Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu
BAKI DÖVLƏT UNĠVERS ĠTETĠ (BDU)
Yüklə 19,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Bəs niyə Tiflisdə Tiflisdə Politexnikum var, indi də gürcii universiteti... Bəlkə
- "1919 ilin əvvəlində Azərbaycan Respublikası xalq maarifi nazirinin müavini Həmid bəy Şahtaxtinski Tiflis şəhərinə gəldi. O
- "hətta Zaqafqaziya rus universiteti köçməsə də, Bakıda universitet yaradılacaqdır, ultimativ müddət də göstərilmişdi
- "Azərbaycanda, hətta müsəlman dünyasında bu
- " Azərbaycan öz maarif ocağını yaratdı, tiirk
- "Mən çox xoşbəxtəm ki, Bakı Dövlət Universitetinin məzunuyam".
|
BAKI DÖVLƏT UNĠVERS ĠTETĠ (BDU), B a k ı U n iv e r s it e t i , B a k ı D a r ü l f ü n u n u-müsəlman Şərqində ilk Avropa tip li ali məktəb. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti tərəfindən təsis olun muş (1919), ölkədə ali təhsi- lin və e lmin inkişafında əvəzsiz rolu olmuşdur. Ha zırda Azə rbaycan Respublikasının aparıcı təhsil ocağıdır. BDU-nun açılması Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ən mühü m xid mətlə rindən biri olmuşdur. Ça r mütləq iyyəti dövründə Rusiya imperiyası tərkibində Cənubi Qafqazda ali məktəb açılmadı. Fevral inqilabı (1917) nəticəsində yaradılmış Müvəqqəti hökumət Cənubi Qafqazda vahid və yeganə ali mə ktəbi-Tiflisdə "rus universiteti"ni açmaq niyyətində idi. Tiflisdə universitet açmaq üçün yerli Ali qadın kurslarının professorlarından ibarət ko missiya yaradılmışdı. Ko missiyaya sonralar Bakı universitetin in yaradılmasında mühüm rol oynamış professor VX.Razumovski başçılıq etdi. Ko missiya universitetin layihə və smetasını hazırlay ıb Zaqafqaziya Respublikası höku mətinin mü zakirəsinə verdi.
217
V.İ.Razu movski xatırlayırdı: "İşimiz qurtarana yaxın (Rusiyada Oktyabr çevrilişindən sonra - red.) Qafqaz Zaqafqaziya Respublikası kimi Rusiyadan ayrıld ı və gürcülərdən, ermənilərdən və türklərdən (azərbaycanlılardan - red.) ibarət qarışıq hökumət təşkil edildi. Xalq maarifi na ziri bakılı Xan Xoyski (Fətəli xan Xoyski - red.) id i. Biz Tiflisdə "rus universiteti"nin təşkili üçün apardığımız işdən istifadə etməy i həmin höku mətə təklif etdik. Na zir (Xan Xoyski) bizi d inlədi, Qa fqazda rus universitetinin təsis edilməsinə rəğbətini bildirdi, lakin ə lavə edib dedi: "Bəs niyə Tiflisdə? Tiflisdə
bizim mə lu mat mə ktubumu zu nəzə rdən keç irmək üçün götürdü və bizim məqsədimiz barədə Nazirlər Şurasına mə lu mat verəcəy ini vəd etdi". La kin höku mət bu məsələyə ba xmağa imkan tap madı. Zaqafqa ziya Respublikası üç müstəqil respublikaya parçalandı. Buna baxmayaraq, 1918 ilin iyulunda Ali qadın kursları üç fakültədən - təbiət, tarix- filologiya və tibb fakültə lərindən ibarət, tədrisin rus dilində aparıldığı Zaqafqaziya universitetinə çevrild i. V.İ.Razu movski universitetin rektoru seçildi. Lakin Zaqafqaziya universiteti yarandığı ilk günlərdən böyük maliyyə çətinlikləri ilə rastlaşdı və çox keçmədən məlu m oldu ki, onun Tiflisdə fəaliyyət göstərməsi mü mkün olmayacaqdır. Be ləliklə, yenicə aç ılmış universitetin Ye katerinodar, İrəvan və ya Bakıya köçürülməsi məsələsi meydana çıxdı. Fətəli xan Xoyskin in başçılıq etdiyi Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti Bakı şəhərində universitetin açılmasına böyük əhəmiyyət verird i. Bu xətti Nəsib bəy Yusifbəyli Höku məti də davam etdirdi. V.İ.Razu movski yazmışdır: "1919 ilin
Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in təklifi ictimai tələbatı ifadə edird i. Azərbaycanın bir ço x ictimai xadimləri və ziyalıları ö z mütərəqqi ideyaların ı ali məktəblə bağlayırdılar. Azərbaycanın real intellektual potensialı ö lkədə univer- sitetin fəaliyyətə başlamasına imkan verird i. Zaqafqaziya universitetin in Tiflisdə fəa liyyət göstərə bilmə məsi professorlar şurasını qətiyyətli hərə kət et məyə vadar etdi. 1919 ilin martında rektor V.İ.Razu movski universitet şurasının iclasında Bakıya köçmək haqqında təklif irə li sürdü. Çünki Bakıdan a lın mış təkliflər daha rea l və sanballı id i. Un iversitet şurasında əksəriyyət universitetin Bakıya köçürülməsi tərəfdarı idi. Lakin bir qrup, xüsusən ermənilər, bunun əleyhinə çıxd ılar. Məsələnin qəti həlli üçün ko missiya yaradıldı və NA.Dubrovski, L.A.İşkov və İ.S.Sitoviçdən ibarət nümayəndə heyəti Cümhuriyyət Höku mətilə danışıqlar aparmaq, real vəziyyətlə yerində tanış olmaq üçün Bakıya göndərildi. Aydın oldu ki, Azərbaycan Höku məti öz universitetin in olmasında o dərəcədə israrlıd ır ki, "hətta Zaqafqaziya rus universiteti köçməsə də, Bakıda
maa rifi na zirinin müavini Hə mid bəy Şahtaxt inski V.İ.Razu movskiyə teleqra m göndərib b ildird i ki, Bakıda yeni universitet açılır və bu universitetin təşkilin i ö z ü zərinə götürsün. V.İ.Razu movski ö z həmkarları ilə məsləhətləşmələr apardıqdan sonra, təklifi qəbul etdi, Zaqafqaziya Un iversitetinin rektoru vəzifəsindən imtina etdi və razılıq verdiyini teleqraf vasitəsilə Bakıya bildirdi. A z sonra Azərbaycan Xalq Maarifi Na zirliy i nəzdində universitet ko missiyası haqqında əsasnamə qəbul ed ild i. 1919 il mayın 19-da Hö ku mət Xalq Maarifi Nazirliyi nəzd ində universitet ko missiyasını təsdiq etdi. Ko missiyanın tərkibinə prof. V.İ.Razu movski (sədr), prof. A.M.Lev in, prof. N.A.Dubrovski, İ.A.Babuşkin (katib) ilə yanaşı Xalq Maarifi Nazirliyindən V.İrzayev, M.A.Şahtaxtinski, şəhər özünü-idarəsindən şəhər idarəsinin ü zvü Əlicabbar Orucəliyev, " Neft sənayeçiləri qurultayı" şurasından A.N.Sarapov, M.Sultanov da xil idilə r. Bundan başqa, Bakı müalicəxanalarının üç baş həkimi də məşvərətçi səslə ko missiyanın fəaliyyətinə cəlb o lundular. Kimyaçı L.Q.Qurviç, zooloq A.N.Derjavin, əczaçılıq mag istri İ.K.Qolberq də universitet komissiyasının fəaliyyətinə cəlb olunmuşdular. Ko missiyanın 1919 il may ın 21-də keçirilən birinc i ic lasında xa lq maarifi naziri Rəşid bəy Qaplanov çıxış edərək universitetin açılması barədə Azərbaycan Höku mətin in qəti qərarın ı bildirdi. Ko missiyaya geniş hüquqlar verilmişdi. Ko missiya üzvləri Höku mət başçısınadək hər b ir yüksək vəzifə sahibinə birbaşa mü raciət etmək səlahiyyətinə malik idi. Höku mət iyunun 16-da universitet ko missiyasının ştatlarını təsdiq edib, maaşları müəyyənləşdirdi. Ko missiya qısa müddətdə universitetin təsis edilməsi haqqında 1919 il 31 may tarixli bəyannamən i, qanun layihəsini, universitetin niza mna mə layihəsini, hə mçin in, 1919-20-c i tədris ili üçün ştat və smeta layihəsini Höku mətə təqdim etdi. Höku mət ko missiyanın təqdim etdiyi lay ihəni iyulun 7-də mü zakirə etdi. Ölkənin iqtisadi vəziyyətinin mü rəkkəb olduğu bir şəraitdə universitet üçün tələb olunan maliyyə vəsaiti nəinki a za ldılmadı, ə ksinə, 3,5 milyon manatdan 5 milyon manata qədər, müə llimlərin ə mək haqqı isə, ə lavə o laraq, nəzərdə tutulduğunun 1/3—i qədər artırıldı. 1919 il avqustun 21-də Parla mentdə universitetin təsis edilməsi haqqında qanun layihəsinin ilkin mü za kirəsi göstərdi ki, universitetin aç ılmasına əksəriyyətin tərəfdar olması ilə yanaşı, bunun əleyhdarları da vardı.
