sürətin daha keyfiyyətli idarə olunmasını təmin edir, 
ancaq daha çox quraşdırma və zaman tələb edir. Statik tezlik çeviriciləri isə AsM-in 
idarə olunması üçün daha üstündür. 
AsM-in sürətinin idarə olunması prinsipi, mühərrikin ω
0
bucaq sürətinin, qida 
gərginliyinin f
1
tezliyinin dəyişməsinin aşağıdakı asılılığına əsaslanır. 
Tezlik çeviricisinin strukturu 
Bir çox TÇ-i ikiqat çevirici üzərində qurulur. Onlar aşağıdakı əsas hissələrdən 
ibarətdir: sabit cərəyan bəndi (idarəolunmayan düzləndiricilər), güc impuls invertorları 
və idarəetmə sistemindən ibarətdir.

---

Sabit cərəyan bəndi idarəolunmayan düzləndirici və filtirdən ibarətdir. 
Üçfazlı impuls invertoru - altı ədəd tranzistor açarlarından təşkil olunmuşdur. 
Elektrik mühərrikinin hər dolağı uyğun olaraq düzləndiricinin müsbət və mənfi çıxışı 
ilə qoşulur. İnvertor düzlənmiş cərəyanı üçfazlı lazımi amplitud və tezlikli dəyişən 
cərəyana çevirir ki, o da EM-nin stator dolaqlarına verilir. 
İnvertorun kaskadlarının çıxışında açar kimi İGBT güç tranzistorları istifadə 
olunur. Tiristorlarla müqayisədə onlar daha yüksək çevirmə tezliyinə malikdir. Belə ki, 
çıxışda minimal döyünmə ilə sinusoidal formalı siqnal verir. 
Tezlik çeviricisinin iş prinsipi 
Tezlik çeviricisi idarəolunmayan güc diod düzləndiricilərindən təşkil olunub. 
Avtonom invertorda, EİM idarəetmə sistemi, avtomatik tənzimləmə sistemi, L
b
drosseli 
və C
b
filtir kondensatoru vardır. (şəkil 1). F
çıx
çıxış tezliyinin və U
çıx
çıxış gərginliyinin 
idarə olunması invertorda yüksəktezlikli eninə-impulslu idarəetmə hesabına alınır. 
Eninə impulslu idarəetmə modulysiyasının periodu ilə xarakterizə olunur hansı ki, 
elektrik mühərrikinin statorunu növbə ilə düzləndiricinin müsbət və mənfi qütblərinə 
qoşur. 
EİM periodu daxilində bu vəziyyətin davam etməsi sinusoidal qanun ilə 
modullaşır. EİM-in yüksək takt tezliyində (adətən 2...15kHs), EM-in sarğılarında onun 
filtirləmə xassəsi nəticəsində, sinusoidal cərəyan yaranır. 
Şəkil 1. İnvertorun struktur sxemi 
Beləliklə, çıxış gərginliyi əyrisinin forması özünü yüksəktezlikli ikiqütblü 
düzbucaqlı impulslar ardıcıllığı kimi göstərir (şəkil 2). Impulsların tezliyi, tezlik EIM-
un tezliyi ilə müəyyən olunur. Aİ-in çıxış tezliyinin periodu müddətində impulsların 
davametməsi (eni) sinusoidal qanuna bərabərdir. Çıxış cərəyanı əyrisinin forması 
(AsM-in dolaqlarındakı cərəyan) praktik olaraq sinusoidal olur. İnverorun çıxış 
gərginliyinin tənzimlənməsi iki qayda ilə həyata keçirilir: U
g
giriş gərginliyinin 
D 
L
d 
Aİ 
f
çıx 
U
id 
AT 
EİM 
C
g 
f
s 

---

amplitudunun dəyişməsi hesabına və U
g
=const, V1-V6 ventillərinin proqramla 
çevirilməsi hesabına.
İkinci qayda müasir element bazaları ilə (mikroprosessor, İBGT-tranzistor) tezlik 
çevirməsi hesabına alınır. Eninə impuls modulyasiyasında AsM-in stator cərəyanın 
forması dolağın özündəki filtirləmə xassəsi hesabına sinusoidala yaxın alınır.
Şəkil 2. 
Müasir invertorlar tam idarəolunan güc yarımkeçirici cihazları üzərində – GTO 
tiristorlar, izolyasiya dayaqlı bipolyar İGBT tranzistorları üzərində qurulur. Şəkil 3-də 
İGBT tranzistorları üzərində qurulmuş invertorun 3 fazlı körpü sxemi göstərilmişdir. 
O, C
f
giriş tutum filtirindən və altı V1-V6 İGBT tranzistorlarından ibarətdir. Onlar 
da, D1 – D6 üzbəüz paralel əks cərəyan diodları ilə qoşulub. 
V1-V6 ventillərinin alqoritm üzrə növbəli çevrilməsi hesabına tapşırılmış 
idarəetmə siqnalı, sabit giriş gərginliyi U
g, 
çıxışda dəyişən düzbucaqlı impulslar 
gərginliyinə çevrilir. V1-V6 idarəolunan açarlarından AsM-in cərəyanının aktiv 
təşkiledicisi, D1-D6 diodlarından isə reaktiv təşkiledicisi keçir. 
İ
gir 
U
çıx 

---

Şəkil 3. İnvertorun sxemi
İ – üçfazlı körpü invertoru; 
D – üçfazlı körpü düzləndiricisi; 
C
f
– filtir kondensator; 
İnvertorun funksional sxemi 
İ 
D 
L
g 
U
g 
C
f 