218
Onlar rus dilində açılacaq universitetin ruslaşdırma ocağı olacağ ın dan ehtiyat edirdilər. Universitet aç ılmasının əleyhdarlarının fikrincə, milliləşdirilən orta məktəblərin hamısı universitet açıldıqdan sonra ləğv olub gedəcəkdir. Universitet olmalıd ır, lakin Azərbaycan dilində, həm də onun açılışı orta məktəblərin milliləşdirilməsinin başa çatması ilə bir va xta salın ma lıdır. Universitetin təsisi əleyhinə olan əsassız iddia lar mütərəqqi və uzaqgörən Parla ment üzv ləri və qabaqcıl ziyalılar tərəfindən rədd edildi. Hə min ziyalılar rus dilində açılacaq universitetin tədriclə milliləşdirilməsi və türkləşdirilməsi tərəfdarı id ilər. Universitetin açılmasında onun ilk təşəbbüsçüsü F.x.Xoyskin in, həmçin in, N.Yusifbəylin in, R.Qaplanovun, H.Şahta xt inskinin, M.Ə.Rəsulzadənin böyük xid mətlə ri olmuşdur. 1919 il sentyabrın 1-də Parla ment " Bakı ş əhərində dövlət universitetinin təsis edilməsi haqqında qanun" qəbul etdi (ba x Bak ı Dövlət
azərbaycanlı gəncin xarici ölkə lərin a li mə ktəblərinə göndərilməsi üçün vəsait ayrılması barədə qə rar qəbul etdi (ba x Xaricə təhsil almağa göndərilən azərbaycanlı tələbələr haqqında qərar). Universitetin açılması haqqında qanunda onun dörd fakültədən: tarix-filologiya, fizika-riyaziyyat, hüquq və tibb fakültələrindən ibarət olduğu göstərilmiş, 1919 il sentyabrın 1-dən başlayaraq birillik müvəqqəti ştat və smeta cədvəli, universitet ko missiyasına üç il müddətinə ilk rektor və dekanları, kollegiyaya isə professorları dəvət et mə k, e lmi şuraya idarə heyəti təşkil et mə k hüququ verild iyi öz ə ksini tapmışdı. Qanunda 1919-20-ci dərs ilində tədrisin təşkili, zəruri avadanlıq larla təchiz olun ması üçün universitetə dövlət büdcəsindən 5 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulmuş, xüsusi olaraq göstərilmişdi ki, Azərbaycan (türk) dili bütün fakü ltələrdə icbari fənn kimi tədris o lunmalıdır. BDU 1919 il sentyabrın 1-dən etibarən fəaliyyətə başlamış sayılırd ı. Un iversitetə həm kişilər, həm də qadın lar bərabər hüquqla qəbul olunurdular. Qəbulda A zərbaycan vətəndaşlarına üstünlük verilirdi. Universitetin təsisi haqqında qanunun Parla ment tərəfindən təsdiq olunması münasibətilə V.İ.Razu movski Parlamentdəki çıxışında demişdi: "Azərbaycanda, hətta müsəlman dünyasında bu böyük hadisənin - Darülfünunun təsisi mərasimi təntənəsini qeyd etməyə, nəinki Parlamanı, buraya toplaşan kütlələrin şəxsində ictimai fikri də gördüyümə hədsiz xoşbəxtəm...". Universitetin təşkilat ko missiyası V.İ.Ra zu movskini yekd illiklə universitetin re ktoru, görkə mli tarixçi, publisist N.A.Dubrovskini tarix-filologiya fakültəsinin, prof. İ.İ.Şiro koqorovu isə tibb fakültəsinin dekanı seçdi. İ.İ.Şirokoqorov bu zaman Bakıda olmad ığına görə prof. A.M.Levin tibb fakültəsinə müvəqqəti dekan seçildi. Sentyabrın 10-da universitet komissiyası A.A.Oşmanı, M.S.Milmanı, L.Q.Qurviçi, A.N.Derjavin i tibb fakültəsinə, Y.İ.Baybakovu, L.A.İşkovu, L.Q.Lopatinskin i, A.B.Selixanoviçi tarix-filo logiya fakü ltəsinə professor vəzifəsində işə dəvət etməyi qərara ald ı. 1920
il sentyabrın 15-də universitet ko missiyasının son iclası oldu. İclasda Müvəqqəti Şura və Un iversitet İdarə Heyəti yaradıldı. 1919 il sentyabrın 29-da " Bakı Dövlət Darü lfünunun Nizamnaməsi" Parlament tərəfindən təsdiq edildi (ba x Bak ı Dövlət Universitetinin nizamnaməsi). Beş fəsildən, 72 maddədən ibarət niza mna mədə universitetin təşkilati quruluşu, onun elm və tədris sahələrinin fəa liyyəti, pro fessor-müəllim heyətin in vəzifə və hüquqları müəyyən- ləşdirilmişdir. Çatışmayan işçiləri cəlb et mək üçün V.İ.Razu movski və N.A.Dubrovski 1919 ilin sentyabrında Rusiyanın cənub universitetlərinin fəaliyyət göstərdiyi şəhərlərə getdilər. Rostov-Donda, Ye katerinoslavda və Xarkovda bir sıra görkəmli alimlərin razılığ ını aldılar. Universitet ko missiyasının üzvü prof. B.K.Fin kelşteyn avadanlıq, ədəbiyyat və s. almaq üçün Qərbi Avropaya getdi. 1919 il noyabrın 10-da Universitet Şurasının birinci iclası oldu. İclasda professorların və b. akade mik heyətin tərkib i təsdiq edildi. 1919 il noyabrın 15-i universitetdə birinci də rs günü elan olundu. "Azərbaycan" qəzeti 17 noyabr tarixli nö mrəsində"Darülfünunun açılması" başlığı alt ında dərc olunmuş məqa lədə yazırd ı: "Dün A zərbaycan Darü lfünunu ilk dəfə ola raq aç ıld ı və ilk gündür ki, məşğuliyyətə başladı". Bununla əlaqədar universitetin rektoru V.İ.Ra zu movski yazırdı: "Azərbaycan öz maarif ocağını yaratdı, tiirk (Azərbaycan -red.) xalqının tarixinə yeni parlaq səhifə yazıldı. Asiya ilə Avropanın qovşağında yeni məşəl yandı".
219
İlk tədris ilində universitetdə təhsil alan tələbələrin sayı 877 nəfər idi. Bundan başqa, universitetə 217 azad dinləyici qəbul ed ilmişdi. BDU ö zünün ilk bəhrəsini 1922 ildə verdi: 30 nəfər gənc a li təhsilli hə kim ad ına layiq olmaları barədə universitet dip lo mu aldı. Bu məzunların iki nəfəri azərbaycanlı qızlar id i: Ədilə xanım Şahtaxtlı tibb sahəsində ilk azə rbaycanlı qadın elmlə r doktoru, Cənnət xanım Sultanova isə respublikan ın adlı sanlı hə kimi oldu.
fəaliyyətin əsas istiqamətlə ri sinfilik və partiya lılıq prinsiplərinə əsaslanaraq yenidən qurulmağa başladı. A zərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin 1920 il 10 və 22 may tarixli dekretləri ilə universitetdə yenidənqurma işləri aparıld ı. 1920 ildə qəbul edilmiş "Bakı Dövlət Universiteti haqqında" yeni Əsasnamədə bütün məcburi kursların və məşğə- lələ rin müvəqqəti ola raq rus dilində aparılması nə zərdə tutulurdu. 1920 ilin de kabrında universitetdə fəhlə fa kültəsi açıld ı. Bununla belə, 1920-22 illər ərzində universitetin həyatında nisbi müstəqillik dövrü olmuşdur. 1920 ildə fizika- riya ziyyat, 1922 ildə şərqşünaslıq fa kültələ ri təşkil edildi. A zərbaycan Xalq Maarifi Ko missarlığın ın 1922 il 6 dekabr tarixli qərarı ilə universitetin əvvəlki ad ı dəyişdirilərə k, A zərbaycan Dövlət Universiteti adlandırıldı. 1923 ildə tarix- filologiya fakültəsi ictimai e lmlər fa kültəsinə çevrildi, 1924 ildə isə ict ima i e lmlər və fizika -riya ziyyat fakü ltələri əsa- sında pedaqoji fakültə yaradıldı. 1924 il yanvarın 23-də universitetə V.İ.Lenin in adı verildi. 1927 ildə hüquq şöbəsi açıld ı və həmin şöbə bir ildən sonra müstəqil fakültəyə çevrild i. Birinci onilliyin sonunda iqtisadiyyat fakültəsi yaradıldı. 1930 il yanvarın 12-də universitetin onillik yubileyi təntənəli surətdə qeyd edildi. Onillik fəa liyyəti dövründə universitetin kafedra, laboratoriya və klinika larında diqqətəlayiq elmi-tədqiqat işləri aparılmışdı. İlk əvvəllər elmi tədqiqat işinə "Elm cəmiyyəti", 1922 ildən etibarən isə "Elm ko mitəsi" rəhbərlik etmişdir. Universitetdə fəaliyyət göstərən cəmiyyətlərin A zərbaycanda elmin in kişafında və onun yeni istiqamətlərinin yaradılmasında misilsiz xid məti o lmuşdur. "Təbiətşünaslar və həkimlər cəmiyyəti" (1920), " Cərrah lar cəmiyyəti" (1923), "Azərbaycan patoloqlar cəmiyyəti" (1924), "Otorinolarinqoloqlar cə miyyəti" (1928) və digər cə miyyətlər Azərbaycanda tibb elmin in in kişafında mühüm rol oynamışlar. 1927 ildə universitetdə yaradılmış "Sosial-iqtisadi və hu manitar e lmləri öyrənən cə miyyət" fə lsəfə, siyasi iqti- sad, tarix, hüquq, pedaqoqika və digər hu manitar sahələrə dair mü xtəlif elmi problemlərin tədqiqi ilə məşğul olurdu.1921 ildən çıxmağa başla mış "Xəbərlə r", elə hə min ildə çap ed ilən " Bakı Dövlət Universitetin in xəbərlə ri"nin ilk yarımcild i, 1922 ildə işıq ü zü görən "Bakı Dövlət Un iversitetinin xəbərləri"nin ikinci nö mrəsi və birinci yarımcild i, 1924 ildən nəşr olunan "Nəzə ri və pra ktik