---

ENDA 100 invetorunun qoşulma sxemi 
İnvertorun giriş və çıxışları aşağıdakı funksiyalara malikdir 
ENDA 100 invertorunun bəzi işlətmə parametrləri 
Tənzimləmə parametrlərini sazlamaq üçün DSP/FUN funksional düyməni basaraq 
funksiyanı seçmək lazımdır. Sonra isə F –i sazlamaq üçün lazım olan rəqəmi vermək 
Güc terminalı 1 faz 200-
240 V
PNP üçün ortaq uc 
Çox funksiyalı 
rəqəmli giriş 
(12/24V DC siqnal) 
NPN üçün ortaq uc 
Çox funksiyalı analoq 
giriş
Sürət xassələri 
PİD geri bəsləmə girişi 
10 k 
Çox funksiyalı rele çıxışı 
SW1: İdarəetmə siqnal seçimi (0-10V/4-20mA) 
SW2: Rəqəmli siqnal seçimi (NPN/PNP) 
İnterfeys 
Çoxfunksiyalı çıxış-giriş kartı (1 Out/2 İN) 
Uzaqtan idarə
Əyləc 
modulu 
NPN girişdə, S1-S4 (S5/S6/S7) üçün ortaq uc SW1-i NPN-ə 
sazlayırıq 
PNP girişdə, S1-S4 (S5/S6/S7) üçün ortaq uc SW1-i NPN-ə 
sazlayırıq 
Kontakt tutumu 
(250VAC/10A) 
Çoxfunksiyalı giriş siqnalı NO 
Çox funksiyalı giriş terminalları F11-F14 
Müsbət analoq çıxış terminalı F26 
Petensiometr üçün güc mənbəyi 
Analoq tezlik siqnalı giriş terminalı və ya çoxfunksiyalı giriş 
terminalı S7(üst səviyyəI 8V-un üstü/alt səviyyə: 2V-un altı 
PNP üşün) F15 
Izahı 
Simvol 

---

lazımdır. Yuxarı-aşağı oxları ilə lazımi rəqəmi seçdikdən sonra DATA/SET
düyməsini basaraq yadda saxlamaq lazımdır. RUN/STOP düyməsini basmaqla 
mühərriki işə salaraq tapşırılmış parametlə tənzimləmək olar. Cədvəldə bir-neçə 
funksiyanın sazlanması göstərilmişdir. 
F 
Açıqlaması 
Lazım olan funksiyanın 
seçimi 
İlkin qiyməti 
00 
01 
Sürətlənmə zamanı 1(san) 
0.1 – 999 
05.0 
02 
Yavaşıma zamanı 1(san) 
0.1 – 999 
05.0 
03 
Mühərrikin fırlanma istiqaməti 
0: irəli 
1: geri 
000 
04 
Run əmrinin mənbəsini seçmək 
0: potensiometr aktiv 
1: xarici terminal aktiv 
2. xəbərləşmə portu aktiv 
000 
05 
Tezliyin seçilmə mənbəsi 
0: yuxarı-aşağı oxları aktiv 
1: rəqəmli operatordakı 
potensiometr aktiv 
2: AİN giriş siqnalı aktiv 
3: MFİT (S!-S4) istifadə 
edilərkən yuxarı-aşağı tezlik 
tənzimləməli 
4: tezlik, xəbərləşmə portu ilə 
sazlanır 
000 
06 
Xarici terminallar ilə işlətmə 
0: irəli/stop-geri/stop 
1: run/stop-irəli/geri 
2: 3 telli run/stop 
000 
07 
Tezliyin üst limiti (HS) 
1.0 – 200 
50.0/60.0 
08 
Tezliyin alt limiti 
0.0 – 200 
00.0 

---

09 
Stop-un seçilmə üsulu 
0: yavaşımalı stop 
1: sərbəst stop 
000 
10 
Displeyin vəziyyətinin 
parametrləri 
0: displey passiv 
1: displey aktiv 
000 
11 
İlkin parametlərinə dönmə 
010: ilkin parametrlərinə geri 
dön (50 Hs) 
020: : ilkin parametrlərinə 
geri dön (60 Hs) 
000 
Xarici terminalları aşağıdakı sxemlər üzrə qoşmaq üçün F06=000, tənzimləmə 
üsulu aşağıdakı kimidir: 
1) 
NPN giriş siqnalı: 
PNP giriş siqnalı 
F06=001, tənzimləmə üsulu aşağıdakı kimidir: 
2) 
NPN giriş siqnalı: 
PNP giriş siqnalı 
F06=002, tənzimləmə metodu aşağıdakı kimidir: 
S1 (irəli/stop) 
S2 (geri/stop) 
24 V (ortaq uc) 
S1 (irəli/stop) 
S2 (geri/stop) 
COM (ortaq uc) 
S1 (run/stop) 
S2 (irəli/stop) 
24 V (ortaq uc) 
S1 (run/stop) 
S2 (irəli/stop) 
COM (ortaq uc) 

---

3) 
NPN giriş siqnalı: 
PNP giriş siqnalı 
Qeyd. 3-telli tənzimləmə üsulunda S1-S3 terminalları istifadə olunur. Ona görə də 
F11-F13 parametrləri aktiv deyildir. 
İşin aparılma qaydası: İnalının fırlanma istiqamətini dəyi.dirməli.vertorun 
mühərrikə qoşulmasını müşahidə etməli. İnvertorun üzərindəki potensiometr ilə 
tezliyi dəyişməklə mühərrikin firlanma sürətini dəyişmli. Cədvəldəki rejimlər üzrə 
mühərrikin sürətini və fırlanma istiqamətini dəyişdirməli.
 
S1 (run) 
S2 (stop) 
S3 (irəli/geri) 
COM (ortaq uc) 
S1 (run) 
S2 (stop) 
S3 (irəli/geri) 
COM (ortaq uc)