təbabət" jurnalı universitetdə aparılan mühü m e lmi a xtarışların nəticələ rin i əks etdirird i. 1921-22 illərdə "Sinir xəstəlikləri və ruhi xəstəliklər klinikasının salnamələri", 1923 ildə "Nəzəri və praktik təbabət arxiv i"nin iki bura xılışı, 1924 ildə "Nevro loji qeydlər" kimi mühüm nəşrlər işıq ü zü gördü. A zərbaycan Dövlət Universitetinin Şərq fakültəsinin 1926-29 illərdə çıxan dördcild lik "Şərqşünaslıq" adlı nəşrində öz dövrü üçün çox qiy mətli məqalələr çap o lunmuşdu. İlk Azərbaycan universitetində elmi dərəcələr və elmi adların da verilməsinə başlanmışdı. Doktorluq elmi dərəcəsi almaq üçün universitetdə ilk dissertasiya 1921 il iyunun 15-də tarix-filologiya fa kültəsinin elmi şurasında müdafiə olun muşdur. Təkcə tibb elmi sahəsində 10 il ərzində 27 tədqiqatçı tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdü. 2 fakültə və 40 müəllimlə fəaliyyətə başlayan universitet 10 il ərzində respublika üçün ümu mən 1500-dən artıq gənc mütəxəssis hazırlamışdı. V.İ.Razu movskidən sonra İ.İ.Şirokoqorov, S.M.Davidenko, A.D.Qulyayev universitetin rektoru vəzifəsini icra etmişdilər. 1926-29 illərdə Azərbaycan Dövlət Un iversitetinə ilk azərbaycanlı rektor- görkəmli dövlət xadimi, yazıçı və alim Tağ ı Şahbazi başçılıq ed ird i. 1930 ildə A zərbaycan Dövlət Un iversiteti bağlandı. Onun əsasında bir neçə müstəqil institut açıldı. 1934 ildə isə Un iversitet 4 fakü ltə (fizika-riyaziyyat, kimya, biologiya və tarix) əsasında yenidən bərpa edildi. 1939 ildə Azə rbaycan Dövlət Universitetinə S.M.Kirovun adı verildi. 1938 ildə filologiya, 1940 ildə isə hüquq fakültələri də bərpa olundu. Böyük Vətən müharibəsinin (1941-45) əvvəlində respublikanın bir neçə ali məktəbi universitetlə birləşdirildi. 1943 ildə geologiya-coğrafiya fakü ltəsi, filologiya fa kültəsi yanında Şərq şöbəsi təşkil edild i. Hə min dövrdə universitetdə müharibənin tələblərinə müvafiq ola raq elmi-tədqiqat işləri genişləndi. Bu məqsədlə bir sıra yeni kafedra və laboratoriyalar yaradıldı. Motor yanacaqları problemi sahəsində xüsusilə mühü m nəticələr əldə edildi. Müharibədən sonrakı dövrdə A zərbaycan Dövlət Un iversiteti daha sürətlə in kişaf etdi, tədris və elmi-tədqiqat bazası təkmilləşdi və möhkəmləndi, yeni fakültə, şöbə, kafedra və laboratoriyalar təşkil olundu. 1945-46-cı tədris ilində tarix fakültəsi nəzdində fəlsəfə şöbəsi açıld ı, sonrakı ildə isə filo logiya fakültəsinin şərqşünaslıq şöbəsi müstəqil fakültəyə çevrild i. 1950 ilin ortalarında universitet ölkədə ən güclü elmi mərkəzə çevrildi. Universitetin indiki b inasının ilk növbəsi yalnız 1964 ilin sentyabrında istifadəyə verildi. 1960-c ı illərdə unive rsitet həyatında atılan mühüm addımla rdan biri də müstəqil fizika fakü ltəsinin aç ılması oldu. 85 illik fəa liyyəti dövründə BDU-nun beş dəfə yubileyi keçirilmişdir: 1930 ildə 10 illiyi, 1969 ildə 50 illiyi, 1979 ildə 60 illiyi, 1994 ildə 75 illiy i və 2000 ildə 80 illiyi. Bunlardan dördü Heydər Əliyevin təşəbbüsü və fəal iştirakı ilə keç irilmişdir.
220
1969 ildə universitetin 50 illik yubileyi mərasimində Heydər Əliyevin doğma A zərbaycan dilində ç ıxışı bütün respublikada böyük sevinc və razılıqla qarşılandı. A zərbaycan rəhbərinin cəsarətli hərəkəti yubileydə iştirak edən Moskvadan gəlmiş rəhbər işçiləri və xa rici qonaqları təəccübləndirmişdi. Çünki hakim d ilin rus dili, respublikanın Moskvanın nəzarəti altında olduğu o dövrdə belə bir addımı atmaq böyük cəsarət, eyni zamanda milli qeyrət tələb edirdi. Elə hə min il universitet Qırmızı Əmə k Bayrağı ordeni ilə təltif olundu. 20 əsrin 70-ci illərində universitetin maddi-te xn iki ba zası gücləndirildi və tədris prosesində texniki vasitələrdən istifadə olunmasında əsaslı dəyişikliklə r baş verdi. 1974 ildə Azə rbaycan Dövlət Universitetinin kitab xanasına elmi kitab xana statusu verildi (ba x Bak ı Dövlət
fəaliyyətə başladı. 1970-c i illərdə universitetin beynəlxa lq ə laqələri yeni mərhələyə da xil oldu. 70-90-cı illərdə universitetin 40- dan artıq müəllimi mü xtəlif ölkələrə pedaqoji işə göndərilmiş, həmin müddət ərzində universitetin 300-dən artıq müəllim və tələbəsi Asiya və Afrika ö lkələrində tərcüməçi işləmiş, 30 nəfər müəllim və elmi işçisi Avropa ölkələrinə, ABŞ və Yaponiyaya uzun müddətli elmi məzuniyyətə göndərilmiş, 50-dən artıq müəllim xarici ö lkələrdə qısamüddətli səfərlərdə o lmuşdur. Universitetin p rofessor və müəllimlə ri xarici ölkələ rdə 50 mü xtə lif beynəlxa lq simpoziu m və kon- franslarda iştirak etmişlər. Respublika rəhbərliyin in universitetə diqqət və qayğısı nəticəsində universitetin ə ldə etdiyi müvəffəq iyyətlər Sov.İKP MK və SSRİ Nazirlər Sovetinin 1987 il 13 mart tarixli qərarı ilə yüksək qiy mətləndirild i. A zərbaycan Dövlət Universiteti "İttifaqın aparıcı universitetləri" sırasına daxil edildi. Universitetdə öz fədakar ə məyi ilə fərqlənən və onun şöhrətini dünyaya yayan V.V.Ba rtold, N.Y.Marr, İ.İ.Meşşaninov, A.A.Qrossheym, A.N.Samoyloviç, S.F.Oldenburq, AY.Krımski, V.A.Qordlevski, Q.S.Qubaydullin, M.Qubaydullina, B.Çobanzadə, İ.M.Cəfərzadə, Y.A.Ratqauzer, İ.P.Tokin, M.Nağıyev, M.Mirqasımov, Y.Mə mmədə liyev (1954-58 illərdə re ktor), Ş.Mehdiyev, Ə.Hüseynov, M.Rəsulov, M.Qaşqay, A.O.Makovelski, P.K.Ju ze, V.Xu luflu, M.K.Ələ kbərli (1934-35 illə rdə rektor), S.Hüseynov, H.Hüseynov, A.Qarayev (1944-50 illərdə rektor), V.P.Qəhrə manov, Ə.Ə.Əlizadə, Ə.S.Su mbatzadə, H.Araslı, A.Za manov, Z.M.Bünyadov, Məmməd Arif, Z.Xəlilov, İ.Hüseynov, F.Məlikov, F.Qasımzadə, M.Rə fili, Ə.Sultanlı, C.Xəndan (1950-54 illərdə re ktor), H.Dadaşov, C.Cəfə rov, Z.İbrahimov, M.Erivanski, Ə.Şah maliyev, Ə.Qu liyev və b. görkə mli a limlə r ça lışmış, universitetdə mühazirələr o xu muş, dərs
221
222
223
demişlər. Görkəmli yazıçı, şair, mədəniyyət və dövlət xadimlərin in böyük bir dəstəsi Bakı Dövlət Un iversitetinin mə zunla rıd ır. Bu gün Azərbaycanın aparıcı ali məktəbi olan universitet milli təhsil konsepsiyasının həyata keçirilməsində mühü m rol oynayır, həmçinin respublika prezidentinin qayğısı və diqqəti sayəsində BDU-nun beynəlxalq şöhrəti də günü-gündən genişlənir. Universitet bu günə qədər dövlət idarəçiliyinin, xalq təsərrüfatın ın, elmin, təhsilin, mədəniy- yətin mü xtə lif sahələrində müvəffəqiyyətlə ça lışan 100 mindən artıq yüksək ixt isaslı milli kadr hazırla mışdır. BDU-nun on minlərlə mə zunları içərisində dünya şöhrətli mütə xəssislər az deyil. Ümu mdünya tarixin in dahi şəxsiyyətləri sırasında layiq li yer tutan Heydər Əliyev BDU tarix fakültəsinin məzunudur. Universitetin ço xmin li kollektivi öz dahi məzunu Heydər Əliyevlə fəxr etdiyi kimi, Heydər Əliyev də BDU-nun məzunu olmağı ilə fəxr etdi- yini dəfə lərlə bild irmişdir: "Mən çox xoşbəxtəm ki, Bakı Dövlət Universitetinin məzunuyam". Universitetin 85 illik fəa liyyəti dövründə hazırladığı yüksək ixt isaslı mütə xəssislər respublikada, eləcə də Rusiya Federasiyasında, ABŞ-da, İngiltərədə, Fransada, Çində, Türkiyədə, İranda, Yaponiyada, Kubada, bir ço x Asiya və Afrika ö lkə lərində çalışır, işlədiklə ri ö lkə lərdə Azə rbaycan xa lqının, onun elminin, mədəniyyətinin şöhrətlənməsində böyük rol oynayırlar. Universitetin xa ric i e lmi ə laqələri daim genişlənir. BDU-nun bir ço x alimləri İranın, Türkiyənin və bir sıra başqa ölkələrin qabaqcıl elm və təhsil müəssisələrı işləməyə dəvət olunurlar. Universitet eyni zamanda uzun illərdən bəri xa rici ö lkə lər üçün yüksək ixt isaslı kadr ha zırla maq işində ya xından iştira k edir. Hazırda universitetdə 500-dən artıq xarici ö lkə vətəndaşı təhsil alır. Son illə rdə universitetdə aparılan geniş miqyaslı tədris elmi islahatla r, abadlıq işləri onun simasını ta ma milə dəyişmiş, universitetin maddi-te xn iki ba zası dünyanın qabaqcıl universitetləri səviyyəsinə yüksəldilmişdir. Universitet elmin i və təhsilini müasir tələb lər səviyyəsinə qaldırmaq məqsədilə qabaqcıl dünya səviyyəsinə cavab verən müasir ko mpüter ş əbəkəsi yaradılmış və q ısa vaxt ərzində universitet a limlə ri haqqında informasiya ―İnternet" vasitəsilə bütün dünyaya çatdırılmışdır. Un iversitet respublika elm və təhsil sisteminin beyin mərkəzinə çevrilmiş, ölkə və beynəlxalq miqyaslı tədris, elmi-nəzəri sinpoziu mların keçirilməsilə universitet elminin və təhsilinin dünya birliyinə inteqrasiyası üçün zəmin yaradılmışdır. BDU-nun elmi potensialın ı qiy mətləndirən in kişaf etmiş ölkələrin qabaqcıl universitetləri, o cü mlədən ABŞ-ın İndiana, Fransanın Nitsa, İtaliyanın Genuya, Yaponiyanın Yo koha ma universitetləri onunla qrantlar və beynəlxalq proqra mlar üzrə müştərək e lmi a xta rışla r aparmağa başlamışlar. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra BDU- nun beynəlxa lq nüfuzu art mış, dünya dövlətləri və xa lqla rı ilə əlaqə ləri genişlən mişdir. Ölkəyə rəs mi səfərə gələn b ir ço x dövlət rəhbərləri, siyasət və mədəniyyət xadimlə rinin 224
universitetin fə xri doktoru adına layiq görülməsi onun böyük nüfuza malik olduğunu sübut edir, dünya şöhrətini daha da artırır. BDU-nun fə xri doktoru adın ı şərəflə daşıyan Süley man Də mirəl, İsla m Kərimov, Marat Baqlay, Corc Robertson, Zbiqnev Bje zinski, Kotaro Matsuura, Eduard Şevardnadze, Frederiko Mayor, Petro Luçinski v ə başqaları kimi siyasi və dövlət xad imləri, Lütfizadə, İren Məlikova, Tadeuş Svyatoçovski, Cavad Heyət, İhsan Doğramac ı, Əh məd Şimide, Xəlil Çin kimi görkəmli alimlər onun şöhrətinin bütün dünyaya yayılmasında yaxından iştirak ed irlər. Universitetin inkişafına göstərdiyi böyük qayğıya, onun şöhrətini və tərəqqisini yüksəklərə ucaltdığ ına, Azərbaycan xa lqı və dövləti qarşısında böyük xid mət lərinə görə universitetin Böyük Elmi Şurası 1994 il 28 oktyabr tarixli qəra rı ilə Heydər Əlirza oğlu Əliyevə Ba kı Dövlət Universitetin in Fə xri Doktoru adın ı vermişdir. AMEA-ya keç irilən son seçkilərdə BDU-nun 15 alimi həqiq i və mü xbir üzv seçilmişlər. BDU dünyanın 100- dən artıq universitetini b irləşdirən Qa radəniz hövzəsi universitetlər assosiasiyasının üzvüdür. Universitetin rektoru, pro- fessor Abel Məmmədə li oğlu Məhərrə mov həmin assosiasiyanın prezidenti seçilmişdir. BDU, hə mç inin nüfuzlu Avrasiya, Xəzəryanı və Avropa universitetlər assosiasiyalarının üzvüdür. Universitet bir ço x konvensiyalara, o cüm- lədən tələbə və müəllim mübadiləsinə imkan verən məşhur Bolonya prosesinə qoşulmuş, dünyanın bir ço x nüfuzlu ali mə ktəbləri ilə ikitərə fli tə ləbə və müəllim mübadiləsini tən zimləyən müqavilələ r imza la mışdır. Son dövrlərdə BDU yeni kafedralar və ixt isaslarla daha da genişlənmişdir. Elmi tədqiqatlarda və tədris prosesində ən müasir texn iki ava- danlıqlardan və cihazlardan istifadə olunur, universitet kafedraları internet şəbəkəsi ilə dünyanın bir ço x kitab xana və elm mə rkə zləri ilə ə laqə saxlayır. BDU bir ço x beynəlxa lq qrantlar ud muşdur. BDU-nun 80 illik yubileyi (2000) beynəlxalq səviyyədə qeyd olunmuş, bu münasibətlə universitetin 80 nəfərə yaxın alimi respublika höku məti tərəfindən orden və medallarla təltif edilmiş, fəxri adlara layiq görülmüşdür. Son illə rdə BDU-da tədrisin və e lmi tədqiqatların keyfiyyətini art ırmaq istiqa mətində mühü m islahatlar həyata keçirilmişdir. Beynəlxalq standartlara uyğun oxu zalları istifadəyə verilmiş, Qərb i Avropa və Şərq dillərinin daha mü kəmməl tədrisi üçün mərkəz, linqafon kab inələri və d il otaqları yaradılmış, bir ço x kafedra və laboratoriyalar yeni- dən qurulmuş, azərbaycanşünaslıq, a merikaşünaslıq elmi-tədqiqat mərkə zlə ri, türk odası, ərəb dili mə rkə zi təşkil edilmişdir. Universitetdə həmçinin daxili televiziya şəbəkəsi yaradılmışdır. Universitetdə Heydər Əliyev, universitet tarixi, təka mül təlimi, arxeologiya və etnoqrafiya, velosiped muzeyləri fəaliyyət göstərir. Dünyanın bir ço x qədim tarixə, zəngin və böyük təcrübəyə, elmi potensiala malik universitetləri ilə müqayisədə BDU nisbətən cavan olsa da, şanlı yüksəliş yolu keçmişdir. 1919 ildə yaranarkən 44 əməkdaşı olan universitetdə hazırda 1300-dən ço x professor-müə llim fəaliyyət göstərir. Bunla rdan 250-ə qədəri e lmlər doktoru, professor, 800-ə qədəri elmlə r na mizədidir. Elmi-tədqiqat laboratoriya larında 225 nəfər e lmi işçi çalışır. Va xtilə iki fakültədən ibarət olan BDU indi 17 fakültəni, 116 kafedranı, onlarla tədris laboratoriyasını, 2 milyondan çox kitab fondu olan zəngin kitab xananı, bir elmi- tədqiqat institutunu birləşdirən geniş tədris və elmi-tədqiqat komple ksi, mü rəkkəb, ço xşa xəli elm və təhsil müəssisəsidir.
225
Ha zırda universitetdə 43 ixtisas üzrə 14 minə ya xın tələbə təhsil alır. Universitetdə Milli Elmlər Akade miyasının 4 a kade- miki, 17 mü xb ir ü zvü fəaliyyət göstərir. Universitet alim- lərindən 14 nəfəri A zərbaycan Respublikası M illi Məc lisin in (II çağırış) ü zvüdür. Bakı Dövlət Un iversitetinin rektoru (1999 ildən) AMEA-mn mü xbir üzvü, ə məkdar e lm xad imi, kimyaç ı a lim Abel Məmmədəli oğlu Məhərrə movdur. Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920), Parlament (stenoqrafik hesabatlar), c.2, B., 1998; Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика (1918-1920 rr.), 1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998; Bakı Dövlət Darülfünununun təsisi (sənədlər toplusu), B., 1989; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Vəkilov M ., Azərbaycanda universitet təhsili tarixindən, ADU-nun Elmi əsərləri (tarix və fəlsəfə seriyası), 1967, № 5; Bağırzadə F.M ., Azərbaycan Dövlət Universitetinin elmin tərəqqisindəki rolu, V.İ.Lenin adına ADPİ Elmi əsərləri, seriya XI, B., 1973; Azərbaycan Dövlət Universiteti, B., 1975; Atakişiyev A.M., Bakı Dövlət Universitetinin tarixi, B., 1991; M əhərrəmov A.M ., Bakı Dövlət Universiteti (Bakı Dövlət Universitetinin 80 illiyinə həsr edilmiş məlumat kitabı), B., 2000; Bakı Dövlət Universitetinin dünya şöhrətli məzunu (elmi məsləhətçi və redaktor akademik Cəlal Əliyev; ön sözün və məqalələrin müəllifi prof Abel M əhərrəmov), B., 2001; Маковельский А. О., Азербайджинский Госуниверситет им. Ленина, Б., 1930; Алимирзоев Х., Азербайджанский Государственный университет, Б., 1969; Азербайджанский государственный университет, Б., 1975.
Yüklə 19,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|